Фото: baq.kz
Ғылымымыз бен біліміміз заман талабына сай. Ұл-қыздарымыз әлемнің ең озық оқу орындарында оқып, әр салада қызмет етіп жүр. Бірақ бір жағынан жылдар бойы қалыптасқан артық шүкіршілік мінез, пендешілік әдет, ашкөздік қасиет, екінші жағынан ноқтаға үйренген жуастық, айналаға, көршілерімізге жалтақтай қарау, шынын айтқанда, әлі де түрлі себеппен бағыныштылық біраз шектеу болып отырғанын да мойындауымыз керек.
Кең-байтақ жеріміз, жер асты толған кеніміз бар. Азғантай ғана халықпыз. Біз неге бұдан жақсырақ, тіпті кейбір араб елдеріндей өмір сүрмейміз деушілер бар. Қате емес.
Жылдам дамып, байыған елдерде, ең бірінші, сол елдердің халқы өз өмірін керекті заңдармен қамтып, заңға бағынып өмір сүруге қол жеткізген. Екіншіден, елдің геосаяси мүмкіндігін ескеріп, тиімді бағытта ұстайтын, басқа елдермен байланысты елдің, халықтың жағдайын жақсарту үшін ғана пайдаланатын басшылары болған. Үшіншіден, өскелең ұрпақты жан-жақты білім алып (тілдер оқып, озық ғылымға қызығушылық жасап), өз елінің нағыз патриоты етіп қалыптастыруға үлкен көңіл бөлінген. Өткенге сын көзбен қараумен қатар, егемендіктің ең қиын кезеңдерінен өтіп келе жатқанымызды да түсінсек екен. Бізде қазір жоғарыдағы үш бағытқа мүмкіндік бар ма? Бар. Қалғаны өз қолымызда. Бірінші бағыт барлық мәселені қамтиды. Екінші бағыт бойынша әлемдік дәрежедегі тәжірибелі саясаткер, елге жаңа бағыт беріп отырған басшымыз бар. Үшінші бағыт – біздің болашағымыз.
Аз-кем жетістігімізге мақтана бермей, межеміз бен талғамымызды үнемі жоғарырақ ұстауға талпынуымыз қажет. Тілімізбен қатар дінімізді де сыйлай, қастерлей білуіміз керек. Бірақ жат ағымдарға бой ұрып, қыздарымыздың қара жамылып, бет бүркеп, жалпы жастарымыздың білім алудан гөрі көбірек теріс қылықтарға әуес болуы көңіл қынжылтады.
Жұма күндері өрімдей жастардың мешіттің маңына сыймай жүргенін көргенде бұлардың жұмысы, сабағы қайда екен деп ойлайсың. Тіпті олардың ішінде мектеп оқушылары да жүр. Дінге құрметпен қараймын. Мұсылманша жоғары білім алып, мешіт ұстап, қуғын көрген молданың немересімін. 80-жылдарда араб елдерінің бірінде біраз жыл қызмет істеп, аздап тіл де үйрендім. Ол елдің халқының бәрі негізінен бірегей түрде киінеді. Ал келіншектеріміз халқымызда ешқашан болмаған, көзге жат ондаған түрлі, бет жауып, бас орап, малынған, түсі де, түрі де үйлеспей тұрған киімдер киюді жиілетіп барады. Осыларды көргенде «Атың шықпаса, жер өрте» деген мақал ойға орала береді. Жастарымызды дүмше діншілдіктен, діни радикализмнен тек жан-жақты білім сақтап қала алады деп санаймын.
Тіл жойылса, ұлт жойылады. Ұлты жоқ мемлекетте тамыры бар тарихта болмайды. Қай мемлекеттің де негізгі халқы, мемлекеттік тілі болады. Көп ұлт тұратын мемлекеттерде ол ұлттардың тіліне, мәдениетіне қолдау көрсетілмесе әлсірейді. Алдымен аты-жөндері, онан кейін тілі мен мәдениеті, діні, соңында ұлт та тек атын сақтап, ақыр аяғында жойылады. Біз өз дініміз бен тілімізді ғана емес, басқа отандастарымызға барлық жағдай жасап отырған елміз.
Қазір көп жастарымыз үш, одан да көп тілді меңгерген. Ана тіліміз – мемлекеттік тілді өз дәрежесінде білмеген жастарға ата-аналары, айналасы көмектессе, шет тілін игерген адам ортадағы тілді меңгеруі қиын емес.
Бір кезде Ресейдің бір бөлек адамдары француз тілінде сөйлегенді мақтан тұтқан. Қазір бізде де орыс тілінде сөйлегенді дәреже көретіндер бар. Орыс тілін Қазақстан халқы түгелге жуық біледі, ол да бір байлығымыз. Бірақ алдымен өзіңді, ұлтыңды, тіліңді сыйлай білуіміз керек. Қазақ қазақпен өз тілінде сөйлесе білетін уақыт болды.
Білімпаз, еңбекқор, отансүйгіш, ұлтжанды жастардың тәрбиелеп өсуі ел болашағы үшін аса маңызды. Жастардың осы қасиеттері болуы үшін әлемтордан алғандарымен қатар ғылыми, әдеби, тарихи, мәдени салалардағы кітаптарды да пайдалану керек екенін түсінулері керек. Жан-жақты дамыған адам ғана өзіне де, ортаға да, отанға да көбірек, нәтижелі, пайдалы қызмет ете алады.
Бір қуантарлығы – бүгінгі жастар білімге құштар, ерекше белсенді. Көбі жаңа заман талаптарына сай ой түюде, «Үкімет маған не береді?» деп қол қусырып отырған жоқ. Өскелең ұрпағымыз жеке кәсіпкерлікке бейім, жаңа технологиялар мен техниканы жедел меңгереді. Мамандық таңдауда да үлкен бетбұрыс бар: жастар заманауи сұранысқа ие, болашағы зор мамандықтарға бет бұрып жатыр.
Шынын айту керек, Президент жариялаған Жаңа Қазақстан идеясы жастарымызға қоғам өмірінің бар саласында соны, бұрын-соңды болмаған мүмкіндіктер ашып отыр. Ендігі мақсат – соның бәрін ұтымды да тиімді пайдаланып, Жаңа Қазақстанның іргетасы болуға тиіс жаңа қоғамдық сана қалыптастыру. «Біздің тарих – бұл да бір қалың тарих, оқулығы жұп-жұқа бірақ тағы» деп Қадыр Мырза Әлі ақын айтқандай, жазылмаған, жазылғаны оқылмаған, бұрмаланған, тіпті құрдымға кетіп бара жатқан тарихымыздың терең екенін, тарихи ақиқатты өскелең ұрпақ білуі керек.
Жастарымыз әлем әдебиетінің озық үлгілерімен сусындаумен бірге өзіміздің әдебиетімізді оқып өссе өзіне, өмірге керек рухани байлыққа қолы жетер еді. Бұл жерде қаламгерлеріміздің айлар, тіпті жылдар да отырып жазған еңбектерін кейде шығаруға көмек іздеп, қысылып қалып жүргендері де ойланарлық жағдай. Мұндай қиындықтар мәдениет саласында да әлі аз емес. Шешімдері – уақыт еншісінде.
Аты бар да, заты жоқ болған Ғылым академиясының қайтадан өз орнына келуі көңіл қуантады. Қазақтың біртуар азаматы Қаныш Имантайұлы құрған ғылымның қара шаңырағынан халықтың күтері көп.
Халқымызда «Біреу келіп, біреудің қазанына ас салмайды» деген мағыналы сөз бар. Әр адам, әсіресе өскелең ұрпақ өз бақытын алдымен өзі іздеуге тиіс. Өз елімізде, өз жерімізде өмір сүріп жатқан мүмкіндігі мол халықпыз.
Бақтықожа ІЗМҰХАМБЕТОВ,
Мәжіліс депутаты, «Ардагерлер ұйымы» республикалық қоғамдық бірлестігі Орталық кеңесінің төрағасы
