Біріншіден, мақаланың «Симфония әлемінің ғарышкері» аталуының да өзіндік сыры бар. Мұның басты себебі – Рахат-Бидің өзі. Оның көз алдымызда өткен балалық шағы, өсіп-өнген, тәлім-тәрбие алған ортасы мен отбасы, білім алған мектебі мен жоғары оқу орны, қала берді ержетіп, кәсіби музыкант болып қалыптасу кезеңдерін айшықтайтын ел іші мен алыс-жақын шетелдерде өткізіп жүрген шығармашылық концерттері, сондай-ақ оның фортепиано сынды ғажайып аспаппен біте қайнасып кеткен әрі клавиатура бетінде еркін жорғалайтын жүйрік саусақтарының ғажайып шеберлігі, сол сияқты ғылыми тұрғыдан дәйектелген қазақ, орыс, ағылшын және итальян тілдерінде зиялы ортаға өте жоғары деңгейде оқып жүрген инновациялық лекциялары дер едім. Және ең бастысы, Рахат-Бидің о бастан-ақ музыка тілінің күллі әлемнің құлағы мен санасына тәржімесіз, бірақ тікелей жететін әмбебап тіл екенін өте жақсы білетіндігі. Сондықтан да оның симфониялық туындыларының атаулары қазақ, орыс, ағылшын немесе өзге тілдерде аталғандарына қарамастан, олардың барлығы да, тыңдармандарының құлақ құрышын қандырып қана қоймай, санасына кәдімгі бір ғарыш әлемінен келіп жеткен тылсым саз секілді әсер қалдырады. Бұл – дарынды композитордың опералары мен 150-ден астам өзге музыкалық шығармаларының бәріне де тән сипат. Осы орайда оқырман қауымның назарын әлгі туындылардың кейбірінің тылсым атауларына бұра кетсек, артық етпес деген ойдамын. Олар мыналар: «Қазақ рапсодиясы» («Kazakh rhapsody»), «Күн сәулесіне қарай алға» («Forward into the Sunlight»), «Өмірге құштарлық» («The Will to Live»), «Құдайдың тұрағы» («God’s Dwelling»), «Романтизмнің жаңғырығы» («Aftersounds of Romanticism»), «Қараңғылықтың арғы жағында» («Beyond the Darkness»), «Уақыт жүгірісі» («Time Run»), «Алыстан жеткен ойлар» («Des pensées de loin»), «Үнсіздіктің көз жасы» («Tears of Silence»), «Мәңгіліктің тамшысы» («A drop of Eternity»), ««Бөлшектердің құдіретті әлемі» («The Sacred Universe of Particles»), «Құбылыс» («Qubylys»), «Дантенің шапағаты» («I raggi di Dante), «Көрінбейтін жұлдыздар серенадасы» («Серенада незримых звезд»), «Құдіретті жол» және «Тылсым үнді ғарышпен он рет жанасу» («Десять прикосновений к звучащему космосу»), сол сияқты орган аспабына арнап жазған «Жеті белесті елес» («Phantom reflections») сынды ғылыми-танымдық туындылары мен симфониялық шығармалары. Ендеше, Рахат-Биді симфония ғарышкері емес деп кім айта алады?
Екіншіден, Рахат-Би – шебер пианист және терең ойлы дарабоз композитор ғана емес, өнертану ғылымдарының магистрі, «Дарын» Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, Қазақстан Республикасы Президентінің «Ең дарынды өнерпазға» кубогінің сондай-ақ ТМД Парламентаралық Ассамблеясының «Мәдениет пен өнерді дамытуға сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісінің иегері. Сонымен қатар ол – Қазақстанның алғашқы өткізілген «100 жаңа есімі» ұлттық жобасының ең жас жеңімпазы.
Үшіншіден, Рахат-Би – қазақтілді орта мектеп-гимназиясында оқи жүріп, оның сыртында жеті жылдық музыка мектебін де төрт жылдың ішінде аяқтап, 10 жасынан бастап музыка жаза бастады. Ол – сонымен қатар 13 жасында еліміздің Құрманғазы атындағы Ұлттық консерваториясының студенті атанған ерекше дарын иесі.
Төртіншіден, ол – П.И. Чайковский атындағы Халықаралық конкурс лауреаттары қауымдастығының белсенді мүшесі және 14 жасынан бастап, Аустрияның Грац қаласындағы «Impuls» атты халықаралық композиторлар мен заманауи музыка орындаушылары академияларының тұрақты қатысушысы.
Бесіншіден, дарынды композитордың классикалық тылсым шығармаларын өз елімізде де, көрші елдерде де, Батыс әлемінде де әйгілі солистер, камералық ансамбльдер және симфониялық оркестрлер орындап жүр. Сосын оның шығармаларының әлемдік премьералары Прага, Париж, Лондон, Вена, Грац, Мюрцушлаг, Берлин, Байройт, Майндағы Франкфурт, Мюнстер, Детмольд, Сибиу, Лос-Анжелес, Бейжің, Сеул, Анкара, Ыстанбұл, Мәскеу, Том, Рогашке-Слатина, Бергамо, Аркей, Аликанте, Теуладе-Морайра, Каир, Александрия, Амман, Астана, Алматы қалаларында аншлагпен өткені де айтуға тұрарлық дүние.
Шетелдік сыншылар Рахат-Биді «нағыз қазақ кереметі, қолында ерекше қуаты бар, өршіл нысаналы виртуоз пианист» деп атайды. Ол – П.И.Чайковскийдің музей-үйіндегі жеке роялында ойнау құрметіне ие болған қазақстандық бірегей өнер иесі. Міне, сондықтан Рахат-Бидің тек қазақ тыңдармандарын ғана емес, күллі әлемге әйгілі музыка өнерінің саңлақтарын (олардың ішінде Нобель сыйлығымен марапатталған іргелі ғалымдар да бар) да қоса таңдандырып келе жатқандығын еске ала отырып, өз басым Рахат-Биді поэзия ғарышкері Мұқағалидың:
«Туады, туады әлі нағыз ақын,
Нағыз ақын бал мен у тамызатын.
Жесірдің айырылмас сырласы боп,
Жендеттің көзінен жас ағызатын.
Туады, туады әлі нағыз ақын!
Жыр сөздері жай болып атылғанда,
Атылғанда, аспаннан оқылғанда,
Мылқауларға тіл бітіп, керең естіп,
Жанар пайда болады соқырларға», дейтін ғажап поэтикалық шумағының бас кейіпкеріне балаймын. Өйткені Мұқаңдай шексіз дарын иесі болашақта өз өнерлерінің жасындай қуатымен тыңдармандар әлемін әп сәтте баурап алатын Рахат-Би секілді бірегей талант иелерінің туатынына зәредей күмәнданбаған ғой. Осыны мойындай отырып, қайран қаласың да, көріпкел ақынның талантына тұшына сүйсініп, құдіретті поэзиясының алдында еріксіз тізе бүгіп, басыңды иесің.
Алтыншыдан, Рахат-Бидің шығармалары Бах, Гайдн және Моцарттан бастап қазіргі заманғы авторларға дейінгі әлемдік классиканың жауһарлары жинақталған Оңтүстік Иллинойс университетінің (АҚШ) «Discography» оркестрінің сүйемелдеуімен фортепианода орындалатын шығармалардың дүниежүзілік қорына да еніп үлгерді. Сонымен қатар оның партитураларын бүгінгі таңда еуропалық және ресейлік баспалар да жариялап жүр. Мәселен, 2022 жылы әйгілі «Verlag Neue Musik Berlin» баспасы Рахат-Бидің симфониялық оркестрдің әр аспабына арнап жазған шығармаларын қамтитын «Selected Solo Works» («Таңдаулы жеке шығармалар») атты арнайы жинағын да шығарды. Рахат-Биге дейін мұндай ауқымды жобаны тек ұлы итальяндық композитор Luciano Berio ғана жүзеге асырғаны белгілі.
Жетіншіден, 2018 жылдың 9 сәуірінде Рахат-Бидің Парижде француз флейта оркестрінің 24 флейта аспабына арналған «Des pensées de loin» («Алыстан жеткен ойлар») атты шығармасының премьерасы да өте сәтті өтіп, бұл симфониялық шығарманы француздар өз репертуарына бірден қосып алса, 2021-2023 жылдар аралығында Германияның «Kreuzberg records» сынды аты әлемге әйгілі дыбыс жазатын фирмасы Рахат-Бидің үш фортепианолық CD-дискілерін шығарған-ды. Олардың бірі – «Rakhat-Bi Abdyssagin plays Chopin and Liszt», екіншісі – «Rakhat-Bi Abdyssagin plays Viennese Classics: Haydn, Mozart, Beethoven», ал үшіншісі – «Rakhat-Bi Abdyssagin plays Beethoven» атты үлкен таралыммен жарыққа шыққан туындысы болатын.
Сегізіншіден, музыкалық шығармашылықпен қатар Рахат-Би ғылыми-зерттеу жұмыстарымен де белсенді айналысады. 14 жасында ол қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде «Математика және заманауи музыка» атты еңбегін жариялады. Ол туындысы 2013 жылы Мәскеуде өткен VII Халықаралық ғылыми жобалар байқауында 1-орынға ие болды. Сондай-ақ оның «Грани гармонии», «Десять прикосновений к звучащему космосу», «Божественный путь» атты шығармалар жинағы да жоғарыда айтылғанның айқын дәлелдері. Сондай-ақ талантты композитордың Ұлттық ғылым академиясы мен университеттер журналдарында да бірнеше ғылыми мақалалары жарияланған болатын. Және ол 13 жасынан бастап, Алматы қаласының оқушылар сарайында, Қазақ ұлттық өнер университетінде, Қазақ ұлттық консерваториясында, сол сияқты Италияның Бергамо қаласындағы Санта-Чечилия музыка академиясында «Музыка жолдары», «Математика және музыка» атты дәріс-концерттерін де өткізіп келеді. Сосын зерделі ғалым ретінде Рахат-Бидің бүгінгі таңдағы авангардтық музыка бойынша «Ең жаңа композиторлық және орындаушылық техникалар» атты алғашқы оқу құралын әзірлеп, жариялаған ғалым-автор екенін де атап өтудің жөні бар.
«Кісі болар кісінің кісіменен ісі бар» демекші, Рахат-Бидің биік дәрежелі кәсіби маман ретінде қалыптасуының бірегей сыры оның қазіргі заманның әлемге әйгілі композиторларының шеберлік сабақтарына қатысып, тағылымды дәрістер алуында жатыр. Ол композиторлардың ішінде Италияның, Ресейдің, Францияның, Швейцарияның, Аустрияның, Ұлыбританияның және өз еліміздің танымал тұлғалары бар.
Сонымен қатар Рахат-Бидің фортепианода ойнау шеберлігін белгілі отандас педагогтер Ирина Вихновская, Гүлнар Құрамбаева, Светлана Массовер, сол сияқты шетелдік Константин Богино (Италия), Нина Игудесман (Аустрия), Елена Иванова (АҚШ), Владимир Овчинников (РФ) сынды кәсіби мамандар да барынша жетілдірді. Өз кезегінде оның кәсіби шеберлігінің осылайша ұшталуы оның үлкен жетістіктерге қол жеткізуіне іргетас болды. Сол нәтижелері Рахат-Биді бүгінгі таңда тек өз елімізде ғана емес, бүкіл әлемде танымал етті. Музыка теориясы бойынша Рахат-Би сонымен қатар музыкатанудың ондаған көрнекті қайраткерлерінің дәрістері мен семинарларларына да белсенді қатысты.
2017 жылдың күзінде Рахат-Би халықаралық іріктеу нәтижелері бойынша Италияның үш жоғары оқу орнының докторантурасына қабылданады. Олардың бірі – Италия астанасы Римдегі жоғары музыкалық білім беретін Санта-Сесилия ұлттық академиясы болса, екіншісі – Италияның Падуа қаласының Чезаре Поллини атындағы мемлекеттік консерваториясы. Біріншісінде ол қазіргі заманның көрнекті композиторы Иван Феделенің сыныбында оқыса, екіншісінде әйгілі пианист, Халықаралық музыка Академиясының директоры Константин Богиноның тобына түсті. Рахат-Би сонымен қатар Италияның Милан қаласындағы Джузеппе Верди атындағы консерваториясының докторантурасындағы жаңа музыканың ірі өкілі Алессандро Солбиатидің сыныбына да қоса қабылданды. Ол 20 жасында осы аталған Еуропаның музыка саласындағы ең абыройлы үш жоғары оқу орнын үлкен нәтижемен аяқтап шықты.
«Бір тіл білген – бір адам, екі тіл білген – екі адам» демекші, Рахат-Би болса, қазақ тілінен бөлек орыс, ағылшын, испан және итальян тілдерін де қоса меңгеріп алған полиглот.
Дәл осы тұста Рахат-Бидің кез келген партитураны жатқа ойнайтын дарынды пианист қана емес, оның Батыс Еуропа елдерінде, оның ішінде әсіресе Италия, Франция және Ұлыбритания ғұламаларының арасында да ғалым-композитор ретінде өте биік беделге ие болғанын елемей кетсек, сын болар еді. Мәселен, өткен көктемде Ұлыбританиядағы ғылыми қоғамның шақыруымен Рахат-Би Оксфорд пен Кембридж университетерінде болып қайтқан-ды. Ол Оксфорд университетінің Вольфсон колледжінде «Кванттық физика және авангардтық музыка»тақырыбы бойынша новаторлық ғылыми баяндама жасады. Сол баяндамасының мәнін Рахат-Бидің өзі былайша түсіндіреді: «Физика да, музыка да әлемдегі мәңгілік үйлесімділікті іздейді. Классикалық музыка немесе И.С.Бах, Г.Ф.Гандель, К.В.Глюктен, И.Гайдн, В.А.Моцарт және Л.Ван Бетховенге дейінгі классицизм дәуірі бүкіләлемдік тартылыс заңын ашқан Исаак Ньютонның классикалық механикасы пайда болғаннан кейін ғана басталды. Ал авангардтық музыка болса, XIX-XX ғасырдың басында, яғни ғылым әлемінде іргелі жаңалықтар ашылған кезде пайда болды. Және бұл біздің ғаламның құрылымы туралы түсінігімізді де түбегейлі өзгертті. Мәселен, Эрнест Резерфордтың атомды ыдыратуын алсақ, музыкада бұл кезең мультифониканың пайда болуымен қатар, дыбыстық спектрге деген соны көзқараспен, сонымен қатар орындаушылық пен композиторлық техникаларға басқаша көзқарастардың туындауымен айқын көрінді. Мұның сыртында ол дәуір Альберт Эйнштейннің салыстырмалылық теориясы мен Макс Планк, Нильс Бор, Эрвин Шредингер, Вернер Гейзенберг, Вольфганг Паули, Энрико Ферми, Пол Дирак және басқа да ғалымдардың кванттық механикасы ашылған кезең болатын. Сол ғылыми теорияларды ескере отырып, мен-дағы өз баяндамамда физика мен музыканың даму хронологиясына көңіл аудардым. Әсіресе олардың арасындағы метафоралық корреляцияға көбірек назар аудара отырып, Штокхаузен мен Кейдждің таңдаулы музыкалық шығармаларынан физикадағы Гейзенбергтің «белгісіздік қағидатының» қандай да бір ұқсастықтарын іздеп табуға тырыстым. Сосын физикадағы Паулидің «тыйым салу қағидатына», иә болмаса музыкадағы Шоенбергтің декафониясына қатысты ізденістер де өте маңызды. Бұл тек бастамасы ғана. Алайда музыка мен физика арасына теңдік белгісін қоюға болмайды. Бірақ солай бола тұрғанымен, олардың екеуі де ғалам туралы білім. Ал Нобель сыйлығының лауреаты Вернер Гейзенберг болса, өзінің «Физика және философия» сынды кітабында өнер мен ғылымды адамзаттың Ғаламды сипаттайтын ерекше тілдері деп түйіндейді. Мен бұл пікірмен толық келісемін. Осы орайда Кембридж университетінде физика саласы бойынша Нобель сыйлығының иегері атанған профессор Брайан Дэвид Джозефсонмен кездескенмін. Байқап қарасам, сол ғұлама ашқан ғылыми технологиялық жаңалық ғылымның әртүрлі салаларына белсенді енгізіліпті. Мысалы, әлгі технология медицинада МРТ аппараттарының пайда болуына негіз болған екен. Сонымен қатар профессор Джозефсон – «Музыка адамның ақыл-ойы туралы не айта алады?» атты ғылыми мақаланың авторы. Сондай-ақ мен әлгі ғалым-тұлғаның өзімнің ғылыми жұмыстарыммен де жете таныс екеніне және музыкалық шығармаларымды да қоса тыңдап жүргеніне өте қатты таңдандым. Ол профессор сонымен қатар маған Кембридж университетінің Тринити колледжін және аты аңызға айналған «Wren» кітапханасын да көрсетті. Соның арқасында әлгі кітапханада Исаак Ньютонның қолжазбаларының түпнұсқаларымен танысу бақытына да ие болдым. Енді, міне, дәл бүгінгі таңда мен Оксфорд университетінің арнайы шақырылған зерттеуші ғалым статусында көптеген дарынды физиктермен қатар жұмыс істеу мүмкідігіне де ие болғанымды жасырмаймын», деп ағынан жарылады.
Осы айтылғандарының бір дәлелі ретінде Рахат-Би 2018 жылы сол кездегі еліміздің энергетика министрі Қанат Бозымбаев бастаған Үкімет делегациясының құрамында Швейцария мен Францияның шектес аймағында орналасқан Еуропаның ядролық зерттеулер орталығында, одан да дәлірек айтқанда, бүкіләлемдік инженерлік мидың кіндігі саналатын әрі жер бетінен 100 метр төменде орналасқан, периметрі 27 километрге теңелетін Ядролық зертеулер орталығында (халықаралық атауы – CERN) болып, ғажап әсер алып, шексіз шабыттанғандығы соншама, мұның соңы өзінің «Бөлшектердің құдіретті әлемі» («The Sacred Universe of Particles») атты туындысын жазуға серпін алғанын еске алады.
Құдіретті немесе киелі әлем демекші, киелі кітаптардың бірі Тәураттың бастапқы беттерінің бірінде адамның жаратылысы жөнінде мынандай түйіндеме тұр: «Адам – Аспан мен Жердің жаратылысы. Дәлірек айтқанда, Құдіретті Құдай адамды микроәлем ретінде жаратты, оған макроәлемдердің де, қарапайым материяның да барлық элементтерін жинады. Аспан әлемінен табуға болатын күллі дүние мен Жер бетіндегінің бәрі де адам бойынан көрініс тапқан». Бұл түйіндеме – нағыз шындық. Өйткені макроәлемдегі күллі материяның атом бөлшектерінен тұратыны секілді Менделеев таблицасындағы күллі элемент атаулының барлығы да адам ағзасынан табылатынына ешбір күмән жоқ. Дәл осы тұрғыдан келер болсақ, жер бетіндегі 8 миллиардтан асып жығылатын адам баласының бәрі де, оның ішінде бүгін тілге тиек болып отырған сол миллиардтардың бірі әрі ұлы Абайдың толық адам концепциясына лайықты тұлға Рахат-Би де өзінше бір микроәлем екені даусыз. Және мұның нақты дәлелін ғалым-композитордың мына бір философиялық ой-түйіндерінен де табамыз. Ол былай дейді: «Әдетте адамды мұхиттың бір түйір қиыршық құмына теңейді. Ал шындығында, адам – бір түйір құмдағы мұхиттың дәл өзі. Сондай-ақ ол былай дейді: «Әдетте адамдар уақыт өтеді дейді, ал шындығында уақыт емес, адам өтеді». Бұл да шындық. Өйткені уақыт пен кеңістік – мәңгі мызғымайтын макроәлем. Ал адам баласы болса, сол мәңгілік макроәлемге келіп-кетіп тұратын микроәлемнің өкілдері.
Мақала соңын тұйықтай келе, оны еліміздің музыка өнерін сүйетін қауымға жеткізетін сүйінші хабармен түйіндеcек артық болмас. Алла бұйыртса, 2024 жылдың басында Рахат-Бидің «The Bruce» атты (орган аспабы, хор және солистердің қатысуымен орыдалатын) жаңа операсының тұсауы Еуропа төрінде – Ұлыбритания құрамындағы Шотландияның бірнеше қаласында, оның ішінде бас қаласы Эдинбургте кесілейін деп отыр. Нақтырақ айтсақ, дарынды комозитордың өзінің тікелей сүйемелдеуімен орган сынды ғажап музыкалық аспаптың тылсым үнінің ауанында Шотландия халқының ұлттық мақтанышы әрі 1274-1329 жылдар аралығында өмір сүрген, алдағы жылы туғанына 750 жыл толатын батыр да атақты Королі Роберт Брюсьтің тарихи тағдыры көрініс табады. Заманауи операның беташар премьерасының қойылымдары келесі ақпан айының 17-сі мен 24-і аралығында Глазго соборында (Glasgo Cathedral), сонымен қатар Әулие Джайлз соборында (ST Gile’s Cathedral), сол сияқты Әулие Эндрюс университетінде (Unversty of St Andrews) және наурыздың үші күні Данфермлин аббаттығында (Dunfermlne Abbey) өтетін болып отыр. Бұл сүйінші жаңалықтың дәлелі ретінде аталған операның авторы Рахат-Бидің атына жоғарыда аталған соборлардың жетекшілерінен келіп түсіп жатқан ресми құжаттарды айтсақ та жеткілікті.
Тарихи және лингвистикалық тұрғыдан дәл осы тұста герман тобына жататын немістердің де, ағылшын-саксондықтардың да, тіпті скандинавиялық викиңгтердің де түпкі тамыры сақтардан бастау алатынын ескерсек, Рахат-Бидің жоғарыдағыдай тарихи тақырыпқа баруының жайдан-жай емес екенін де түсіну қиын бола қоймас деген ойдамын. Ендеше, еліміздің бетке ұстар азаматы әрі оның өз сөзімен айтқанда, кіндігі қазақ топырағына байланған ұлтжанды Рахат-Биге: «Жолың болсын, батыр! Осы уақытқа дейін асқан асуларыңнан келер болашақта алатын асау шыңдарың биік болғай!» деп ақ батамыз бен шынайы тілегімізді жеткізелік, ақ ниетті ағайын.
Әділ Ахмет,
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Халықаралық жоғары мектеп ғылым академиясының академигі, филология ғылымдарының докторы, профессор
