Коллажды жасаған Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
«Egemen Qazaqstan» газетінің биылғы 5 сәуірдегі санында жазғанымыздай («Ақкөл-Жайылмаға қауіп төніп тұр»), Ақмола облысы Ерейментау ауданының жеке кәсіпкері Айдар Нығметов Өлеңті өзенінің жоғары ағысындағы ескі бөгетті су ақпастай етіп бекітіп, Екібастұздың ауылдық аймағы мен Ақтоғай ауданының қыр бөлігіндегі шаруаларды зар қақсатып отыр. Ауылдық әкімдік бөгетті былтыр ашық аукционға шығарып, оны «Айдар» шаруа қожалығы сатып алған. Енді Қарағанды жақтан өзенді бойлап ағып келетін мол суды шаруашылық жалғыз өзі иеленіп, мал бордақылайтын фермаларын дамытпақ. Ал Ақкөл-Жайылма атырабына жылдағыдай су жетпесе, жергілікті фауна мен флораға адам айтқысыз экологиялық қауіп төнеді.
Мақала жарық көрісімен Павлодар облыстық мәслихатының депутаты Арман Рахмашев, Екібастұз қалалық мәслихатының депутаты Манат Алғамбаров және Екібастұз билігінің бір топ атқамінері Ерейментау ауданына барып, жергілікті мүдделі топтың өкілдерімен кездесу өткізіпті. Алайда кәсіпкер А.Нығметов райынан қайтпайтынын, бөгет нысанының барлық құжаты мен рұқсат қағазы қолында екенін мәлімдеген.
– Жергілікті белсенді азаматтармен бірге барып, бөгетті көрдік. Жергілікті шаруалардың жанайқайын жүрекпен сезіндік. Көршілес қонған фермерлердің жобасы бойынша өзеннің жоғары ағысында орналасқан бөгет суы ең әуелі «Айдар» және «Жаңа Береке» қожалықтарының көлтабандарына жайылып, одан артылғаны біздің облысқа қарай ағуы керек. Алайда Екібастұз ауылдық округіндегі елді мекендер бұл жерден 100-200 шақырымдай жерде орналасқан. Алыстағы шлюз арқылы айналып ағып келгенше су Ақкөл-Жайылмаға жетпей қалатынын жұрт жақсы түсініп отыр. Көлтабандардың иесі өте бір дәулетті адам көрінеді. Павлодарлық шаруалар күзде төрт түлігін соған өткізіп, пайда табады екен. Ал жиынға қатыс-қан Өлеңті ауылдық округіндегі (Ерейментау ауданы) үш-төрт шаруа қожалығының басшысы А.Нығметовтің ісін құптап отыр, – дейді Арман Рахмашев.
Өңірлік мәслихаттың тағы бір депутаты Маханбет Амангелдіұлы да бұл мәселеге белсене араласты. Депутаттар корпусына Екібастұз ауылдық округінде орын тепкен отыздан астам шаруашылықтан шағым келіп түскен. Жазбаша хатта шаруалар Өлеңтіден көктемде ағып келетін су небәрі 4230 шаршы шақырым жерге жайылатынын, тіршілік нәрі жыл сайын шабындықтар мен жайылымдарды, көлтабандарды суландырып қана қоймай, жергілікті көлдерді тартылып кетуден сақтайтынын жеткізген. Бөгеттің құрылу себебінен ауылдардың тұрғындарына, үй жануарларына, сай-саланы мекен ететін аң-құсқа үлкен қауіп төніп тұрғанын айтады. Халық қалаулысы мәселенің ізімен Ертіс бассейндік инспекциясына және Павлодар облысының жер қойнауын пайдалану, қоршаған орта және су ресурстары басқармасына депутаттық сауал жолдағанын баяндады. Одан әрі Мәжіліс депутаттарына шығып, табиғат қорғау прокуратурасына депутаттық сауал жолдауды жоспарлап отыр.
Мәселенің күрделеніп тұруының тағы бір себебі, «Айдар» шаруа қожалығында барлық қажетті құжат, жер учаскесіне жеке меншік құқығына арналған акті, техникалық құжат, жергілікті жер пайдалану мекемелерінің рұқсаты, аукционда әділ сатып алғаны туралы анықтама қағазы бар. Яғни заң тұрғысынан бәрі дұрыс. Тек су нысанын пайдалану бөлігінде ғана бір кілтипан бар. Ол – «Су нысанында жобаланған жұмыстарды жүргізу шартына» келісімнің керектігі. Яғни бұл келісімді Су ресурстары комитетінің су ресурстарын пайдалану және қорғау жөніндегі Ертіс бассейндік инспекциясы беруге тиіс еді. Алайда кәсіпкердің қолында ондай құжат болмай шықты.
Инспекцияның Павлодар бөлімшесі басшысының міндетін атқарушы Елеусіз Қамбаров Өлеңті ауылдық округіне арнайы барып, шаруалардың шағымы бойынша кәсіпкерлік нысанын тексеріпті. Тексеру парағындағы сауалдарға жауапта көрсетілгендей, жұмыстарды жүргізу шартының келісімі кәсіпкерде жоқ екенін растады. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің баптарына сүйене отырып, инспекция мамандары «Айдар» шаруа қожалығына 20 айлық есептік көрсеткіш көлемінде айыппұл жазып берген. Бірақ бұл да мәселенің шешімі емес.
– Енді жеке кәсіпкер Айдар Нығметов бізге жұмыстарды жүргізу жобасын тапсыруы керек. Жобаны қабылдамауға біздің ешбір құқықтық негізіміз жоқ. Сондықтан ондағы жұмыс бағыттарының барлығы талапқа сәйкес келсе, біздің мекеме келісім береді. Бұл бөгет сонау 1970 жылы салынған. Кейін біресе ашылып, біресе жабылып, дау ортасында қалған болуы керек. Сөйтіп, нысан бұзылып, көп жыл иесіз тұрып қалған. Ал оны ашық аукционда сатып алған кәсіпкер су нысаны ретінде пайдалануға әбден құқылы. Сондықтан бұл жерде ешбір заң бұзушылық көріп тұрған жоқпыз. Бөгеттің жалпы ұзындығы бір шақырымдай, өзеннің ағысы орналасқан жерде ешбір шлюз жоқ. Тек өте жоғары деңгейде құбыр ғана орналасқан. Одан су өте алмайды. Ал шалғайда орналасқан шлюздан су аз көлемде ғана ағып келетін сияқты. Шаруа иесі бұл жердің бөгетін қалпына келтіріп, топырағын нығайтып, миллиондаған қаражат шығындаған. Егер оны қайта бұзса, қаншама қаражатым желге ұшады деген уәж айтады. Су саласын реттеу саласында 20 жылдай еңбек етіп келемін. Мұндай күрделі мәселеге өмірімде бірінше рет ұшырасып отырмын, – дейді мекеме басшысы.
Өлеңтінің арнасында бүгінде Ертіс өзенінің бойындағыдай гидробекеттер де жоқ. Соған орай төменгі ағысқа қанша шаршы шақырым су ағып өтетінін шамалау қиын дейді мамандар. Сондықтан мәселеге жауапты министрлік деңгейінде лауазымды тұлғалар, халық қалаулылары араласпаса, ел-жұртты алаңдатқан түйткілдің түйінін тарқату мүмкін емес.
Бет қатталып жатқанда: Ақкөл-Жайылма өңірінің азаматтары хабарласты. Айтуларынша, Қарағанды жақтан бойлап келген су кәсіпкер салған бөгетті өзге жағынан айналып өтіп, «Ойнақ» деп аталатын сорға құйылып жатыр. Шаруа қожалығы шөп өсірмек болған жерге су тұрмай, ойпаң жерге жөңкілген. Амалы қалмаған бөгет иесі шлюздарды ашып, қалған аз ғана суды Өлеңті өзенінің төменгі ағысына босатыпты. Алайда ол көлем Павлодар облысының шекарасына да, тіпті Ерейментаудың Ажы ауылына да жетпейтіні белгілі болды. Осылайша, ойланбастан жасалған әрекет Ерейментау мен Екібастұз аудандарының шаруашылықтарын ауыр шығынға ұшыратқалы отыр. Жергілікті мал өсіріп отырған ағайын биыл өңірді қуаңшылық жайлайтыны анық дейді. Жұрттың көбі күзде малын сатып, қалаға көшеміз деп бекініп отырған көрінеді.
Павлодар облысы,
Екібастұз ауылдық аймағы
