Еуропаға көмір экспорты ұлғайды

Қазақстан Ресей арқылы алыс шетелге көмір транзитін 11,2%-ға, 9,9 млн тоннаға дейін арттырды. Қазбаның не­гіз­­гі бөлігі теңіз порттары бағытында жө­нелтілген. Жеткізілімдердің өсуінен ең алдымен Латвия порттары ұтып отыр, олар арқылы қазақстандық көмірді жө­нелту бірнеше есе өсті. Көмірдің ірі көлемін жөнелту бұрынғысынша Ресейдің Тамань және Усть-Луга порттары арқылы жүзеге асы­рылғанымен, Вен­тспилс және Рига порт­тары өсудің ең жо­ғары динамикасын көрсетті.

Вентспилс еркін порты басқармасы Ресейге қарсы санкциялар транзиттік салаға, әсіресе Вентспилс портына үлкен соққы болғанын мәлім етті. Өйткені онда дәстүрлі түрде жүктердің ең көп көлемі Ресейден келетін транзиттік жүктерге тиесілі болатын.

Осылайша, 2022 жылдың қорытын­ды­сы бойынша ресейлік көмірді шетелге жеткізу көлемі жылдық мәнде 7 па­йызға қысқарған. Жыл соңына қа­рай Ресей үкіметі жергілікті ком­паниялар санк­цияларға байланыс­ты көмірді экс­­портқа 50-60 пайыздық же­ңіл­дік­пен жеткізіп жатқанын хабарлады. Жаңа шектеулерге байланысты Ресей экс­порты премиумдық Еуропа на­ры­­ғынан бұрылып, Үндістанға бет алды. Тамыз айында күшіне енген Еуроодақ эмбаргосының аясында компаниялар көмірді Оңтүстік Африка мен Аустралиядан жеткізушілерге қарағанда арзанырақ ұсынып, бұл жеткізілімнің 3,6 есе өсуіне әсер етті. Дегенмен Халық­аралық энергетикалық агенттіктің (ХЭА) бол­жамына сәйкес, алдағы үш жыл­да Үн­дістан мен Қытайда өндірістің ұл­ға­юына байланысты ресейлік көмір экс­пор­тының төмендеуі жалғасады.

Алайда уақыт шындығына, геосаяси жағдайға бейімделуге тура келеді. Өз кезегінде Вентспилс портында кәсіп­кер­лер Қазақстаннан келген көмір жүк­те­рінің иелерімен ынтымақтастықты бас­тады. Бұл 2022 жылды жақсы нәти­же­лермен аяқтауға мүмкіндік берді. Сөйтіп, былтыр Вентспилс портында кө­мір­ді ауыс­­тырып тиеу көлемі 5,2 есе немесе 2,6 млн тоннаға өсті.

Argus халықаралық баға агенттігі биыл бірінші тоқсанда Ресей аумағы бойынша теміржол транзитіне жеңіл­дік­терге байланысты Қазақстаннан Балтық жағалауы мен Польша порттарына жөнелтілімдердің ұлғаюы мүм­кін деп есептейді. Бірақ сарапшылар Еу­ропада энергетикалық көмір баға­сы­ның төмендеуіне байланысты экс­порттың одан әрі өсуі қиынырақ болады деген пікірде. Альфа-Банк сарапшысы Борис Красноженов атап өткендей, Қазақстандағы ең ірі көмір өндірушілер «Богатырь көмір» және «Шұбаркөл көмір» нарықтың 50%-дан астамын алып жатыр. Өндірістің тағы 16%-ы «Богатырьмен» көршілес шығыс бөлікте энергетикалық көмір өндіретін «ЕЭК» АҚ-қа тиесілі.

Қазір Қазақстан Еуроодаққа бұрын Ресей жеткізген көлемнің 20%-ын алмас­тырады. Экспорттың одан әрі өсуі байы­ту қуаттарын дамытумен және қазақ көмірінің сапасын арттырумен байланыс­ты болады.

Жалпы алғанда, Еуропада да, әлемде де көмір бағасының төмендейтіні болжанып отыр. Еуропада CIF ARA негізіндегі 6000 ккал энергетикалық көмірдің бағасы 2022 жылдың қыркүйегіндегі тоннасына 380-400 доллар бағасымен са­лыс­тырғанда қазір тоннасына 130 дол­ларға дейін төмендеген.

«Қазіргі баға деңгейінде және инвес­тициялар көлемінде ресейлік көлемді еуропалық нарықта қазақ көмірімен алмастыру бойынша белгілі бір шектеулер байқалады», дейді сарапшы.

Сондай-ақ «Шұбаркөл премиум» АҚ басшысы Фарит Азизовтің айтуынша, компания 2021 жылы еуропалық нарыққа барынша шоғырланған. Бұл 2019 жылы көмір бағасының төмендеуінен және пандемиядан кейін рекордты пайда табуға жол ашты. Оның бағалауынша, 2022 жыл одан да өнімді болды, өйткені экспортқа тасымалдау қиындықтарын жеңуге мүмкіндік туды. Дегенмен Еуро­па­ға барлық көмір Ресей арқылы өтеді, ал Каспий арқылы баламалы маршруттар бүгінде Қазақстан экспортқа жөнелтетін көлемді «қорытуға» дайын емес. Бұл көмір саласына қатты әсер етті.

Осылайша, 2022 жылдың қорытын­ды­сы бойынша экспорттық кірістің негізгі өсімі Еуропа елдеріне жеткізудің арқасында мүмкін болды. Статистикалық деректерге сәйкес, өткен жылдың қаң­тар-желтоқсанында елімізде қоңыр кө­мір мен көмір концентратын қосқанда 118 млн тонна тас көмір өндірілді, бұл бір жыл бұрынғыдан 2%-ға артық. Өндірістің жалпы көлемінің 90,5%-ын дәстүрлі түрде екі негізгі өңір – Пав­ло­дар және Қарағанды облыстары қам­та­ма­сыз етті.

Тас көмір өндірісі 108,1 млн тоннаға жетіп, 2021 жылғы қаңтар-желтоқсанмен салыстырғанда 1,3%-ға артық болды. Оның ішінде кокстелетін көмір өндіру 7,6 млн тоннаны құрап, бір жылда 16,4%-ға азайды, энергетикалық көмір – 17,9 млн тонна, бір жылда 14,9%-ға кө­бейді. Қоңыр көмір (лигнит) өндірісі 16,9% өсіп, 5,8 млн тоннаға жетсе, көмір концентраты өндірісі 2,5%-ға көбейіп, 4,1 млн тоннаға теңесті. 2022 жылдың қаңтар-қараша айларының қорытындысы бойынша, Қазақстан 836,9 млн долларға 27,2 млн тонна тас көмір экспорттады. Өсім физикалық мәнде небәрі 2,2% болғанымен, ақшалай түрде 87,6%-ға көбейді.

ТМД елдеріне 18,7 млн тонна көмір жөнелтілді, бұл өткен жылмен салыс­тырғанда 11,9%-ға аз. Мұнда Қазақ­стан­нан экспорттың негізгі бағыты Ресей болды, ол 17,2 млн тонна көмір импорттады – бұл өткен жылмен шамалас (оның үстіне ақшалай есептегенде жеткізу 3,7%-ға азайды). Қазақстандық көмірдің негізгі үш импорттаушысына Қырғызстан мен Өзбекстан да кірді.

Қалған елдерге 8,5 мың тонна көмір экс­портталған, бұл өткен жылмен са­лыс­тырғанда 58,1%-ға көп. Ақшалай есептегенде экспорт көлемі 6,3 есе өсіп, 572,4 млн долларға жетті. Бұл ретте Швейцария, Польша және Кипр қазақстандық көмірдің негізгі импорттау­шыларына айналды.

Ішкі нарыққа келсек, жыл аяғында көмір бағасы былтырғымен салыс­тыр­ған­да 9,3% өсім көрсеткен. Бағаның өсуі Ұлытау облысында ең көп байқалды ‒ бір жылда 59,6%-ға қымбаттады. Одан кейінгі кезекте ‒ 23,5% қымбаттаған Солтүстік Қазақстан және 22,8% қым­бат­таған Ақтөбе облыстары болды. Ба­ға­ның елеусіз өсуі (1,3%) Қызылорда облысында тіркелсе, Батыс Қазақстан өңірінде баға 2021 жылдың желтоқсан айындағы деңгейде қалды.