Омар Хайям
Шығыс жұлдызы, ақын, математик, астроном, ғалым Омар Хаямның өлімі туралы дерек замандасы әл-Байхаки, сонымен бірге бажасы, имам Мұхаммед әл-Бағдадидің келтірген деректері бойынша жеткен. Бір күні ақын тісін тазалап әрі Ибн-Синаның кітабын оқып отырады. Кітаптың әлдебір маңызды бөлігіне келгенде тіс шұқығышын қос парақтың ортасына қойып: «Ізгі жандарды шақыр, өсиет қалдырамын», – дейді. Соңыра намаз оқып, құлшылықтан соң ішу мен жеуден тыйылады. Кешкі күннің қызыл шапағы шашырап, тағы бір құлшылығын аяқтаған соң, етбетінен сәжде жасап:
«О, Раббым, өзің білесің ғой, ғұмыр бойы мүмкіндігімше өзіңді тануға талпындым. Кешір мені, саған деген білімім – бұл менің саған бастаған жолым еді.., дейді кеудесі көріктей қайнап. Бұл аңыз адамның соңғы сөзі болатын.
Лев Толстой
1910 жылы 28 қазанда Л.Толстой Ясная Полянадан құпия түрде бой жасырады. Қызы Татьянаның айтуы бойынша, жазушының кетуіне әйелімен арасындағы кикілжің себепші болған. Жол үстінде жазушының өкпесі қабынып, төсек тартып қалады. 31 қазаннан бастау алған соңғы жеті күнін Астапова начальнигінің үйінде өткізеді. Дәрігер мен қаламгер туыстары бірінен соң бірі бөлмеге келіп әрі журналистер қауымы ғимаратты қорып алай-дүлей болады. 1 қараша күні жазушы қызына: «Ақиқат тек Құдай ғана. Оның жаратылысы – адам, уақыт және кеңістік» деп тіл қатады. Ақырғы күндері әртүрлі сөз айтып, сандырақтай бастайды. Қызы Александраға айтқан сөзінде: «Іздеу, барлық уақытта іздеу...» десе, Чертковқа: «Міне, сабазым, бәрі бітті... Шеше, өкпелемеңіз... Бәрі қарапайым әрі жақсы...» – дейді жүйесіз. Сонымен қатар соңғы сөзінің бірінде: «Лев Толстойдан басқа жер бетінде қаншама адамдар бар, ал сіздер тек бір ғана Левке қарайсыздар»...– дейді. Талқаны таусылар тұста ұлы Сергейді шақырып: «Сережа, мен ақиқатты сүйемін! Ақиқатты қатты жақсы көремін!», – дейді жан сала. Бұл алып жазушының ақырғы тынысы болатын. Толстой жетінші қараша күні таңертең ажал құшып, Ясная Полянаға жерленеді. Ресейде тұңғыш рет ұлы тұлғаның жерлеуі діни рәсімсіз өтеді.
Рюнеско Акутагава
Рюнеско Акутагава – жапон прозасын жаңа әлемдік биікке шығарған сиректің бірі. Жазушы «Киелі адам» әңгімесінде ақ адал қиялына сенген адамның мүмкін еместі де мүмкін етер құдіретін бейнелейді. Алайда небәрі отыз жасында қаламгерді өз-өзін өлтіру жайлы тұнжыр ойлар шырмауына алады. 1927 жылы «Нақұрыстың өмірі» атты автобиографиялық эссесінде: «Адам өмірі Бодлердің бір тармағына да тұрмайды... – деп жазады. Әрмен қарай: «мен өлім жайлы армандамаймын, бірақ өмір сүру жалықтырады...», – деп ойын жалғайды. Жиырмасыншы шілде күні Акутагава «Нақұрыстың өмірі» еңбегінің қолжазбасын студент шағынан таныс досы, жазушы Кумэ Масаоға жолдайды. Араға төрт күн салып ұйықтататын дәрінің өлімге апарар дозасын қолданады. Солайша небәрі отыз бес жасында кеудеден көкала үйрек жаны ұшып, бақи дүниемен қош айтысады. Масаоның мекенжайына шығармасының қолжазбасымен бірге «Ескі досыма хат» атты ақырғы сөзін қалдырған еді: «Мен өзгелерге қарағанда көбірек сүйе алдым, түсіне алдым. Басымнан кешкен қаншама қайғы-мұңды айтпағанда, мұның өзі жаныма демеу... Ұғыңдар, өмір – өлімге бастайтын соғыс...».
Иә, өлім ақиқаты – ащы, аяусыз. Онда адамның боямасыз болмысы, жиған қазынасы көрінеді. Ажал алдында әйеліне «қайырлы түн» тілеп, бөлмесінде атылып өлген Хэмингуей ғұмыры, ақын Александр Блоктың жан тапсырар тұста «мен өте шаршадым...» дегені ой қозғарлық. Француз жазушысы Анатоль Франс ақырғы демінде «Шеше!» деп елжіреген екен. Ал атақты Блез Паскаль «Мені тастамашы, Тәңірім» деп Құдайдан медет күтіпті. Сірә, өлім – ең дана ұстаз. Онсыз өмірдің мәні ашылмас еді.
