Инфографиканы жасаған – Зәуреш СМАҒҰЛ, «EQ»
Деректерге сүйенсек, кейінгі 30 жыл ішінде елімізге шетелден 1,5 млн-ға жуық қандас оралып, көрсеткіш 70 пайыздан асып отыр. Егер оған қазақ тілін жақсы меңгерген бірқатар түркітілдес халықтардың өкілдерін қосатын болсақ, онда бұл көрсеткіш 80 пайызға жетеді. Ал алдағы уақытта 90 пайыздан асады деп болжанып отыр. Сарапшы мамандар қазақ тілді мектептер санының көбеюін ұлт тұрақтылығының кепілі ретінде қарастырады. Өйткені қазақ сыныптарында оқыған балалар ана тілін меңгерумен қатар халықтың дәстүрлі тәрибесін де қатар меңгереді. Ана тілімен қатар өзге тілдерді меңгерген оқушылар бәсекеге қабілетті ортаның қалыптасуына ықпал етеді. Бүгінде елімізде 17 жасқа дейін 6 миллионнан аса бала болса, оның 3,3 миллионын мектеп жасындағылар құрайды. Ал оларға сапалы білім, саламатты орта қалыптастыру – мемлекет алдында тұрған кешенді міндет.
Деректерге сүйенсек, қазақ мектептерінің рейтингі жоғары екенін ҰБТ, халықаралық, республикалық олимпиадалар нәтижесінен айқын аңғаруға болады. Сонымен қатар сарапшылар қазақ мектептерінде тәрбие беру ісінің де озық екенін алға тартады. Қазақ тілді мектептерге деген сұраныс 2016-2017 жылдарға дейін жақсы көрсеткішпен ерекшеленген. Дегенмен кейбір деректер қазақ мектептерінің саны 2011-2016 жылдары аралығында 17 пайызға азайып кеткенін растайды. Ірі қалаларда жаңадан қазақ мектептері ашылып жатқанымен, халық көшіп кеткен шағын ауылдарда бала санының азаюына байланысты мектептер жабылған.
Кеңестік кезеңде рухани сала түбегейлі өзгеріске ұшырады. 1990 жылы Қазақ КСР Халыққа білім беру министрі Ш.Шаяхметов елімізде 1960-1986 жылдары 500-ден аса қазақ мектебі негізсіз жабылған десе, тарихшы ғалым Х.Әбжановтың деректері бойынша 1 314 қазақ мектебі жабылған. Мамандар тың көтерілген жылдардан бастап ел тәуелсіздігіне қол жеткізгенге дейін көптеген қалада бірде-бір қазақ мектебі, тіпті қазақ сыныбы болмағанын алға тартады.
Қазақ мектептерінің тағдыры қай кезеңде де қоғамды толғандырып келді. Кеңес тұсында Алматы қаласының өзінде жалғыз №12 қазақ мектебі қалғаны белгілі. Осы кезде Шона Смаханұлы бастаған зиялы қауым аталған мәселені мемлекеттік деңгейдегі мәселе етіп көтеріп, Алматы қаласында қазақ мектептерінің ашылуына мұрындық болды. «Мектепке кеңес» қоғамдық кеңесі 1986 жылы Желтоқсан көтерілісінің ізін ала, 1987 жылы құрылып, оның мүшелері үй-үйді аралап, ата-аналардан қол жинады, қазақ отбасыларын үгіттеді. Осылайша, қазақ мектептерінің жаппай ашылуына ықпал етті.
1989-1990 оқу жылдарында еліміздегі қазақ мектептерінде 1 мыңға жуық оқушы білім алды. Тиісті сала дерегіне сүйенсек, тәуелсіздік жылдары қазақ тілінде оқытатын 965 мектеп іске қосылып, жалпы саны 3 733-ке жеткен. Бұл – жалпы мектептердің 54 пайызына тең. 1991 жылы қазақ мектептерінің саны 2 768 болатын. Мектеп жасындағы ұлты қазақ балалардың саны – 2 568 068-ді құраса, олардың 2 173 141-і қазақ тілінде білім алған.
Осы орайда еліміз аймақтарындағы орын тапшылығын жойып, заманауи мектептермен қамтамасыз ету бірінші кезекте тұр. Бұл бағытта мемлекет тарапынан «Жайлы мектеп» жобасы қабылданып 400-ге жуық мектеп салынып, 800 мыңдай оқушы орнымен қамтамасыз етіліп жоспарланған. Жаңа мектептер 300, 600, 900, 1200, 1500, 2000 және 2500 орынға арналатын болады. Жоба нәтижесін беретін болса орын тапшылығы, апатты мектептер, үш ауысымды мектептер мәселесі шешіледі. Болжамға сәйкес, 2026 жылға қарай елімізде 1,2 млн оқушы орындарына тапшылық байқалатын болады.
Жаңа тұрпатты мектептер заман ағымына сай жарақталып, сапалы интернет, білікті кадрлармен қамтамасыз етілуге тиіс. Алайда сарапшылар ұлттық жоба аясында еліміздегі мектептер тапшылығы азаймайды деген пікірде. Өйткені демографиялық, миграциялық ахуалды басшылыққа алғанда, өңірлерді жайлы мектеппен қамтамасыз ету ісінде жүйелі сараптама жасалмай отыр. Ал ұлттық мектептерді дамыту ісінде еліміздің ішкі ахуалын, халықаралық кеңістіктегі ықпалдастығын негізге ала отырып, білім бағдарламаларының, оқулықтардың сапасын жақсарту, білікті мамандардың әлеуетін көтеру, жаңа технологияларды меңгеруге қатысты кешенді қадамдарды басшылыққа алу маңызды.
АЛМАТЫ
