Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «EQ»
Көктемгі дала жұмыстарына қамдануды бастап кеткен астықты өңірдегі облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының ресми мәліметіне қарағанда, қажетті техниканың 80 пайыздан астамы дайындық сапында. Салмағын қағаз ғана көрсететін осы бір көрсеткіш шынтуайтында сәл күмән туғызады. Бастан жақты айырғандай етіп ара-жігін ажыратып айтатын болсақ, техниканы дайындау жөнінде ұйымдасқан үлкен шаруашылықтарда мүмкіндіктің бар екендігі рас. Оларда қажетті техниканы жөндеуден өткізетін машина-трактор шеберханалары бар. Қажетті бөлшектерге де қол жеткізе алады. Қасқалдақтың қанындай тапшы токарь, дәнекерлеуші мамандар да ұйымдасқан ірі шаруашылықтарда. Ал ауыл шаруашылығы құрылымдарының қақ жартысынан астамын құрайтын шағын шаруа бұл деңгейге таяу уақытта жете алмайды. Қазір көксау, ескі комбайнын, дәл керек уақытында мың салса бір баспайтын қаусаған тракторын қар басып жатыр. Сонда жоғарыда айтқан 80 пайыз дайындық қайдан құралған дейсіз де. Шағын шаруа қожалықтары қар кетіп, жер аяғы дегдіген соң ғана тозған техникасын жөндей бастайды. Тозуы жеткен техника агротехникалық шараларды уақтылы атқаруға мүмкіндік бермейді. Гектар берекесінің өспей жатуы да осы себептен. Жер жарықтық қанша жомарт дегенімізбен, ол да «алаған қолым береген» дейтұғын қағиданы ұстанатын сыңайлы.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Үкіметтің кеңейтілген отырысында ауыл шаруашылығының ахуалын таратып айта келе: «Ауыл шаруашылығының дамуын тежеп тұрған кедергілерді бәріміз білеміз. Басты түйткіл – жылдар бойы қажетті қаржының жеткілікті бөлінбеуі. Инвестицияның тапшылығы техниканың тозуына, егіннің бітік және еңбектің өнімді болмауына әкеп соқтырады. Сондықтан ауыл шаруашылығына бөлінетін қаржыны барынша, тіпті мүмкіндік болса, екі есе арттыру қажет. Оған бюджеттен ғана емес, басқа да қаржы көздерінен, соның ішінде екінші деңгейдегі банктерден қаражат тартқан жөн. Көктемгі егіс науқанына және күзгі жиын-терінге жеңілдікпен берілетін несиені 1,5 триллион теңгеге дейін арттыру керек. Ал инвестициялық жобаларға бөлінетін жеңілдетілген несиені 800 миллиард теңгеге жеткізу қажет. Жеңілдікпен лизинг беруге жыл сайын кемінде 450 миллиард теңге бөлінуге тиіс. Сонда әр жыл сайын ауыл шаруашылығы техникасының 10 пайызы жаңарып отырады. Бұл шаралар ауыл шаруашылығының жалпы өнімін 2 есе арттыруға жол ашады», деп ең түйінді мәселелерге тоқталған болатын.
Өңірде бұл тарапта жағымды жай да бар. Мәселен, өткен жылы облыстың ауыл шаруашылығы құрылымдары 70 миллиард теңгеден астам қаржыға 2 195 бірлік ауыл шаруашылығы техникасын сатып алған. Кейінгі жылдардағы өзгеріс – ауыл шаруашылығы құрылымдары отандық өндіріс санатындағы техниканы сатып алса, жұмсалған қаржының 30 пайызы мемлекет тарапынан субсидияланады. Ал шетелдік техника алынса, оның 15 пайызы өтеледі. Бұл арадағы айырмашылықтың отандық тауарды қолдау ниетінен туындап отырғаны түсінікті және өте құптарлық.
– Ауыл шаруашылығын өркендету, әрине, кез-келген ұжымның материалдық-техникалық базасына байланысты, – дейді Жақсы ауданындағы «Ажар» шаруа қожалығының басшысы Сәбит Әбішев.
– Жеке өзіме қатысты емес, жалпақ жұртқа тиесілі дүниені таратып айтуға болады. Қаусаған техникамен қыр аса алмайтынымыз белгілі. Науқандық жұмыс күйіп тұрған кезде техниканың бір тетігі істен шықса, қанша уақытың зая кетеді. Ал алқапқа тұқым өз уақытында сіңірілуі керек. Қолбайлау болатын осындай дүниелер егіс мерзімін ұзартып, ойға алған шаруаның оңынан оңғарылмай қалатын кезі жиі кездеседі. Қажетті техникаң, құрылғыларың сақадай сай болмағаннан кейін егіншілік мәдениеті де көңіл көншітпейді. Міне, содан кейін гектар берекесі туралы айтудың өзі әбес. Қазір мен күнделікті тәжірибеде көріп жүрген дүниелерімді тілге тиек ететін болсам, ең алдымен, субсидия туралы айтар едім. Бұл мәселені Мемлекет басшысы да қолмен қойғандай етіп жеткізді. Ауылға көңіл бөлініп, ауыл шаруашылығын көтереміз дегелі қанша уақыт? Бірақ сол субсидияға шағын шаруаның қолы жете бермейді. Біз сияқты шаруа қожалықтары еңсесін көтеру үшін күзгі жиын-терін кезінде өнімді лайықты бағаға сатып алатын астық қабылдау орындары ашылса оң болар еді. Қыруар еңбекпен өсірген астықтың бағасы бір жылы жақсы болса, келесі жылы төмен болады. Кеткен шығыныңды да өтей алмайсың.
Шағын шаруашылық басшылары тағы бір пікір айтып отыр. Егістік алқаптары шектеулі, айналымдағы қаражаты аз болғандықтан, қымбат техниканы сатып ала алмайды. Демек бағзы бір замандағыдай машина-трактор стансалары құрылса қалай болар еді? Техникасы тапшы шаруа қожалығы науқандық жұмыс кезінде жаңағы стансалармен келісімшарт жасасып, егінін еккізіп, астығын орғызып алса. Ал машина-трактор стансасы мемлекет тарапынан берілетін субсидияны пайдалана берсін. Тығырықтан шығар тағы бір жол – бірігу. Мәселен, техникасы тозып, мүмкіндігі азайған шаруа қожалықтары ортақ техника алса. Оның ішінде егіс кешені мен комбайн. Әйтпесе, дәл бүгінгі бағамен шағын шаруаға астық комбайнын сатып алу арман ғана.
– Бүгінде көптеген шаруа ірі серіктестіктерге иек артып отыр. Өздерінің техникалары тозып біткен соң науқандық жұмыс кезінде ірі серіктестіктерінің көктемгі егіс немесе егін орағын аяқтауын тосады. Өзінікін егіп болмай олар қолұшын бере қоя ма? Егін орағы кезінде уақыт тіпті тапшы. Ірі шаруашылықтар өзінің орақ науқанын аяқтағанша солтүстіктің апталап жауатын ақ жауыны басталып кетеді. Былтыр бірнеше ауданда осындай жағдай болды, – дейді агроном Қуат Болатов.
Ендігі бір мәселе – мемлекет тарапынан қыруар көмек көрсетіліп жатқанымен, қаржының қолға кеш тиетіндігі. Ал уақыт күтіп тұрмайды ғой.
– Несие алғанмен, қаржы институттары кепілдік сұрайды, – дейді Сәбит Әбішев. – Өткен жылы құрғақшылық болып, табыс таба алмадық. Несиемізді төлеу де қиын болып қалды. Дәл осындай жағдайда құны 100 миллионнан астам жаңа комбайн алу біз үшін қиял ғана. Қазақта «ескіні пайдаланғанның есі кетеді» дейтін сөз бар емес пе, қазіргі көрген күніміз осы. Мысалы, менің шаруа қожалығым 150 гектар ғана алқапқа дәнді дақылдар тұқымын сіңіреді. Бізде техника алатын мүмкіндік жоқ. Қожалықтағы алпыс бас қара малдың төлін сатып, егіннен шеккен шығынымызды өтеп қана жүрміз.
Дәл осындай жай көптеген шаруашылыққа тән. Ауыл шаруашылығының ахуалын жақсарту үшін кооператив үлгісінде ұйымдасу керек дейтін пікірдің жаны бар екенін осындай мысалдан көруге болады.
– Өткен жылы егін шықпай қалды, – дейді Ерейментау ауданындағы шаруа қожалығының басшысы Қантай Амангелдинов. – Біздің жер таулы-тасты өңір ғой. Негізінде мал шаруашылығына қолайлы. Бірнеше жылдан бері ауыз толтырып айтатындай өнім ала алмағаннан кейін енді екпе шөп ексек пе деп отырмыз. Жайылым тарылып, шабындық азайған соң шөп те сұранысқа ие. Бірақ оған да қыруар техника қажет.
Алға басқан қадамды кері кетіріп тұрған ахуал оңғарылуы үшін жоғарыда айтылған бірер түйінді пікір төңірегінде ойласуға әбден болар еді. Әрине, бұл мәселе құзырлы органдардың еншісінде.
Ақмола облысы
