Жапон ақыны Мацуо Басе «Жүрек жарығың сөнгенге дейін жаз», дейді. Ал қазіргілерге жарық сөнгеннен кейін технология көмектеседі. Қаламгер Риэ Кудан Күншығыс еліндегі ең беделді сыйлық – «Акутагаваның» 17-лауреаты атанды. Ет бітіп, сүйек мүжілген соң, жапон жазушысы қызық мәлімдеме жасады. Романын жазу үшін «ChatGPT» қолданғанын мойындады. Батыл қадамға барған 33 жастағы жазушының «Токиодағы өкініш мұнарасы» романы қазылар алқасының көңілінен шыққан еді. Олар тіпті «кемшілік табу қиын» деген баға да берген.
Жазушы кітаптың шамамен 5 пайызы жасанды интеллект жасаған сөйлемдерден тұрады деп мәлімдеді. Сондай-ақ автор жасанды ақыл-оймен жиі сөйлесу ешкіммен бөлісе алмайтын ең құнды ойларын шығаруға мүмкіндік бергенін айтты. Ал «ChatGPT» жауаптары шабыт беріп, қанаттандырған екен. Тіпті роман ішіндегі кей диалогке арқау болған. Роман Сара Макина есімді сәулетші туралы. Ол түрме мұнарасының жобасын әзірлейді, онда заң бұзушылар оңалту мен қайта бейімдеуден өтеді. Роман ішінде де жасанды интеллект жапондықтардың күнделікті өмірінің ажырамас бөлігіне айналған.
– Жан дүниемнің бар сырын жасанды санаға ақтардым. Ол маған шабыт берді. Әрі қарай да роман жазу кезінде жасанды интеллектіні қолданамын. Оның тиімді тұсын қолданып, пайдасын көруді жоспарлап отырмын. Сонымен бірге өз шығармашылығымның толық көрінуіне де мүмкіндік беремін, – деді жазушы.
Шығармашылықтың жаңаша тынысын көпшілік әртүрлі қабылдап жатыр. Жазушының мәлімдемесінен кейін әлеуметтік желілерде дау туды. «The Japan Times» басылымы «Акутагава» сыйлығы сияқты беделді марапаттарда мұндай бассыздыққа жол берілсе, әдебиеттің болашағы қандай болатынына алаңдаушылық білдіретінін жазды. Көбі бұл тәжірибеге «моральдық тұрғыдан» күмәнді деген баға беріп, «Кудан шынымен беделді жапон сыйлығына лайық па?» деген пікір қалдырды. Оқырмандар арасында «Ол жасанды интеллектті шебер қолдана отырып, кітап жазды. Бұл талант па? Күмәнім бар», деген көзқарас тарады. Ал Акутагава сыйлығын беретін ұйым жеңімпаздың мәлімдемесіне әлі түсініктеме берген жоқ. Акутагава сыйлығының қазылар алқасының мүшесі болған жазушы Кейичиро Хирано «Х» әлеуметтік желісінде болған жағдайды сынамайтынын жазды. Жасанды интеллектіні қолдану даулы мәселе деп санамайтынын және айтты.
«ChatGPT» 2022 жылы іске қосылды. 2023 жылы ең көп сатылатын триллерлердің авторы Джон Гришам және «Тақтар ойынының» авторы Джордж Мартин басқа жазушылармен бірге авторлық құқықтың бұзылуына байланысты «OpenAI» компаниясына қарсы сот ісін бастады. Ал британдық жазушы Салман Рушди жасанды интеллект өз стилінде жасаған мәтінге «қоқыс» деген баға берген. Жалпы саны 10 мыңнан астам жазушы «ChatGPT»-ге қарсы ашық-хатқа қол қойды. Онда жасанды интеллект индустриясының жетекшілері авторлардан чатботтарды оқыту және оларға өтемақы төлеу үшін мәтіндерін пайдалануға келісім сұрауға шақырды. Көптеген мәдениет қайраткерлері «нағыз өнердің өлімі» деп жасанды интеллектіге қорқынышпен қарап отыр.
Жапонияда жасанды интеллектіні жақсы қолданады. Мысалы, жақында ғана жасанды сана көмегімен жасалған манга жарыққа шықты. «Kyodo» ақпарат агенттігінің хабарлауынша, атақты жапон манга суретшісі Осаму Тезука «Қара Жек» мангасын солай шығарған. Өнер саласында жасанды зиятқа қатысты өзге де қайшылықтар туып тұрады. Өткен жылы бір фотограф «Sony World Photography Awards» сыйлығынан бас тартып, оның жүлделі орынға ие болған жұмысы шын мәнінде өзінікі емес екенін айтқан. «Dall-E» жасанды интеллект бағдарламасымен түсірілген цифрлық сурет екенін мойындап, басын ала қашқан еді.
Көріп отырғанымыздай, әдебиетте жасанды интеллект қолдану өріс алып барады. Фантаст жазушы Тим Бушетке 9 айда 97 ғылыми фантастикалық кітап жазу үшін нейрондық желілерді пайдаланған. Бұл кітаптарда 2 мыңнан 5 мыңға дейін сөз бар. Бушеттің айтуынша, бір кітапты жазу 6-8 сағатқа дейін созылады екен, ал кейде оны 3 сағатта аяқтауға болады.
Әдебиетте жасанды интеллектіні қолдануға көпшілік наразы. Кейбірі адам шығармашылығының креативтілігі мен табиғилығын өшіреді деп қорқады. Кейбірі нейрондық желілерді пайдалану жазушыларға уақыт тауып беріп, өнімділікті арттырады деп санайды. Қаншама қарама-қайшылыққа қарамастан, жасанды интеллект өміріміздің барлық бөлігіне еніп кетті. Тіпті адамзаттың әлеммен жасаған жалғыз келісімі – жазудың өзін жаулап алды.
