«Тараз» триосының төлқұжаты

Кенен Әзірбаевтың бойына ұлттық өнердің ұшқыны гене­тикалық код арқылы келген демеске шараң жоқ. Қырғыз елімен ауылы аралас, қойы қоралас жат­қан Қордай ауданындағы Мәті­бұлақта дүние есігін ашқан ұлт мақ­танышының әкесі Әзірбай күйші болса, анасы Ұлдан ән шыр­қағанда жиналған жұрт таңдай қаққан екен. Осыдан-ақ Кененнің бойына дарыған өнердің қайдан келгенін аңғару қиын емес.

Расында Кененнің «Көкшолақ» әні ешқашан өлмейтін туынды екеніне талас жоқ. Жұрт бертінде Саят Медеуовтің орындауында жылы қабылдаған шығарма әуел­де байырғы «Алатау», қазіргі «Та­раз» триосының репертуарынан ойып тұрып орын алған. Ал аталған туындыны домбырашылар үштігінің репертуарына Алтынбек Қоразбаев енгізгенін біреу білсе, біреу білмейді.

«Біздің буын Кенен атаның әнімен есейді. Бала кезімде әкем па­тефон әкелді. Оның ішінде Кенен атаның бірнеше әні бар. «Боз­торғай», «Қайран, жастық», «Көк­шолақ» сынды әндері баурап алды. Әсіресе «Көкшолақ» шығармасы жүрекке жылы тиген еді», дейді А.Қоразбаев есте­ліктерінің бірінде.

Сәл шегініс жасасақ, домбырашылар үштігі ретінде жұрттың жадында мықтап сақталған әй­гі­лі «Алатау» триосы (бүгінгі «Та­раз» үштігі) «Алатау» ән-би ан­сам­блінің жанынан құрылған бола­тын.

«Алматыдағы консерватория­ны тәмамдап, Жамбылға барған кезде, 1975 жылы облыстық филармонияда жүріп, жамбылдық домбырашылар үштігін құрдым. Оның құрамында менен басқа белгілі музыканттар Мұхтар Рах­­­манқұлов пен Алтынбек Бек­мұратов болды. Арада 1-2 жыл өт­кенде үштікке арнап, Ке­нен атаның «Көкшолақ» әнін жасадым. Мен филармонияға директор болып кеткеннен кейін трио әнді әрмен қарай алып кетті», дейді Ал­тынбек Қоразбаев байырғы «Ала­тау», қазіргі «Тараз» триосының құрылу тарихы туралы толғанып.

Әуелде жергілікті жұртшылық «Домбырашылар үштігі» деп ата­ған «Тараз» триосы халық әндері «Желбір жекен», «Әләулім-ай», Алтынбек Қоразбаевтың «Әгугәй домбырасын» нақышына келтіре орындағанымен, әнсүйер қауым оларды «Көкшолақтың» орындау­шысы ретінде жылы қабылдады. Тіпті, трионы былайғы уақытта көргендер «Көкшолақ келе жатыр» дейтін жағдайға жетті. Осы­ған қарап-ақ, Кененнің әні жам­былдық жезтаңдай әншілердің бойтұмарына айналғанын аңғару қиын емес.

«Көкшолақ – ел арасына кең та­раған ән. Атам оның қайырма­сында юмор бар екенін айтатын.

«Жылдам жүрші, Көкшолақ,

Шапшаң жүрші Көкшолақ,

Олай жүрші Көкшолақ,

Былай жүрші Көкшолақ.

Жамандатқыр Көкшолақ,

Арамқатқыр Көкшолақ,

Мені құртқан Көкшолақ»

деген қайырмасын айтқанымда, жұрт күлкіге көміліп қалатын. Сол қайырма жұрттың жүрегінен орын тапты» дегенді атам жиі тілге тиек ететін», дейді Төрткен Ке­­­нен­­қызы әйгілі ән туралы ойымен бө­лісіп.

Өткен шаққа көз жүгіртсек, боз даланың бозторғайы жазған әннің өз тарихы бар екенін бағам­даймыз. Күндердің күнінде Көкшолағына мінген Кенен Әзір­баев тойға бет алған кезде алдынан Қордайдың қыз-келіншектері шығыпты. Олар­­­дың қатарында жұрт дана­лы­ғына сүйсінген Шә­липа деген бай­дың қызы да бар екен. Кенен Әзір­баевтың Көк­шолағы сол кезде Шә­липа­ның байталын жанай жүрсе керек: «Мін­­генім ас­тымдағы Көкшо­лақты, жалы жоқ, құйрығы жоқ шоп-шо­лақты» деп әуендетіп, әйгілі әнді жол үс­тінде дүниеге әкеліпті.

Әрине, жылдар керуені жылыстаса да, жұрттың жүрегінен өшпеген белгілі ән «Тараз» трио­сының төлқұжаты екені шындық. Үш­тік «Алатау» деп аталса да, кейін­нен «Тараз» болып өзгерсе де, «Көк­шолақ» репертуардан түс­кен емес, түспейді де. Оған еш­кімнің шүбәсі жоқ.

Домбырашылардан құралған үштік құрамы елу жылға жетеға­был уақытта бірнеше рет өзгерді. Бүгінде трио құрамында Асылхан Шү­ңіреков, Ержан Ыдырысов, Ноян Сейділдаев секілді ел таны­ған азаматтар түрлі концерттерде Кененнің әндерін шырқап жүр.

«Уақытында «Тамаша» ойын-сауық отауында талай рет өнер көр­сеттік. Сол сахнада «Көк­шо­лақ­ты» әлденеше рет шыр­қа­дық. Осы ән ар­қылы әбден та­ныған жұрт бізді «Әне, Көкшолақ кетіп бара жатыр» деп айтатын жағ­дайға жетті.

Заман көшінен біз де қалмай­мыз. Біз де басқа әншілер секілді әндерді әрлеу, өңдеу мәселесіне бірер жыл бұрын кірісіп кет­тік. Бағ­лан Омаров әрлеген «Көк­шо­лақтың» жаңа нұсқасы да жұрт­тың көңілінен шыққан болатын», дейді трионың көшбасшысы Асылхан Шүңіреков.

Әулиеата жерінде құрылған «Тараз» триосы әлемнің бірнеше елде­рінде өнер көрсетті. Үндістан, Бангладеш, Польша, Болгария секілді өзге де мемлекеттердің өнерсүйер қауымының құлағына «Көкшолақты» мықтап сіңірді. Уақы­тында ұлт өнерінің шоқты­ғы биік жұлдыздары Ермек Сер­кебаев, Бибігүл Төлегенова, Әлі­бек Дінішев секілді майталмандар дом­бырашылар үштігінің өнеріне жоғары баға да берген. 

Әлбетте, құрамы ауысса да, дау­сының құнары сақталған «Та­­раз» триосының репертуа­рын­да ән аз емес. Алайда «үш­тік­ті» ұшпаққа шы­­ғар­ған «Көк­шо­лақтың» жөні бө­лек.

 

Жамбыл облысы