Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Пенденің пейілі дегенді қойсаңызшы, ономастиканың тым нәзік мәселе екенін түйсінгеннен болар, кейде орынсыз өкпе айтылатын тұстары да болады. Ел тәуелсіздігін алып, ес жиып, жоғымызды іздеп жатқан тұста Володаровка селосының атауын өзгертуге байланысты өткізілген жиналысқа қатысқанымыз бар. Теп-тегіс жерден ши шығарғысы келген керауыздың «Содан сиырдың сүті көбейіп кете ме?» деп сауал қойғаны бар. Өзге уәжі болмағандықтан. Кейін табылды. Володаровскийіңіз ақ қашып, қызыл қуған аласапыранда осы өлкеде дәм-тұзы таусылып, жаны жай тапқан Колчак әскерінің солдаты болып шықты. Бұл жерге еш қатысы жоқ. Иненің жасуындай еңбегі сіңбеген. Мұндай мысал жетіп-артылады. Зеренді ауданына қарасты Еленовка елді мекенінің атын өзгертуге байланысты өткізілген жиында да бірқыдыру әңгіме айтылған. Ақыры Самалтау деп аталатын болды. Тарихи атауы. Ән болып есіп тұрған жоқ па?.. Бұл төңіректі жайлаған кез келген ұлттың өкілі тілін сындырмай айта алады.
Идеологиялық тұрғыдан ескірген атаулары бар елді мекендер мен олардың құрамдас бөліктерін қайта атау жөніндегі 2022–2025 жылдарға арналған республикалық Жол картасында өңірге қойылған талаптар негізінде ескірген атауларды тарихи атаулармен алмастыру жұмысын жүйелі жүргізу мақсатында өңірлік Жол картасы әзірленді. Көкшетау, Қосшы, Степногор қалалары мен 17 аудан әкімдіктері жанынан құрамында ел ағалары, ғалымдар, ономастика саласының мамандары бар жұмыс топтары құрылды. Олар өңірдегі айрықша мәнді тарихи деректерді зерделей зерттеп, уақыт шымылдығы көлегейлеген мазмұнды атауларды қайта жаңғырту ниетінде. Тарихи және дәстүрлі атауларды қалпына келтіру – әділдік. Міне, осы тарапта өз ұсыныстарын айтып, әр сөзді дерек-дәйекпен шегелеп, пысықтау жұмыстарымен айналысып келеді.
«2023 жылдың 28 сәуірінде облыстық ономастика комиссиясы Ақкөл, Астрахан, Бурабай, Зеренді, Целиноград аудандарының әкімдіктері ұсынған бірқатар мәселені қарастырып, бір ауылдық округ, үш ауыл және 41 көшені қайта атауға оң қорытынды берді, – дейді облыстық ішкі саясат басқармасының тілдерді дамыту және ономастика бөлімінің басшысы Айгүл Талпақова. – Қорытынды негізінде қолданыстағы заңнамаға сәйкес тиісті жұмыстарды атқару үшін аудандық әкімдіктерге жолданды».
Ономастиканың біртіндеп оңалып келе жатқандығын бұл тараптағы жұмысқа байланыстырып айтуға болады. Өткен жылдың маусым айында республикалық ономастикалық комиссия Көкшетау, Қосшы, Степногор қалаларының 33 көшесінің атауын өзгертуге оң шешімін беріпті. Алдағы уақытта тиісті заңнамаларға сәйкес әділет органдарында тіркеу жұмыстары жүргізіледі. 2023 жылы облыс аумағында 9 ауыл, 3 ауылдық округ, 58 көшені қайта атау туралы шешім шығып, әділет органдарына тіркелгендігін айтсақ, өңірдің өңі өзгеріп сала бергендей әсер етер еді.
«Негізі, бұл – біздің өңір үшін өте қажетті шаруа, – дейді ел ағасы Таутан Жақсылықов. – Өскелең ұрпақ қасиетті Көкшенің баурайында өсіп, артына өшпес із қалдырған баһадүр бабаларын, жер дауын, жесір дауын жалғыз ауыз сөзбен шешкен ізгіліктің ұйытқысы – билерді білуі керек. Оның үстіне мәнсіз, мазмұнсыз атаулардың орнын табиғаты тамылжыған өлкенің сыры мен сымбатын айғақтайтын, жерінің бедері мен бейнесін сомдайтын ілкідегі атаулар қайта жаңғырып жатса, ғанибет емес пе?
Ел ағасының сөзінде дән бар. Бұл тарапта ауыз толтырып айтарлық жағымды жаңалық елін сүйген, жерін сүйген әр көкіректі жылытып-ақ тұр. 2023 жылы 3 тамызда облыстық ономастика комиссиясы өңірлерден түскен 50 тұлғаның есімін тарихи тұлғалар тізіміне енгізу мәселесін қарастырды. Осы отырыста облыс бойынша 11 тұлғаның есімі іріктеліп, республикалық ономастикалық комиссияның қарауына жолданды. Сірескен сеңнің жібуіне 2023 жылдың 17 маусымында Түркістанда өткен Ұлттық құрылтайда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың ономастика мәселесі бойынша бірқатар тапсырма бергендігі себеп болып отыр. Орынды тапсырманы жүзеге асыру мақсатында елдің бірлігін нығайту, жалпыға ортақ тарихи сана қалыптастыру мақсатында қолданыстағы «Тарихи тұлғалар», «Жер-су атаулары» және «Дәстүрлі атаулар» тізімдерін қайта қарастыру қажеттігіне байланысты талдау, пысықтау жұмыстары жүргізіліп жатыр.
Ономастика саласындағы түйінді мәселелерді шешу керектігі белгілі. Мәселен, 2023 жылдың ақпан айында басқарма қызметкерлері Ақкөл ауданының Новорыбинка, Урюпинка ауылдарында, сәуір айында Бурабай ауданының Златополье, Савинка елді мекендерінің тұрғындарымен жүздесіп, түсіндіру жұмыстарын жүргізді. Көпшілік тарапынан қойылған сан алуан сұраққа жан-жақты, тұщымды жауап берілді. Қараша айында 2023 жылға арналған мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс шеңберінде қазақ тілін дамытуға, тіл мәдениетін одан әрі арттыруға және тілдік капиталды дамытуға бағытталған іс-шараларды ұйымдастыру жөніндегі жұмыс жоспарына сәйкес Атбасар, Есіл, Жарқайың және Сандықтау аудандарында «Ұлттық ономастика – рухани құндылықтың факторы» атты дөңгелек үстелдер өткізілді. Қазан айында жергілікті атқарушы органдарда жұмыс істейтін, елді мекендер мен көшелерге атау беру және қайта атау ісін ұйымдастыратын мамандар арасында «Ұлттық ономастика – ел айнасы» облыстық байқауы ұйымдастырылды. Байыпты байқау ономастика мәселелерімен айналысатын мамандардың жұмысын ширата түсу және жер-жердегі тәлімді, тағылымды тәжірибені алмасу мақсатын көздеген.
Қазіргі уақытта идеологиялық тұрғыдан ескірген атаулары бар елді мекендер мен олардың құрамдас бөлігін қайта атау жөнінде 2022–2025 жылдарға арналған Жол картасына сәйкес қайта атау жұмыстары қолға алынып отыр. Өңірде биыл 60 елді мекен, 10 ауылдық округ, 381 құрамдас бөлікті идеологиялық тұрғыдан ескірген атаудан арылтып, ұлттық танымға біртабан жақын дәстүрлі атаулармен қайта атау жоспары жасалды. Ойға алған іс оңынан оңғарылса, Көкшетау мен Қараөткелдің арасындағы иен даланың дидары ел шежіресіне тұнар еді.
Ақмола облысы
