Коллажды жасаған Амангелді Қияс, «EQ»
Елімізде бүгінде 6 293 ауылдық елді мекен бар. Ел халқының 7,7 миллионы немесе 40 пайыздан астамы ауылды жерлерде тұрады. Бірақ ондағы жастардың қалаға кету үрдісі басым. Ал жоғары білім алған жастарды қайтадан ауылға тұрақтандыру, жұмыспен қамтамасыз ету мәселесі әлі де күрделі болып отырғаны шындық. Тығырықтан шығудың басты жолы – агроөнеркәсіп саласын жүйелі дамыту, елді мекендердегі инфрақұрылым жүйелерін заманауи талаптарға сай жаңғырту. Сондықтан тұрғындарды таза ауызсу, жарық, газбен қамту, мектептер мен ауруханалар, спорт алаңдарын салу, интернет желісін дамыту әрқашан мемлекет пен қоғамның басты назарында тұруға тиіс.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Жолдауында «Қазақстанның ауыл шаруашылығы әлеуетін көтеру үшін елімізге жас білімді әрі ынталы мамандар керек. Цифрландыру жөніндегі ұлттық жобаның аясында кемінде 100 мың жоғары білікті IT-маман даярлауды қолға алуды тапсырамын. Ал жоғары оқу орындары осы мамандарды сапалы даярлауына жауап беруге міндетті» дегені бәрімізге мәлім.
Ауыл шаруашылығын көтеру үшін осы салаға көптеп маман даярлау, соның ішінде бәсекеге қабілетті, инновациялық технологияларды толық меңгерген жаңа буын кадрларды оқытып-тәрбиелеуіміз қажет. Бұл бағытта Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университетінің алар орны ерекше. Қарашаңырақ елімізде ең алғашқы ашылған жоғары оқу орындарының бірі. Құрылғаннан бергі 93 жылда 150 мыңнан астам білікті маман даярлап шығарды. Соның ішінде 25 Социалистік Еңбек ері, 70-тен аса Парламент депутаты, көптеген мемлекет және қоғам қайраткерлері, 12 мыңдай академиктер, докторлар, білікті мамандар ел игілігі үшін абыройлы қызмет етіп келеді. Мен де сол түлектердің бірімін. Осы уақытқа дейін жасаған еңбегім, жеткен жетістіктерім осы университетте алған білімім мен тәжірибемнің арқасы деп білемін.
Бұрынғы екі ірі институттың негізінде құрылған университетімізде қазіргі таңда 6 факультет жұмыс істейді. Әр факультеттің өзіндік бағыттарына сәйкес білім беру бағдарламалары бар және білім алушылар әлемдік стандарттарға сай (бакалавриат, магистратура және докторантура) үш деңгейде дайындықтан өтеді. Атап айтсақ, «Агробиология» факультетінде оқитындар егіс алқаптарын тиімді пайдалану, дала жұмыстарын жүргізу, инновациялық технологияларды қолдану, өсімдік сорттарын таңдау, өнімдік тұқымның жай-күйін анықтау және оларды егіске дайындау сияқты дағдыларды терең меңгереді. «Технология және биоресурстар» факультетінде тамақ өнімдерінің технологиясы мен сапасын анықтау, өсімдік және мал өнімдерін қайта өңдеу, тамақ өнімдерін шығарудың қолданыстағы технологияларын жетілдіруді үйренеді.
Инженерлік-техникалық факультетінде оқитындар машина-трактор паркін өндірістік, техникалық пайдалану, жөндеу, техникалық қызмет көрсету және сақтауды ұйымдастыру; машина жасау негіздерін, технологиялық процестерді және технологиялық жабдықтауды меңгеру; жолаушылар тасымалын басқару, жол қозғалысын ұйымдастыру және бақылау сияқты күрделі бағдарламаларды игерген бесаспап маман болып шығады. «Ветеринария» факультетінде білім алатындар аты айтып тұрғандай, жануарларды емдеу әдістемелерін қолдану; ветеринариялық-профилактикалық іс-шаралар жүргізу, шаруашылықтарда, кәсіпорындарында ұйымдастырушылық мәселелерді шешу, ғылыми-зерттеулер жүргізу, ветеринарлық-санитарлық ережелердің орындалуын бақылау, биологиялық және тағам қауіпсіздігін қамтамасыз етуге қатысты мәселелерді зерттеу бойынша біліктілікке ие болады.
Су, жер және орман ресурстары факультетінде әлемдік үздік инновациялық технологияларды, жаңа білімдерді іздеу және оларды жергілікті жағдайларға бейімдеу; су қауіпсіздігі, жер, орман қорларын қорғау, әрі тиімді пайдалану жолдарын анықтау; табиғи ресурстарды пайдалануды бақылау, мониторингтеу және бағалау; жер ресурстарының жай-күйі мен қолданылуының тақырыптық карталарын жасау және тағы да басқа нақты бағыттар оқытылады. «Бизнес және құқық» жоғары мектебінде экономикалық және ұйымдастырушылық сипаттағы міндеттерді шешу; бизнес үдерістерді жоспарлау, ынталандыру және бақылау; өндірісті басқару, тауар немесе қызмет түрлерін, сапасын жылжыту, жарнамалау, өткізу, тарату іс-шараларын іске асыру; кәсіпорындардың бухгалтерлік есептерін кәсіби деңгейде ұйымдастыру, сондай-ақ ауыл шаруашылығы саласындағы заңнамаларды жан-жақты игерген білікті мамандар дайындалады.
Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті өзінің инновациялық дамуында университет, кәсіпорындар, үкіметтік және үкіметтік емес ұйымдар кіретін аграрлық мамандықтар мен орман ресурстары бойынша QS әлемдік рейтингінде №1 жоғары оқу орны болып саналатын Вагенинген университетінің (Нидерланд корольдігі) тәжірибесін назарға алады. Шетелдік басқа да үздік оқу орындарымен байланысты нығайтудамыз. Мысалы, жақында АҚШ-тың Қазақстандағы елшілігінің мәдениет және білім мәселелері жөніндегі атташесі Эмбер Ора ханыммен кездесіп, ҚазҰАЗУ мен АҚШ-тың жетекші университеттері арасындағы әріптестікті дамыту мәселелерін талқыладық. Сондай-ақ Мажарстанның Алматыдағы Бас консулы Ференц Блауманмен кездесіп, ҚазҰАЗУ базасында Мажарстан ауыл шаруашылығы және жаратылыстану ғылымдары университетінің (МАТЕ) филиалын ашу мәселесін қозғадық. MATE – бүгінде салалас 4 университет пен 11 ғылыми-зерттеу институтын біріктіріп отырған Орталық Еуропадағы ең ірі және жетекші ауылшаруашылық жоғары оқу орны. Бұл жобаларымыз іске аса қалса, агроөнеркәсіптің өзекті мәселелері бойынша бірлескен ғылыми-зерттеулер жүргізуге, жаңа технологиялар трансфертін жүзеге асыруға, бәсекеге қабілетті мамандарды бірлесе даярлауға жаңа мүмкіндіктер туары сөзсіз.
Тағы бір маңызды мәселе, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2022 жылғы 1 қыркүйектегі Жолдауында сұранысқа ие мамандарды даярлау мақсатында мықты базалық жоғары оқу орындарын айқындау жөнінде зор міндет қойған болатын. Осыған орай, ҚазҰАЗУ-ды еліміздің су саласы үшін жаңа буын кадрларын даярлау жөніндегі базалық жоғары оқу орны ретінде айқындау мәселесін ұсынып отырмыз.
Біздің университет білім беру саласындағы кадр даярлайтын жоғары оқу орны ғана емес, сонымен қатар агроөнеркәсіп саласын дамыту мақсатында өзекті ғылыми жобаларды орындап, оның нәтижесін өндіріске енгізу, ғылыми жетістіктерді, инновацияларды құру және дамытудағы көшбасшы орталық болып саналады. Бір ғана мысал, университет ғалымдарының қатысуымен «Агроуниверситет» оқу-тәжірибелік шаруашылығы базасында дақылдардың 15 түрі бойынша 100-ден астам жоғары өнімді сорттары отырғызылып, жергілікті климаттық жағдайға бейімделді.
Қазіргі күні көптеген ауыл шаруашылығы өнімдерінің тұқымын, көшетін шетелден алып отырмыз. Шындығына келсек, Қазақстан осы өнімдермен өзін-өзі қамтамасыз ете алады. Еліміздің агроөнеркәсіп кешенінің инновациялық дамуына ықпал ету үшін, үздік инновациялық технологиялар мен жаңа білімдерді іздестіру, тарту және енгізу мақсатында АҚШ, Нидерланд, Италия, Қытай, Ресей сияқты елдермен нақты ғылыми жобалар шеңберінде ашылған 4 ғылыми-зерттеу институты, 8 инновациялық орталық, 49 заманауи зерттеу зертханасы, 18 халықаралық зерттеу орталығын біріктірген Агротехникалық хаб жұмыс істейді.
Университетте қолға алынып жатқан түрлі ғылыми жобалар жеткілікті. Соның ішінде ең сәтті жүзеге асырылған жобаның бірі – «UAV GROUP». Жас ғалымдар ұшқышсыз басқарылатын, бортында арнайы сенсорлары бар аппараттардың көмегімен жерді қашықтықтан зондтау әдісін енгізді. Зерттеу нәтижесінде алқаптардың интерактивті карталары жасалынды. Бұл технологиялар фермерлерге тыңайтқыштарды, гербицидтерді қолдануды оңтайландыруға көмектеседі, дақылдардың өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Корнелл университетімен бірге 2019 жылы ашылған Өсімдіктерді микроклоналды көбейту зертханасында 3 млн данаға дейін бактериалдық күйікке және басқа да ауруларға төзімді, жаңа сау көшеттер алынады.
Сондай-ақ заманауи ең озық 75 трактор, комбайн және басқа да ауыл шаруашылығы техникасымен толықтырылған Қазақстан-Беларусь агроинженерлік инновациялық орталығы, 14 зерттеу лабораториясын қамтитын Халықаралық су хабы университет ғалымдарына халықаралық, ұлттық ғылыми жобаларды орындауға және олардың нәтижелерін өндіріске енгізуге мүмкіндік берді. Жыл сайын университеттің 700-ден астам студенті шаруашылықтарда 7 айға дейін тәжірибенің барлық түрінен өтеді, бұл оларға инновациялық технологияларды – «шикізаттан дайын өнімге дейін» толық меңгеруге жол ашты.
Бүгінде жүйелі жұмыстар нәтижесінде университет 9 ұлттық және халықаралық рейтингте жоғары көрсеткіштерге қол жеткізіп отыр. Қазіргі уақытта QS рейтингісінде әлемдегі ең үздік 5 мың университеттің арасында 481-орынды, QS Азия аймақтық рейтинг бойынша 200 үздік университет қатарында 162-орынды, Орталық Азия университеттері арасында 5-орынды иеленді.
Мақсат – 2024 жылға қарай QS-400 рейтингі бар әлемдік деңгейдегі ғылыми-зерттеу университеті атану. Ол үшін білім-ғылыми инфрақұрылымдарды кеңейту, көшбасшылық қасиеттерді, стратегиялық бастамалар мен инновацияларды ынталандыруға бағытталған тиімді менеджментті дамыту басты назарымызда болмақ.
Адам баласы тек білім-ғылым арқылы ғана дүниені таниды, табиғаттың құпия сырларын дамытады, техниканы өрістетеді, қоғамды ілгері бастырады. Болашағын айқындап, келешекке бағыт белгілейді. Осы орайда, мектепті үздік бітірушілер, пәндік олимпиадалар мен жарыстардың жеңімпаздары, талантты балалар университетімізге жеңілдікпен қабылданатынын баса айтқым келеді. Оқу орнымызда білім алушылар үшін барлық жағдай жасалған. Ғылыми-танымдық орталықтар, студенттердің өзін-өзі басқару ұйымы, дебат клубы, мәдени-спорттық үйірмелер тұрақты жұмыс істейді. Студенттік 10 үй әлеуметтік-тұрмыстық қызмет көрсетеді.
Әрине, оқу дегеніміз диплом алумен аяқталмайды. Ол өмір бойы жалғасатын, толыға беретін асыл қазына. Тек өз ісінің нағыз маманы ғана алған білімін, тәлім-тәрбиесін өмірде, нақты істерде қолдана алады. Түлектеріміздің өз ауылдарына барып, алдыңғы қатарлы маман ретінде елге қызмет істеуін бәріміз қалаймыз. Ол үшін дипломды жастарды ауылдық жерлерде тұрақтандыру мәселесін мемлекеттік деңгейде қарастыруды, алыс аймақтарда әлеуметтік, мәдени, спорт шараларын жүйелі ұйымдастыруды, жастардың рухани өсуін қалыптастыруды тұтас қоғам болып бірлесе ойластырғанымыз жөн. Бұл абыройлы міндетті жүзеге асырудың түпкі мәні – еліміздің ауыл шаруашылығын жаңа биіктерге көтеру, аймақтарды жаңғырту.
Ақылбек КҮРІШБАЕВ,
Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университетінің басқарма төрағасы-ректоры, ҰҒА академигі
