Ғалымдар спутниктік түсірілімдерді агросалаға бейімдеу арқылы алқаптағы мәселелерді көрсететін әдіс ойлап тапқан. Мысалы, 1 мың гектарды диқан көзбен көре алмайды. Ал ғалымдар әдісі оның әрбір бұрышын анық көрсетіп береді. Мультиспектрлі дронды дәлдік үшін пайдаланады. Белгілі бір бұрыштан және биіктіктен суретке түсіреді. Ұшу кезінде олар өсімдіктердің даму динамикасын көре алады. Суреттер арқылы олар есептеу үдерісін жеңіл жүргізеді. Айталық, егер мәні -1 болса, онда бұл су. 0,3 – өсімдік әлсіз немесе ауру. Егер 0,6 болса – өсімдіктің денсаулығы қалыпты. Егер индекс 0,6-дан үлкен болса, онда өсімдік сау. Индекстер өсімдіктердің әлсіз дамуын көрсететін жерде агрономдар агрохимиялық талдау жүргізіп, бағалайды, тыңайтқыштар туралы кеңес айтады. Түсінікті болуы үшін айта кету керек, өсімдік индекстерін есептеу үлкен егістіктерге пайдалы. Ондай алқаптарда фермер жүре алмайды, қиынға түседі. Ал дрон ұшып, ғалымдарға есептеуге қажетті суреттерді жасайды. Деректер дереу серверге жіберіліп, онда бағдарлама деректерді өңдейді. Ал агроном фермерге қай бөлікке назар аудару керектігі туралы кеңес береді.
– Жасанды интеллект әртүрлі технологиядан тұрады. Соны қазіргі уақытта ауыл шаруашылығына бейімдеп жатырмыз. Жасанды интеллекттің іші тұнып тұрған математика. Математиканың формулаларын әрі қарай жұмыс істету үшін басқа технологиялар керек. Ауыл шаруашылығындағы техникалардың тозғаны аздай, біздегі технологиялар да ескірген. Сол себепті өнімділік төмен. Сондықтан да жасанды интеллектінің көмегімен ауыл шаруашылығының өнімін арттыратын, фермерлерге қолғабыс болатын жоба жасап шығардық. Қазақстанның өз жұртын ғана емес, әлемнің көп бөлігін экологиялық таза тамақ өнімдерімен, азық-түлікпен қамту әлеуеті бар. Тек қолдағы техниканы жаңарту керек. Жасанды интеллектіге еліміздегі егістік аумақтары, топырақтың құнары туралы мәліметтерді енгізіп, онлайн режімде спутник суреттерін сараптауға қол жеткізіп, тиімді механизмдерді анықтап отырмыз, – дейді жас ғалым Мәуліт Алмасбек.
Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университетінің ғалымдары бұл жасампаз жобаға үлкен зерттеу арқылы келген. Цифрлық технологиялар мен өсімдік индекстерін есептеу фермерлерге егістіктегі әрбір тұқым, тыңайтқыш және басқа да қажетті дүниелердің мөлшерін дәлдікпен есептеуге жәрдемдеседі. Агросаладағы жасанды интеллект «Қай кезде егін егуге болады?», «Топырақ құнарын көтеру үшін қай аумаққа тыңайтқыш себу керек?» деген сұрақтарға жауап беріп, есебін тауып, диқандарға мағлұмат береді. Жоба жетекшісі Максим Сутуланың айтуынша, егіншіліктің барлық жүйесінің негізі олардың сипаттамалары бар алқаптардың нақты карталарын пайдалану. Яғни топырақтың химиялық құрамы мен ылғалдылық деңгейі, оның ішінде жер асты суларының тереңдігі, күн радиациясының мөлшері, жер бедері, басым желдер, жақын маңда маңызды табиғи және басқа объектілердің болуы туралы мәліметтер керек. Ормандар, су қоймалары, өнеркәсіптік кәсіпорындар, тұрғын үйлер, жолдар да назардан тыс қалмауы қажет. Жалпы, неғұрлым көп дерек ескерілсе, болжалды модельдер дәлірек болады. Сол кезде өндіріс үдерісін сенімді түрде реттеуге болады.
– 2021 жылы біз сол кездегі Білім және ғылым министрлігінен «Нақты егіншілік технологиялары негізінде агротехнологиялық шешімдер қабылдауды қолдау әдістерін зерттеу және әзірлеу» тақырыбында ғылыми жобаны гранттық қаржыландыруға ие болдық. Іске асыру мерзімі үш жыл. Қазіргі уақытта біз Шығыс Қазақстан облысының тәжірибелік стансасымен жұмыс істейміз және арпа, соя және бидай дақылымен 27 гектар жерді зерттейміз. Жоба идеясы олардан қызу қолдау тапты, тиісінше біз күш біріктірдік, – дейді техникалық іске асырудың жауапты орындаушысы Ержан Байбурин.
2022 жылы университет 4 млн теңгеге метеостанса сатып алған. Ол алқаптардағы климаттық деректерді автоматты режімде береді. Іс жүзінде метеостансада телефон да бар. SIM картасында деректер жазылып тұрады: қаншалық ылғалды, желден қандай күш болды, күн радиациясының деңгейі. Әр 10 минут сайын метеостансадан деректер ғалымдарға жіберіліп отырады. Ғалымдардың айтуынша, олар түрлі рельефтер, қара топырақ, құмды топырақ, құмдақ және әртүрлі беткейлер сияқты мәселесі көп аймақтарды зерттеуге әдейі таңдаған.
– Ұсыныстарды біз тек күзде ғана бере аламыз, өйткені басында қону нүктелерін белгілейміз, даму кестесін құрамыз. Өнімділік индикаторының нәтижесі дайын болғаннан кейін өсімдіктер индексін есептеу мәнін алмастырамыз әрі ұсыныстар жасаймыз, – дейді жоба жетекшісі Максим Сутула.
Агросалаға жасанды интеллект араласқан аймақтарда агрономдар екінші рет гербицидтер мен арамшөптерден арылған, кейін ошақтар пайда болған. Пештің орнында күнбағыс пен тары өскен.
– Біз дроннан соңғы рет суретке түсіп, агрономдарға топырақты гербицидтермен тағы бір рет өңдеу керегін көрсеттік. Болашақта контейнерлермен жабдықталған және оларға гербицид құйылатын дрондарды сатып алуды жоспарлап отырмыз. Сонда жер дрон көмегімен нүктелі түрде өңделеді. Яғни барлық алаңды өңдеудің қажеті болмайды, – деді Алмасбек Мәуліт.
