Екімыңыншы жылдар басында көктем шыға қала маңындағы саяжайлар мұз үстінен жүгірген қызыл судың астында қалатын. Іле-шала өзенді жағалай қоныстанған аудандардан да дабыл түсіп жататын-ды. Дарияның Қызылорда қаласын жанай ағатын 16 шақырымдық бөлігіндегі бөгеттің әр тұсы жылма-жыл сыр беріп, жағалауды бекемдеу жұмыстарына мекемелер қызметкерлері мен оқу орындарының студенттері жұмылдырылатын кезеңдер де есте. Ақиқатын айту керек, сірескен мұздың көбесі сөгіле жұмысы қарбаласып кететін төтенше жағдай саласы мамандарының арқасында адам шығыны болған жоқ. Зардап шеккендердің материалдық шығыны облыстық, республикалық бюджеттерден бөлінген қаржылар есебінен өтеліп келді. Қазір мұның бірі де жоқ.
Дегенмен де әр қыста жылдағы әдет бойынша су тасқыны кезеңіне дайындық ұдайы пысықталып отырады. Жуырда Үкімет басшысының төрағалығымен өткен отырыста облыстағы әзірлік барысы баяндалды. Аймақта Су ресурстары және ирригация, Экология және табиғи ресурстар, Төтенше жағдайлар министрліктерімен бірлесіп, су тасқынының алдын алудың шаралары қабылданған. Өзен арнасына күнделікті бақылау жүргізіліп, қауіпті учаскелерге арнайы техникалары бар жауапты мекемелер бекітілген. Қажетті материалдық-техникалық қор да толық жасақталып тұр.
Облыстағы «2021-2023 жылдарға арналған су тасқынына қарсы іс-шаралар» жол картасына 17 іс-шара енгізіліп, қазір 8-і толықтай аяқталыпты. Жол картасындағы жергілікті бюджеттен жоспарланған 6 жоба түгел орындалды.
Бүгінгі қалпында айналасын қарғын су басып кетеді деген қауіп жоқ. Дегенмен де Қызылорда қаласы мен аудан әкімдеріне өзен бойындағы қауіпті учаскелерді бақылауды күшейтіп, тәулік бойы кезекшілікті жалғастыру тапсырылды. Су басу аймағына жақын орналасқан елді мекендерде инертті материалдар қорын шоғырландырып, қажет болған жағдайда инженерлік жұмыстарды ұйымдастыру міндеттелді. Облыстық төтенше жағдайлар департаменті авариялық-құтқару қызметтері мен күш-құралдардың дайындығын үнемі әзірлікте ұстап, мониторингті жалғастырып отыр. Облыс аумағында мұз жүру жағдайын бақылап отырған мамандар дерегінше Шардара су қоймасынан Сырдария өзенінің төменгі ағысына секундына 300 текше метр су жіберіліп жатыр. Оның 100 текше метрі вегетациялық кезеңге дайындық үшін Көксарай су реттегішіне қабылданады.
Биыл қыс жылы болғандықтан, дарияның оңтүстік бөлігіндегі өзен арнасында мұз жоқ. Солтүстікке қарай жылжыған мұз Сырдария ауданы аумағында байқалады. Ал Жалағаш және Қармақшы аудандары аумағында оның орташа қалыңдығы 15-17 см, Қазалы мен Аралда 30 см болып тұр. Мамандар су деңгейі жылдағыдан төмен, ұстасқан мұз жұқа болғандықтан, су тасқыны қаупі жоқтығын айтады.
Шардарадан жоғары Тоқтағұл, Әндіжан, Бахри Точик және Шарбақ су қоймаларындағы жағдай да мәз емес. Шардараның өзінен былтыр осы уақытта дарияға секундына 1000 текше метр тасталса, биылғы көлем 300-ден сәл асады.
– Шардарада былтыр осы уақытта 4 млрд текше метрден асып толып тұрса, қазір 2,5 млрд текше метр болып тұр. Оған жоғары ағыстан секундына 766 текше метр су түсіп жатыр, – деді Арал-Сырдария бассейндік инспекциясының бөлім басшысы Сейітхан Әбуов.
Былтырғы вегетация кезеңінде облысқа Шардарадан 3,8 млрд текше метр су бөлінген. Бірақ осының өзі жырымшыланып, егісі судан қала жаздаған талай шаруаның шарасын тауысты. Биылғы көлем осы көктем айларында белгілі болады. Жылдан жылға жалғасып келе жатқан бұл тапшылық суды үнемдеп пайдаланудың кезі әлдеқашан жеткенін көрсетіп тұр.
– Су ресурстары және ирригация министрлігі бастамасымен суды үнемдеудің түрлі жолдары іздестіріліп, саланы цифрландыру қолға алынып жатыр. Министрлік ұсынысымен осы күні өңірлерде 2024-2026 жылдарға арналған кешенді жоспар дайындалды. Оның ішінде біздің облыста аустралиялық компания көмегімен Қызылорда сол жаға магистралды каналындағы құрылғыларды автоматтандыру бар. Сонымен қатар бес жылдық цифрландыру бағдарлама аясында республикалық меншіктегі 16 магистралдық каналды автоматтандыру жобасы енгізіліп отыр, – дейді «Қазсушар» РМК Қызылорда облысы бойынша филиалы директорының орынбасары Айдос Әлібекұлы.
Болжамдар биыл су жағдайының оңай болмайтынын көрсетеді. Облыстық табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасы дерегінше, былтыр 10 канал тазаланып, насос қондырғылары алынған. Биыл 21 коммуналдық канал қазылады деген жоспар бар. Осының барлығы – тапшы судың тамшысын да ысырап қылмай, үнемдегеннің үлесі көп болатынына жұрттың көзін жеткізудің қамы.
Қызылорда
