Мемлекет басшысының тапсырмасына сай өңірде ауқымды жұмыс жүргізіліп жатыр. Қайтарылған жерді шағын шаруалардың үлесіне беру ойда бар. Кейбір ауданда құжат бойынша иесі бар шұрайлы жерлерге тіпті мал тұяғы тимеген. Ол жерлерді қоршап алып, не өзі пайдаланбай, не өзгеге бермей, ел-жұрттың бәрін әбігерге салып қойған.
Қазірге дейін мемлекет меншігіне оның 128,5 мың гектары қайтарылды. Нақтылап айтсақ, 121,3 мың гектар жайылым, 6,9 мың гектар егістік, 300 гектар шабындық жер. Биыл 220 мың гектар пайдаланылмаған жерді мемлекет меншігіне қайтару жоспарланып отыр. Жыл басынан бері оның 64,8 мың гектары қайтарылғаны айтыла бастады. Демек жыл соңына дейін өткен және биылғы жұмыс нәтижесі бойынша 30 пайызға жуық жер қайтарылады деген сөз.
Десек те, бұл бағыттағы жұмыстарды өз деңгейінде атқарып жатқанда, тіпті нақты шаралар қолға алынбаған аудандар да бар. Мысалы, Ақсу, Ескелді, Кербұлақ, Панфилов аудандарының өткен жылы пайдаланбаған жерлерді қайтару 13,2 пайызды құраса, Ескелді ауданында бар-жоғы 7,4 пайыз ғана. Президенттің тапсырмасы бойынша ауыл маңына жақын орналасқан жайылымдық жерлер мемлекет меншігіне қайтарылған соң жоспарға енгізіліп, халық мұқтажына, ал егістік жерлер нақты ауыл шаруашылығы пайдаланушыларына конкурс арқылы табысталуға тиіс еді. Алайда Кербұлақ ауданынан басқа өңірлерде нақты жоспар бекітілмеген. Салдарынан ауыл тұрғындарына мал жаюға қажетті қосымша 688 мың гектар жайылымдық жерді бекітіп бере алмай отыр.
Жетісу облысының прокуроры Мадияр Басшыбаевтың айтуынша, бір жарым жыл бұрын заңға енгізілген өзгерістер бойынша жергілікті жердегі әкімдер елді мекендер маңайындағы жайылымдық жерлерді мәжбүрлі түрде ала алады. Ол үшін жайылымдарды басқару жоспарын әзірлеу керек. Мұндай жоспар Талдықорған мен Текелі қалаларынан басқа аудандардың ешқайсысында жасалмаған. Бұл өз кезегінде жайылымдық жерлерді қайтару жұмыстарының баяу жүруіне әкеліп соқтыруда.
Жердің мақсатты пайдалануын қадағалау – тікелей ауылдық округ әкімдерінің міндеті. Алайда жергілікті жерлердегі округ әкімдері қадағалау тұрмақ, жер иелерінің артық жерді қандай мақсатта пайдаланып отырғандығынан хабарсыз. Тіпті мемлекет меншігіне қайтарудың заңға сәйкес өзіне жүктелген тікелей міндетін толық атқарудың тәртібін білмейді. Себебі ауыл әкімдерінің тарапынан уақытылы мониторинг жүргізілмейді және инвест жобалардың іске асырылуы да бақылаудан тыс қалған. Сондай-ақ аудан, ауылдық округ әкімдерінің жауапсыздығынан халық арасында наразылық туындайды. Бұндай келеңсіз жайттар әлеуметтік желілерде жиі жарияланып тұрады.
Мысалы, Ақсу ауданының Тарас ауылы, Ескелді ауданының Бақтыбай ауылы, Көксу ауданының Жамбыл ауылы тұрғындарының жер мәселесін көтеріп, шағымданған жазбалары әлеуметтік желілерде таралып кетті. Сонымен қатар өткен жылы Ақсу ауданы әкімдігі тарапынан Матай ауылдық округінің қосалқы жер қорынан заң талаптарын өрескел бұза отырып, 46 мың гектар жерге жүргізілген конкурстың заңсыздығы ауыл тұрғындары арасында үлкен дау-дамайға ұласқандығынан бәріміз хабардармыз. Оның соңы айрандай ұйыған ауыл тұрғындары арасындағы берекесіздікке әкеліп соқтырды. Зардабы әлі жойыла қойған жоқ.
«Бүгінгі күні ауыл тұрғындарын мал жаюға қажетті жермен қамтамасыз ету мақсатында жайылымдық жерлердің жоспарын аудан, қала әкімдіктері әзірлеп, бекітілуде. Осы жоспарға сәйкес мемлекет меншігіне қайтарылған жерлер жайылым есебіне алынады. Облыста 117 ауылдық округ, 358 елді мекен бар. Солардың бәрінен шығатын тұяқты малға 688 мың гектар жер керек. Жер әлі де жетіспейді. Осыған орай облыстық мәслихаттың ауыл шаруашылығы, жер қатынастары, ветеринария және экология мәселелері жөніндегі тұрақты комиссиясының назарына жер қатынастары бойынша бүгінгі күні шешімін таппай отырған мәселелерді ұсынғым келіп отыр. Соның бірі қолдағы мал басы шамадан тыс көп болғандықтан, түгелдей жайылыммен қамту қиын. Күн санап мал басы көбейгенмен жер үлкеймейді. Себебі жеке ауладағы мал басының шекті мөлшері жоқ. Бүгінгі күні бұл мәселеге өзгеріс енгізіліп, Парламент Мәжілісінің қарауындағы «Жеке қосалқы шаруашылық туралы» заң жобасында да қарастырылмаған. Осыған сәйкес жеке ауладағы мал басының жергілікті жердің ерекшелігіне байланысты шекті мөлшерін бекіту бойынша ұсыныс енгізулеріңізді сұраймыз. Негізі бір аулаға сауылатын 2-5 аналық бас жеткілікті», дейді облыс әкімінің орынбасары Әлібек Жақанбаев.
Былтыр облыс аумағында орын алған және барлық жұрт хабардар болып, жағасын ұстатқан жағдай басқаларға да сабақ болуы керек еді. Өкінішке қарай, осындай кемшілікті көре тұра Ескелді ауданының әкімдігі заң талаптарын өрескел бұзып, биыл 13 сәуірінде Қайнарлы ауылдық округі аумағынан 225,8 гектар тәлімдік егістікке конкурс өткізіп, салдарынан тұрғындардың наразылығын туындатты.
Жергілікті биліктің қателігімен қатар тұрғындардың да жауапкершілігі азайғандығы көріне бастады. Мемлекет меншігіне қайтарылған жайылымдық, егістік, тәлімді жерлерді конкурс бойынша ұтып алған пайдаланушылардың арасынан да мақсатқа сай жұмыс атқармағандары анықталып отыр. Оған Кербұлақ ауданының, Жоламан ауылындағы жер мәселесін айтуға болады. Ал жер дауы бір атаның баласының, тіпті бірге туған ағайындар арасындағы келіспеушілікті туындатуда. Қаратал ауданы, Қанабек ауылындағы ағайындылардың жер дауы да осыған саяды.
Ірі көлемде жер телімін алып, игермеген латуфундистер де жетерлік. Айталық, Ақсу ауданының, Қапал ауылындағы «Күреңбел» шаруашылығының 10,3 мың гектар жайылымды пайдаланбай отырғаны жайлы ауыл тұрғындары жиі шағымданып жүргенін білеміз. Ал Жер инспектор платформасы арқылы тексеріс жүргізгенде Сарқан ауданындағы «Жетісу биф» ЖШС – 30,1 мың гектар, Алмалы ауылдық округінде – 12 мың гектар, Амангелді ауылдық округінде – 100 гектар, Екіаша ауылдық округінде – 18 мың гектар, Ескелді ауданы, Алдабергенов ауылдық округінде «Агрофирма Жанатов» – 35,9 мың гектар, Қаратал ауданы, Бастөбе ауылдық округіндегі «Текелі Agro Servis» – 25 мың гектар, Балпық ауылдық округінде «Жексембиев» – 16 мың гектар және Байшегір ауылдық округіндегі «Батыр» жеке кәсіпкерлігі 15 мың гектар жерді игермей отырғаны анықталған.
Бүгінге дейін облыстағы игерілмей жатқан жерлердің 30 пайызын ғана мемлекет меншігіне қайтарғанда осындай келеңсіздіктер орын алды. Демек 857,2 гектар жерді толық меншікке қайтарғанша әлі қанша жаға ұстатар жағдайдың боларын нақты айта алмаймыз. Демек біз тек игерілмей жатқан жерді қайтарумен қатар осы мәселеде туындайтын келеңсіздіктерді болдырмаудың да шарасын қатар атқара білуіміз керек.
Жетісу облысы
