ЖАС ЕРЕКШЕЛІГІНЕ ҚАРАЙ БАЛАЛАРДЫҢ ҰЯЛЫ ТЕЛЕФОНДЫ ҚОЛДАНУ КӨРСЕТКІШІ Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Мысалы, АҚШ-та 8 жасқа толмаған балалардың медиа тұтынуын зерттейтін «Common Sense» санағы бар. Жоба америкалық балаларға медианың әсерін анықтау мақсатында жүргізіледі. Ал Оңтүстік Кореяда мектеп жасына дейінгі балалардың цифрлы медианы тұтыну тенденцияларын талдау нәтижелері бойынша арнайы зерттеуі бар. Бұл талдамада балалардың медиа құрылғыларын қолдануының уақыт жиілігіне және жыныстық ерекшеліктеріне баса назар аударылады. Зерттеу нәтижелеріне сүйенсек, Кореяда мектеп жасына дейінгі балалар арасында мультимедиялық құрылғыларды пайдаланудың өсу тенденциясы байқалды.
Балалардың медиа тұтынуын зерттеуді еліміз де қолға алды. 2021 жылы осы саланы зерделеудегі алғашқы кешенді жобаның «Балалар және медиатұтыну-2021» зерттеуінің нәтижесінде балалардың интернет, теледидар және әдебиеттегі контентке деген қызығушылығы туралы сұрақтарға жауап алынып, оларды жас ерекшеліктері, сондай-ақ әлеуметтік медиа мен мессенджерлерде өткізген уақыт талданған.
Балалар тақырыбындағы әлемдегі іргелі зерттеулердің бірі – британдық «Ofcom» (Office of Communications) медиареттеушісі жыл сайын жүргізетін «Балалар мен ата-аналар: медианы пайдалануы және оған деген көзқарас туралы есеп». Зерттеу әдіснамасы интернетте отыратын балалардың әдеттерін, медиа сауатын; осы тақырыптарға қатысты ата-аналардың ойын анықтайтын үш онлайн сауалдаманы қамтыды.
Осы зерттеудің 2022 жылғы қорытындыларының бірі ұялы телефон мен планшет – 3 пен 17 жас аралығындағы балалар арасында ең көп қолданылатын (10 баланың 7-еуі) құрылғы екені анықталды. Дегенмен жасқа байланысты айырмашылықтар байқалады: 12 жасқа дейінгі балалар планшетті жиі қолданады (шамамен 10 баланың 8-і), ал 12 мен 17 жас аралығындағы балалардың көбі (10 баланың 9-ы) интернетке қосылу үшін ұялы телефонды пайдаланады.
Бейнехостинг платформаларын пайдалану 3 пен 17 жас аралығындағы (95%) балалардың арасында кең таралған. Олар контентті қарау үшін бейнехостингті жиі пайдаланғанымен, өздері түсірген бейнелерді жариялайтындар үлесі әлдеқайда аз.
Балалардың жиі жасайтын онлайн әрекеттердің бірі (3 пен 17 жас аралығындағы 8/10-і) – хабарлама жіберу немесе бейнедауыстық қоңыраулар шалу үшін мессенджерді пайдалану. Балалардың жасы ұлғайған сайын олардың қолдану көрсеткіштері де артты. Стримге арналған қолданбалар мен сайттарды пайдалану – ересек топтар арасында әлеуметтік медианы пайдалану сияқты жоғары болмаса да, кішкентай балаларға қарағанда біршама жоғары зерттеу қорытындыларының бірі.
Балалардың медианы тұтынуы туралы әлемдік зерттеулер негізінен бірдей тақырыпты, мақсаттар мен міндеттерді қамтиды, сондықтан олар бір-бірімен жиі қиылысады. Сондай-ақ шолуда қарастырылған барлық зерттеудің арасында ұқсастықтар бар екенін байқауға болады. Атап өтсек, зерттеу әдісі, зерттеу нысаны, ата-аналарды зерттеуге қосу.
АҚШ, Ұлыбритания, Оңтүстік Корея және Қырғыз Республикасында жүргізілген зерттеулер COVID-19 пандемиясының әсерінен балалар арасында ақпараттық коммуникациялық технологияларды (АКТ) пайдаланудың өзгеру динамикасын көрсетеді. АҚШ пен Ұлыбританияда жүргізілген зерттеулер балалар арасында медиатұтынудың өзгергенін аңғартады. Корея мен Қырғыз Республикасында жүргізілген зерттеулер балалар арасында электронды құрылғылар мен медиатұтынудың паттерндарын талдауға бағытталған.
Пандемияға байланысты енгізілген шектеу шаралары Қазақстанда да ақпараттық технологияларды және медиа өнімдерді тұтынуда өзгерістер алып келді. Алдыңғы жылдармен салыстырғанда 2020 жылы коммуникация құрылғыларын пайдаланатын балалардың үлесі айтарлықтай өсті. Бұл Қазақстанда әлемдік тәжірибедегідей, балалар арасында АКТ пайдаланушылардың деңгейі күрт өскенін аңғартады. Статистикалық деректерден балалардың цифрлы құрылғыларды пайдалануында жаңа тенденциялардың бар екенін аңғаруға болады. Алайда сандық деректер цифрлы құрылғылар мен мультимедиялық контентті тұтынудың сапасы мен мотивациясы туралы ақпарат бермейді.
Айзат СЕРҒАЗЫ,
Қазақстан қоғамдық даму институтының сарапшысы
