Іскер азамат

Жезқазған мыс зауытының басшылары оны шихта дайындау цехына концентрат күй­діруші етіп қабылдады. Қан­шалықты қабілетті болса да, жас маманға жоғары да жауапты қызмет бірден бұйырмайтыны түсінікті. «Еңбек ет, тәжірибе жина, өзіңді таныт, қолыңнан іс келетінін дәлелде, қа­білет-қарымыңды көрсет». Ол кезде өндіріс саласындағы талап осындай болатын.

Қара жұмыстың қазанында қайнаған жігерлі де тындырым­ды жігіт ә дегеннен-ақ еңбек­қор­лығымен көзге түсіп, біліктілігімен таныла бастады. Ұйым­дастырушылық қабілеті мол екенін де аңғартты. Осы қасие­тін бай­қаған кәсіпорын басшылары оны жас­тармен жұмыс жүр­гізу саласына бейімдеді. Та­лантты да тындырымды жас маман осылайша зауыттағы жас­тар ұйымының жетекшілігіне сай­ланып, кәсіпорындағы өзі тұр­ғылас өрімдей қыз-жігітке көшбасшылық жасады.

Жұмысшы жастар ұйымын басқарған төрт жылдың оған бергені көп еді. Ең бастысы, көп­шілікпен тіл табыса жұмыс істеудің қыр-сырын меңгерді. Содан соң өзінің жанына етене жақын өндіріске қайтып оралды. Ұйымдастыру жұмысында жинақтаған тәжірибесі, алдына нақты мақсат қоя біліп, оған жетуге деген талпынысы, кәсіби бі­ліктілігі оны аз уақыт ішінде бірталай жа­уап­ты қызметке көтерді.

1984 жылы Қайсар Жұма­­ханұлы электропеш бөлім­шесінің бастығы болып та­ғайын­далып, сол жылы зауыт­тағы №2 электропеш күрделі жөндеуден өтті. Бұл жұмыстың аса маңызды, өте жауапты да күрделі бол­ғандығы сонша, жөндеу жұмыстары сала­лық министрліктің тікелей қа­дағалауында болды. Арнайы штаб құрылып, оны басқару ілкімді де іскер маман Қ.Теле­шевке сеніп тапсырылды. Жөн­деу жұмысына басқа аймақ­тардан да білікті мамандар тартылды. Нә­тижесінде, күрделі жөндеу жұ­мыстары межелеген уақыттан ерте және сапалы орындалып, пеш іске қосылды. Осылайша, Қайсар өзіне тапсырылған аса жа­уапты жұмысты үлкен абыроймен атқарып, іскерлік және ұйымдастырушылық қабілеті зор екенін тағы бір мәрте дәлел­деді. Бұдан соң балқыту цехы бастығының орынбасары бол­ғанда білікті инженер ретінде өн­діріске көптеген тиімді де тың жаңалық енгізді.

Қайсар Телешев 1988 жылы бал­қыту цехының басшылы­ғына сайланды. Сайлау нәтиже­сінде жиналысқа қатысқан жұмыс­кер­лердің 95%-ы Қайсарды қол­­дап дауыс берді. Бұл оған көр­сетілген үлкен қолдау, соны­мен бірге жүктелген зор жа­уап­кершілік болатын. Атына заты сай, қайсар да қажыр­лы жігіт бұл жауапты қызмет­ті де абыроймен атқарды. Жыл­дар жылжыған сайын оған жүк­телген міндет-қызметтердің де ауқымы ұлғая түсті. Зауыт ди­ректорының орынбасары, содан соң зауыттың бас ин­женері қызметтерін атқарды.

Балқыту цехының технологиясын жетік меңгерген ол Жезқазған мыс зауытының, Но­восібір қаласындағы «Сибэлектротерм» өндірістік бірлес­­тігінің және Швецияның «Болиден Контект» фирмасының білікті мамандарынан арнайы топ құрды. Топтың негізгі мақ­саты – электропештер мен кон­вер­торларға реконструкциялар жасау, жалпы балқыту цехының технологиясын модернизациялау болатын. Ұтымды ұйымдас­тырудың арқасында бұл орай­да да бірталай жетістікке қол жеткізілді.

Өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдары ел экономикасы үшін сынағы күшті кезең болғаны белгілі. Тәуелсіздік алып, енді ғана қаз тұрып, тәй-тәй баса бастаған азат елдің алдында шешілуі күрделі көптеген түйін­ді мәселе тұрды. Ал­ды­мен ел эконо­микасын тік­теп алу қажет еді. Ал ол үшін өн­діріс қарқынды дамуы шарт. Бұл айтуға оңай, бірақ атқарылуы орасан қиын іс еді. Өндірістің күретамыры саналатын «Жезқазғантүстіметалл» акционерлік қо­ғамының да күрмеуі қиын шаруалары шаш­етектен болатын.

1992-1994 жылдары сирек металдар цехында әлемде өте сирек кездесетін осмий-187 изотопын, өндіріс қалдықтарынан таза металл алу жұмыстары басталған-ды. Еліміздің ғалым­дарымен бірлесіп, құра­мында осмий металы бар зауыттың өндіріс қалдық­тарынан таза металл алу технология­сы жасалды. Осмий-187 металын алуды өндірістік жолға қою мақсатында өндірістік-тә­жі­ри­белік бөлімшенің жобасын жасап, оны бекіту, түрлі қон­дырғыны дайын­дау және оларды орнату жұмыстарына Қ.Телешев басшылық етті.

Бұдан соң «Жезқазғантүс­тіметалл» акционерлік қоға­мында металлургия және кен байыту мәселелері жөніндегі директор, бірінші вице-президент – техникалық директор сияқты жоғары басшылық қызмет­терде болды. Алайда жо­ға­рыда айтылған тоқсаныншы жылдардағы күрделі кезең металлургия саласының білікті маманы, шебер ұйымдастырушы Қ.Телешевті Жез­қазған мыс қорыту зауытына қайта әкелді. Өйткені зауыттың қыр-сырын жетік білетін, алымды да қа­рымды басшы керек еді. Нақ осы талапқа сай деп танылған майталман маман мыс қорыту зауытының директоры болып тағайындалды.

Көргені көп, көңілге түйгені мол, заман талабы мен өндіріс тынысын дөп басып таныған ол кен байыту жұмысына жаңалық әкелмейінше, өндіріс өнімін арттыру мүмкін емесін бірден түсінді. Ал өндіріске жаңа техноло­гияны енгізу үшін жан-жақты білім мен біліктілік, тәуекелге бел байлау, өжеттік қажет. Енгізген жаңалығың сеніміңді ақтап жатса жақсы, ал кетеуі кері кетіп жатса ше?

Алайда Қайсар Жұмаханұлы жасқанбады. Тәуекелге бел байлап, осы істі батыл түрде қолға алды. Мәселен, «Болиден Контект» швед фирмасының технологиясы бойынша балқыту пеші құрылысының өзгертілуі, «Сименс» фирмасы компьютерлер жүйесі бойынша конверторлар жұмысын автоматты басқару ісінің қолға алынуы, «Оутокумпу – Венмек» фирмасының карусельді-құю машинасының пайдалануға берілуі ауыз толтырып айтар жаңалықтар еді.

Аталған технологиялық жаңғырулардың нәтижесінде Жезқазған мыс қорыту зауы­тының жылдық өнімі межелеген мөлшерден бірнеше есе артты. Бұл жаңалықтар Жез­қазған мысының халықаралық деңгейге қайтадан көтерілуіне, оған деген сұраныстың артуына мүмкіндік туғызды. Ал бұл – кә­сіпорын қоржынына келіп құйылатын мол қаржы деген сөз.

Иә, жаңарудан кейін кәсіпорын көркейіп, көріктенді. Өнімнің көлемі мен сапасы артты. Жұмысшылардың әлеуметтік әл-ауқаты ілгерілеп, тұрмыстық жағдайы жақсарды. Корпорацияға қарасты өндіріс ошақтарында «хозрасчет» тәсілін мыс зауытында бірінші болып Қайсар Жұмаханұлы іске асырды. Оның тиімді екенін байқаған корпорация басшылары бұл тәсілді содан соң басқа өндіріс орындарына да енгізді.

Өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдары тұралап қалған, жұмысын тоқтатуға мәжбүр болған «Балқаштүстіметалл» өндірістік бірлестігін, Шығыс Қазақстандағы мыс өндіретін фабрикалар мен Глубокое мыс заводтарын «Қазақмыс» корпорациясы өз құрамына алған болатын. Корпорация басшылары Балқаш мыс зауытын қайтадан жасақтап, іске қосуды Қ.Телешевке тапсыр­ған еді. Іскер басшы бұл міндетті мүлтіксіз орындады. Мыс зауытын қысқа мерзімде іске қосып, оның ырғақты жұмыс істеп кетуіне зор еңбек сіңірді. Жезқазған және Балқаш мыс қорыту зауыттарының да ты­ныс-тіршілігі қалыпты арнадан ауыт­қымауын қадағалап отырды.

Қайсар Жұмаханұлы туралы: «Қайсар десе – қайсар. Атына заты әбден сай келген жігіт. Сол қайсарлығы мен қайрат-қа­жырының арқасында өндірістің кез келген қиындығын да жеңіп келе жатыр. Нағыз іскер азамат!» деген секілді сөзді кезінде өз басым сан мәрте естіп, жұртшылықтың шынайы ризашылығына талай куә болғанмын. Кейбіреулердің тарапынан: «Ой, қайраулы қанжардың жүзіндей өткір ғой ол. Бетің бар, жүзің бар демей тіліп түседі», дейтін сөздер де айтылып жатады.

Қайсардың тәлім-тәрбиесін алған талантты шәкірті де көптеп саналады. Солардың қатарында: Дүйсенғали Байқуатов, Мәжит Такишев, Талғат Жақселеков, Саят Атен, Бексұлтан Қасымбековтер бұл күндері бір-бір іргелі өндіріс ошақтарына басшылық жасайды.

Қайсар Жұмаханұлы кезінде Қарағанды облысының мәслихатына екі мәрте депутат болып сайланып, өндірістің ғана емес, жалпы өңірдің бірталай түйінді мәсе­лесінің оң шешім табуына үлес қосты. Ал өндірістегі еңбек пен ғылымды ұштас­тыра біліп, техника ғылымдарының док­то­ры атанған айтулы азаматтың ғылы­ми жұмыстарының мән-маңызы мен жаңа­лықтары – бір төбе.

Төлеген БҮКІРОВ,

техника ғылымдарының кандидаты,

Қазақстанның Құрметті металлургі