Қарқаралыда туризм қанат жая ма?

Сервистік қызметке серпіліс керек

Сонымен екі жүз жылдық тарихы бар қаладағы алғашқы аялдаған жер – Құнан­бай қажының мешіті. Біз тоқтаған уақытта жамағат жұма намазына жиналып жатыр екен. Туристік топ кезінде Құнанбайдың пәр­менімен бірде-бір шегесіз салынған көне мешіттің тарихымен танысты. Жұма күні баба рухына қол жайып, бет сипады. Бізді қарсы алған Қарқаралы ауданы әкімінің орынбасары Әділжан Арғынов, кә­сіп­керлік бөлімінің басшысы Серік Тө­леубек меймандарды мешіттің оң жақ қап­та­лынан соғылған Құнанбай қажы мен бала Абайдың ескерткішін көрсетті. Ескерт­кішті дәл осылай соғудың да өз сыры бар. Бала Абайдың Қарқаралыға ал­ғаш келген кезеңін сипаттайды.

Әрмен қарай ел жанашыры Жанбота есімді азамат өлкетану мұражайына жол бас­тады. Мұнда біраз кідіруге тура келді. Туристер түпнұсқа экспонаттарды тамаша­лады. Әсіресе Қоянды жәрмеңкесінен қалған жәдігерлерге деген қызығушылық жоға­ры болды. Сол базарлы кезеңнен қалған сейф­тердің сырына үңілді. Дауылпаз ақын Қа­сым Аманжоловтың қолданған заттары да музей төрінде. Қарқаралы қойнауы­нан табылған қару-жарақтар, жебе ұш­тары мен балбал тастарға таң-тамаша болыс­тық. Содан соң аудан әкімдігі ту­рис­тер­ге естелік дорба табыстап, сый-құр­мет жасады.

Түс ауа Қызыл кенішке жол тарттық. Бұл жолы көлігімізді «ПАЗикке» айырбас­тадық. Әйтпесе, «сықырлап» тұрған «Sprinter» біз межелеген жерге жете алмас еді. «ПАЗиктің» «гүжілін» керек қылар емеспіз. Құлағымыз туризм саласындағы сарап­шылардың талқылап келе жатқан әңгімесінде. Ол кісілер біраз олқылықтың орнын толықтыру керектігін айтады.

«Атамекен» кәсіпкерлер палатасы жа­нындағы Туризм комитетінің төр­ағасы Жазира Жанкина Қарағандыдан Қар­қаралыға дейінгі жолға санитарлық аялдама салынғаны жөн дейді. Ботақара кентінен кейін жолаушылар әжетін өтей алмайтынын ашық айтады. «Яғни туризм биодәретханадан басталады», дейді ол.

«Қарқаралы табиғатынан бөлек, тарихымен жоғары бағаланады. Өлкенің өз басы, яғни қаласына келер жылы 200 жыл толады. Біз барған қажының мешіті, өлкетану мұражайы бар. Одан бөлек, Абай тоқтаған үй, Григорий Потанин тұрған үй бар, тағы осы секілді көне ғимараттар көп. Қазір туристер ор­манға от жағып, ас ішіп, көлге түскеннен гөрі ел мен жердің мә­дениетіне, тарихына қызы­ғады. Біз соның қа­жетін өтеуіміз керек. Мысалы, бүгінгі мұра­жай қызметкерлері жасаған экскурсия көңілімізден шыға қой­ған жоқ. Арамыздағы турист аудиогид сұрап еді, оның қуаты таусылып қалғанын айт­ты. Меніңше, мұндағы әр тұрғынға, әр қыз­меткерге туризм мәдениетін үйретуіміз керек», дейді Ж.Жанкина.

Жазира ханымның тағы бір ұсынысы көңілге қонады. Қаладағы көлік көп өтеді деген жерге билборд іліп, Қарқаралының керемет жерлерін, тарихи мекендерді неге жарқыратып, жарнамалап қоймасқа?

Елге керегі – этнотуризм

Осындай әңгіменің «гөй-гөйімен» Кент ауылына да жеттік. Ауылға аз-кем аялдадық та, әрі қарай Кент тауларына тарттық. Паһ, шіркін, арша мен қарағай, қайыңның исі жансарайымызды аша бас­тады. Орманшы Бауыржан Ғабдуллин: «Сіздер таудан төмен түскенше жаңбыр жауып қалуы мүмкін. Жауыннан кейінгі ауа тіпті ғажайып болады», деді.

Сөйттік те, бір ізге түсіп, бірімізге бірі­міз ілесіп, жоғары беттедік. Кент тау­ла­ры­ның кереметін сезінелік дедік. Деге­німізге де жеттік. Тау жоталарына, пішім-пошымдарына таңдай қақтық. Тағы бір баурағаны – тау биігіндегі Бассейн көлі. Шамамен теңіз деңгейінен 1 200 метр биіктікте. Көлдің ұзындығы – 60 метр, ені – 40 метр, тереңдігі 2 метр екенін айтады гидіміз. Турблогерлер телефондарына, фотоаппараттарына «шырт-шырт» ет­кізіп түсірді. Алматыдан келген Ұлан Әлімбек дронын ұшырып, таспалап алды. «Мұндай тау биігіндегі көлді алғаш көріп тұрғаным осы. Атын дәл қойыпты, жан-жа­ғындағы тасы да төртбұрышты», дей­ді. Тағы да осыған ұқсас екі-үш көлді кезік­тірдік. Таудың басқа жотасымен тө­мен қарай құлдиладық. Әлгінде ғана орманшы ағай айтқандай, жаңбыр сіркіреп, біз төменге түскенде төбеден кемпірқосақ кө­рінді. Табиғаттың бұл тартуынан да ерекше әсерлендік.

Сонымен Қызыл кеніш сарайына қа­рай бет түзедік. Кент ауылынан үш ша­қы­рымдай ғана ұзадық. Жан-жағымыздың бәрі жақпарлы тау. А-а-а, айтпақшы мына бір ғажап көрініске қайран қалыстық. Жолда доп-домалақ алып тастарды кезіктірдік. Жол бастаған Жанбота: «Аңыз бойынша бұл – Алпамыстың жаттығу алаңы», дейді.

Сарайды XVIІ-XVIІI ғасырдан, жоңғар ша­пқыншылығы кезеңінен қалған архи­тектуралық жәдігер деседі. Құрылыс материалына таудың қызыл тасы қашалып пай­даланыпты. Ғимарат екі қабат етіп са­лынған. Буддалардың ғибадат етер орны екен. Орманшылар мұнда жылда буддис­тер келіп, шатырларын тігіп, құлшылық жасайтынын айтады. Қызыл кеніштің құпиясы әлі толық ашыла қоймаған. Ға­лым­дардың пайымдауы – бұл. Сырттан келген туристерге де осы мекен сыр бүгіп қалды. Қайтар жолда баяу ағып жатқан «До­малақтас» бұлағынан су іштік те, Кент ауылына қарай ат басын бұрдық.

Он түтін ғана қалған аядай ауылдың ертеңіне алаңдаулы жастар бар мұнда. «Туризмді дамытамыз» деген жас отбасы қарсы алды бізді. Былтыр аудан әкімінің 1 млн теңге грантын алып, оған шағын қонақүй ашып, тіршілік етіп отыр. Алыстан келген меймандарға арнайы «Qymyz party» секілді жобалары бар. Арнайы ұлт­тық киіммен қарсы алады, қонақтарға бие сауғызады. Қымызды қалай баптау керектігін, құртты қалай дайындайтынын көрсетеді. Ат мінемін деген туристерге де тұлпары ерттеулі. Туристік топ осының бәрін та­машалады. Жас отбасының жанарынан ту­ризм саласына деген жанашырлықты кө­ріп, ризашылығын жеткізді.

Алматыдан келген туроператор, гид­тер­ді оқыту бойынша халықаралық тренер Арина Жаманқараева жобаны әлі де әрмен қарай жетілдірсе, нағыз этноауыл жасаса, жарнамасын үдетсе деген пікірін қоса кетті.

«Сіздердің ауылдан кетпей, осындай шаруаны қолға алғандарыңыз айтып жүретіндей-ақ шаруа екен. Барлық мүм­кіндік бар. Енді осы аумаққа киіз үй тік­сеңіздер, қалалықтарға ауылдың қоңыр­қай тіршілігін көрсетсеңіздер, керемет болар еді. Қазір ауылды аңсап жүрген қала­дағы ел көп. Ауылы жоқ ел сіздерге ағы­лады. Instagram желісінен парақша ашып, жарнаманы күшейтулеріңіз керек. Таргетпен жұмысты ширату керек. Келген туристі ғана күтіп, шығарып салмау керек. Қар­қаралыға келген туристердің 70-80 пайызы сөзсіз сіздерге келеді. Дәп Кент тауы­ның бау­райы, тарихи орындардың бәрі сіздер жақ­­та. Бастысы, сіздердің ниетте­ріңіз зор», деп ба­ғыт-бағдар нұсқады А.Жа­ман­қа­раева.

Саты ауылынан үлгі алсақ...

Келесі күнгі бағытымыз – Шайтанкөл. «Берлога» демалыс үйінен есептесек, төрт шақырым жүруіміз керек. Негізі үш ша­қырымға дейінгі жолды көлікпен жүріп өтуге болатын еді. Бірақ өзара келістік те, серуен құрып, тауға қарай тартып кеттік. Үш шақырымға дейінгі жол аса қиындық тудырмады. Ал одан кейін қырға қарай күш салдық. Осы аралықта жиі аялдадық. Бойымыздан әл кете бастады, бірақ ойымызда – орта жолда қалмау, шыңына шығу, көлдің сырына үңілу.

Әйтеуір әңгіменің қызуы бар, әупірім­деп шықтық-ау. Талай аңызды, әңгімені бойына жасырған бұл мекеннің атауын «Әулиекөл» деп өзгерту жөнінде біраз әңгіме қозғалды.

Зәу биікке шықтық та, көк туымыз­ды желбіретіп, естелік суретке түстік. Өзімізбен қара домбыраны ала шыққанбыз, ән шырқап қалармыз деп. Алайда түс ауып кететін түрі бар, жерге түсуге асық бол­дық. Оның үстіне Қоянды жәрмең­кесіне 175 жыл толуына орай көрме ұйымдас­тырылған. Соны көруге асықтық. Қайтар жолы­мыз қысқарды. Алматыдан келген А.Жаманқараеваны әңгімеге тарттық. Айт­пақшы, Арина осы елге жиен екен. Арқаға алғаш келуі. Нағашы әжесі аманаттапты: «Еліме бар, жерімді көр, тарихымен таныс». Міне, мейманымыз соның сәті түскеніне қуанышты.

Алматы – туризмнің қара қазаны. Әсі­ресе аз уақыттың ішінде миллионер ауыл атан­ған Сатының қалай өркендегенін айтып бергенде ауыз ашып қалыппыз. Туро­ператордың айтуынша, Қарқаралының да туризммен шекесі шылқып кетуге толық мүмкіндігі бар. Соның қарапайым жолын сұрадық.

«Қарқаралыға Саты ауылының мәде­ние­тін әкелу керек. «Қонақжай үй» деген. Мысалы, туристі өзіңіз күтіп алып, тамақ­тандырасыз, үйіңізден жататын бөлме бересіз. Сәйкесінше ақыңызды аласыз. Қазір Саты ауылының кішкентай балалары да туризммен айналысады. Баланың өзі айына 1 миллиондай табады. Атын жалға берсе де. Мысалы, Шайтанкөлге шығу үшін ат жалға берсе болады. Аяғы ауыра­тын кісілер, үлкендер бұл қызмет тү­ріне жүгінеді. Осылай ат туризмінің өзін қолға алуға болады. Мысалы, жол бойы келе жатып, саңырауқұлақ теріп жүр­ген жұртты көрдік. Осының өзін арнайы ұйымдастырып, кәсіп етуге болады. Одан бөлек, «УАЗик» алып, сонымен де туристерді тау-тасқа тасу пайдалы. Мұнан ақша табасыз және турист тартуға да жол ашасыз. Осындай қарапайым жолы арқылы туризмді түлетуге болады. Қарқаралыда туризм қайнайды деп сенім білдіргім келеді. Мұн­дағы халық өте қонақжай екен. Еті, қымызы сондай дәмді. Мұның өзі турист тартуға сеп. Тек мәдениетті қалып­тас­ты­ру керек. Осыдан он шақты жыл бұ­рын Саты ауылында да туризм әлеуеті әлсіз, мүлдем нөл еді. Сондықтан мен келе­шегіне сенемін», деген пікірі бізге үміт сыйлағандай.

Жосалыға жол керек

Сонымен аудан орталығындағы ду­ман­ға топ ете алдық. Қоянды жәрмең­ке­сіне арналған көрмеге де, арнайы ұйым­дас­тырылған «Алтын аймақ» атты өнер кешіне де көзайым болдық. Ауыл-ауылды аралап, дәм таттық.

Аудан әкімі Ерлан Құсайынды осы маңайдан жолықтырған туризм саласының сарапшылары өздерінің алып-қосарларын жеткізді. Әкім мырза алдағы уақытта бұл ұсыныстармен жұмыс істейтінін айтты.

Біздің келесі бетке алған нүктеміз – емдік суымен есімі әйгілі Жосалы шипажайы. Мұндағы ем-дом жасайтын проце­дуралық ғимаратпен таныстық. Суы­ның дәмін таттық. Шипажайға келетіндердің саны жыл сайын артып келе жатқанын айтады басшылығы. «Жиырма бес шақырым жолымыз жөнге келсе» деген өтінішін де жеткізді.

Сапарымызды осы жерден түйіндедік те, «Sprinter-ге» отырып Қарағандыны бетке алдық. Қайтар жолда да алматылық турблогер Ұлан Әлімбектің қасына жай­ғастық. Ұланның Youtube желісінде 40 мың оқырманы бар. Былайша айтқанда, белгілі жиһанкез. Шет елдерге де шыққан, еліміздің көрікті жерлерінің бәрін жүріп өткен. Мінезі біртоға мырза мынаны айтады: Қарқаралының туризмін дамыту үшін туристердің легі көп болуы керек. «Семейден Қарқаралыға өтетін жолды жаңғыртса, күрежолмен жүрген жұрт мұндай керемет жерден аттап өтпейді». Ойға қонатындай-ақ пікір.

«Қарқаралыда гид мүлдем жоқ десек те болады. Жастар мұндайға жанталасып тұру керек. Қазір түрлі мемлекеттік бағдар­ламалар бар. Үкімет қаражат береді, соны алыңыз да қарекет қылыңыз. Өңіріңіздің туризміне үлес қосыңыз», дейді Ұлан.

Топ мүшелері болып екі күндік әсе­рімізбен бөлісеміз деп, Қарағандыға қалай жеткенімізді білмей қалыппыз. Айт­пақшы, Алматыдан, Астанадан келген туроператорлар уәде беріп кетті: Қарқаралыға туристер тартамыз, арнайы турбағдарлама әзірлейміз деп. Туризм комитетінің басшысы Ж.Жанкина туризммен айналысамыз деген жандарға қолдау білдіреміз, оқытамыз деп отыр. Оның үстіне туризмнің жеке министрлік болып жасақталуы да біраз жағдай жасамақ деген үмітте.

Қарағанды облысы