Талайғы Түркістанның тағылымы

Иә, Түркістан туралы Мағжан жырынан бекер бастамадық. Түсінгенге бұл шығарма көп сыр шертеді. Ұлттық музейде өткен «Мыңжылдықтар тоғы­сын­дағы Түркістан» атты мына көрме солардың шет жағасына көз жеткізеді. «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы қоры әкеліп қойған көрмені Мәдениет және ақпарат вице-министрі Арман Жүдебаев аш­ты. «Бүгінгі көрме еліміздің ұлттық мерекесі – Республика күні қарсаңында ашы­лып отыр. Еліміздің елдігі мен мәдени тарихы осындай мұралардан бастау алады. Жалпы, «Мыңжылдықтар тоғы­сындағы Түркістан» көрмесі – құнды мұраларымызды сақтап, оларды на­сихаттауды көздейтін іргелі жобалар­дың бірі. Тұжырымдамада ұлттық мәдениетімізді сақтау мен дамыту туралы қағидаттар және идеялар белгіленген. Мақсат – халқымыздың тарихи-мәдени құндылықтарының өткені, бүгіні мен болашағын таныстыру», деді ол сөзінде.

«Әзірет Сұлтан» музей-қорығының қорларынан мұнда 130-ға жуық жәді­гер әкелініп қойылыпты. Қазба жұмыс­тарының деректеріне сүйенсек, Түркіс­танның екі мың жылдан астам тарихы бар. Ежелгі түріктерден бермен жасап бүгінге жеткенін бағамдауға болады. Біздің заманымыздағы ІІ-VІІ ғасыр аралы­ғындағы тиындарға дейін тұр. Ежелгі Түр­кістан туралы көптеген керемет жә­дігерлер бар. Қыш ыдыстар мен алтын бұйымдардың өзі көздің жауын алады. Бұларды «Тарихы терең Түр­кістан» бөліміне топтастырыпты.

Келесі «Түркістан – Түркі әлемінің рухани орталығы» бөлімінің мәні тіптен зор. Түркістан деген қала ғана емес, үлкен географиялық аумақ екенін естен шығармау керек. Мұстафа Шоқай «Түр­кістан өлкесі» деп тегін ұран көтер­меген. Түркістан ұлы тұран даласының астанасы болғаны жадымызда жаңғыруға тиіс. Бұрынғы Яссы (Түркістан) өрке­ниеттің де, руханияттың да ошағы, алтын жүл­десіне айналған. Оған Ахмет Ясауи, Ахмет Иүгінеки есімдерін атаса да жет­кілікті. Мәселен, көрмеде Ахмет Ясауи кесенесіне Әмір Темірдің сыйға тартқан шырағдандары – сол заманның ғана емес, қазіргі уақыттың да озық үлгілері деуге келетін дүниелер. Және бір емес, бірнеше шырағдан.

Экскурсия жүргізушінің айтуынша, Ясауи кесенесінің көптеген дүние­лері тоналған. Аман жеткендерінің арасындағы құнды жәдігерлердің бірі лауқа, көшірмесі екен. Тудың басы. Ғұла­маның қабіріне кіреберісте тоғыз метрлік үлкен ту тұр. Мынау соның басы, қоладан құйылған, бір метрге жуық. Салмағы 5 килодай. Ұшында Алла деген жазу бар, екі жағынан да бір­дей оқылады. Және қошқар мүйіз оюы салынған. Бұл Ясауидің түркілік мәде­ниет пен Исламды кіріктіре алғанын әйгілейді. Сол кезде осындай туынды жасатып, сыйға тартқан Темірге де қайран қалдырғандай белгі. Сондай-ақ кесенеде орналасқан тайқазанның кө­шір­месі. 1399 жылы Яссыға жақын Қар­нақта жасалған. Әлемдегі ең үлкен қазан. Ауырлығы екі тонна, үш мың тонна су сыяды. Бірақ бұл – ас-ауқаттан гөрі иман мен ізгілікке, ырыс пен берекеге соғылған құндылық. Мұнда да Ислам мәдениеті мен түркі белгілері тең орналастырылғанын атап өткен жөн.

Ясауидің, Софы Аллаяр, тағы бас­қа ғұ­ламалардың еңбектерінің көне нұс­қалары да осы көрмеде. Сопылық ілімнің негізі мен мағынасын түсінуге жақын­дататын жәдігерлер жетерлік. Түркістанның талайғы тарихының бір шеті осындай.