Әйел теңсіздігін Әбілхан да әдіптеген...

Сондай-ақ кескіндеме өне­рін әр қырынан меңгерген хас шебер өз халқының қасіретін де айналып өте алмайтыны анық еді. 1930-1940 жылдар аралығында Ә.Қас­теев «Ескі және жаңа тұр­мыс» бағытындағы серия­лы­ шы­ғар­маларын жазумен айна­лы­сады. Өксігі мол өткен заман­­­­ның  әлсізге тізесін ба­тыр­ған озбырлығын бейнелеген «Қа­лың­малға сатылған қа­лың­дық» картинасы сол сериялы туын­ды­лардың санатына жатады.

Картина 1938 жылы салын­ған. Бір көз жүгірткенде, шы­ғар­ма­да Ә.Қастеевтің сүйікті образы түгел самсап тұр: жаймашуақ та­биғат, тау, көкорай бел, жыл­қы, қазақтың қариясы, киме­шек­тегі кейуана. Бірақ адам­дар­­дың жүзіндегі мимикаға қарап мұнда бәрі басқаша екенін бір­­ден бағамдап үлгересің. Май­лы бояу­мен жазылған кенеп үс­тін­дегі кейіпкерлердің ішкі жан дүниесі табиғаттың әдемі­лігіне мүлде кереғар. Туын­дының бірінші жоспарында үш салт атты көрінеді. Олар: қалың­дық, қарт күйеу жігіт және жеңгесі.

Шығармада қалың малға сатылып қор болған жас арудың күйзеліске толы көңіл күйі бейнеленген. Қалыңдықтың өз әкесіндей шалға зорлықпен көніп, жек көретін сезіммен қиыс қарап, ат үстінде әрең келе жатқаны байқалады. Жас қызды еркінен тыс ұзатып әкеле жатқан бай жас тоқал алғанына риза кейіп­пен ат үстінде масаттанып келе­ді. Тау арасы солғын бояумен күңгірттеніп, сол замандағы «қыз жолының жіңішкелігін» тау ішіндегі тастақ жолдың бе­дері аша түскен. Ал шал мен қыз­дың соңына ілескен әйел тура­лы пікір өнер зерттеушілерінің өз ара­сында әлі күнге таласты. Бірі – «шал­дың бәйбішесі» десе, бірі – «жең­гесі» деген уәж айтады.

Елеулі ерекшелігі бай­қа­ла­тын туындының аква­рель­дегі тағы бір нұсқасы «Про­дан­ная­ невеста» атауымен Мәскеу му­­зе­йінде сақтаулы тұр. Бұл кар­­тина өткен ғасырлардағы қа­зақ жерінде пайда болып, ор­ныққан әдет-салтты көр­се­те­тін ескі және тұрмыстық та­қы­­рыптағы топтамаға жатады. «Қыздың құны – қырық жыл­қы» деп бағаланған заман­ның ащы шындығын әйел тең­сіз­дігін меңзейді. Сол кезеңде осы тақырыптағы образдар үлгі­сін үздіксіз тудырып жатқан әде­биет­тегі «Бақытсыз Жамал», «Қалың мал», «Шұғаның бел­гісі», «Ақбілек» секілді көр­кем шығармаларды сурет саласын­да Ә.Қастеев «Қалыңмалға сатыл­ған қалыңдық» туындысымен то­лық­тырды. Бұл Қазақстан бей­­не­леу өнері тарихында алғаш пайда болған айрықша құбы­лыс еді.

АЛМАТЫ