Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Қазір оларда айрықша функция жоқ. Өзіне тән функциясын айқындайтын заң да жоқ. Тек жарғы негізінде жұмыс істейді, республикалық деңгейдегі басқа даму институттарының функциясын қайталайды. Корпорациялар 2006 және 2012 жылдары Үкімет бекітіп берген кешенді жоспарда қойылған мақсаттарды орындамады. Оның бірі ауыл шаруашылығы шикізатын кластерлік жүйе құру арқылы жинақтап, терең өңдеуді ұйымдастыру болатын. Президенттің 2021 жылы трансформация бойынша берген тапсырмасы да назардан тыс қалды.
Корпорациялар әлеуметтік маңызы бар тауарларды қамтамасыз етуде тіпті тиімсіз жұмыс істейді. Оған Ұлттық экономика министрлігіне қарасты Экономикалық зерттеу институтының қорытындысы дәлел. «Алматы» ӘКК бюджет қаражатын 0,01 пайызбен сауда орталықтарына таратып, олар өздерінің күнделікті сатылымдағы өнімін арзандатылған бағамен қойып, алған ақшаны айналым капиталы ретінде қолданған. Фермерлер өндіріске қажет арзан несие таба алмай сабылып жүрген шақта оны алыпсатарларға тарату агросалаға жасалған қиянат емес пе? Бұл бір ғана мысал. Сондай-ақ ӘӘК-лер өз активіндегі мүлікті әкімдіктер теңгеріміне қайтару орнына «әлеуметтік маңызы бар азық-түлік сатамыз» деп, жеке кәсіпкерлерге жалға беріп жүр. Бірақ ондағы тауардың сапасына, кімнің сатып жатқанына, кімге сатып жатқанына ешкім бас ауыртпайды.
Жоғарыда айтылған келеңсіздіктерді жою үшін ӘКК-лер қазіргі функциясын толығымен тоқтатып, бір ғана бағытты – шикізат базасын құру арқылы қайта өңдеуді дамыту бағытын ұстанып, қосымша құны бар тауар өндірісін арттыруға тиіс. Бағыттың негізгі құралы ретінде кооперацияның да, кластердің де жылдар бойы шешілмей келе жатқан тетіктері пайдаланылуы керек. Корпорациялардың мәртебесі мен өзіне ғана тән бағытын айқындау мақсатында арнайы заң қабылдау қажет. Корпорациялардың ауыл шаруашылығы кооперативтерін ашуға ауадай қажет алғашқы капиталын қалыптастыруына заңды мүмкіндік берілсе дейміз.
ӘКК берген алғашқы капитал арқылы кейін тұтынушы қоғамдардың қалыптасуына мұрындық болып, дамыған елдердегі модельге сәйкес қаражатты қайтару арқылы солардың меншігіне өтетін азық-түлік сататын кооперативтік дүкендер ашу керек. Дүкендер бір қожайынның емес, мыңдаған мүшесі бар тұтынушы қоғам меншігінде болса ғана коммерциялық мақсат жойылып, баға арзандайды әрі тұрақтанады. Кооперативтік дүкендердің әлеуметтік осал топтарға арналған азық-түліктік карталар шығарып, арзан тауарларға жол ашатыны сөзсіз. Бұл бойынша ұсыныстарымыз Сауда және интеграция министрлігіне беріліп, алдын ала қолдау тапқан болатын. Несие серіктестіктері өз жұмысын кезінде дәл осы ұстаныммен бастаған.
Жоба қанатқақты режімде іске асырылып, оң нәтижесін берсе, арнайы пайлық инвестициялық қор құру қажет. Шығынды үнемдеу де пайданың бір түрі екенін ұмытпағанымыз жөн. Бұл тетік негізінде халық қолындағы ақшасын банктердегі 10–12%-дық депозитке емес, кооперативтік дүкендердің ашылуына бұрып, сол арқылы азық-түлік сатып алуда қаражатының 25–30%-ын үнемдеуге мүмкіндік алады. Халық өз қаражатын сеніп тапсыруы үшін пайлық инвестициялық қор салымдары банктердегі депозит іспетті мемлекет тарапынан кепілдендірілуі керек. Ал ондағы артық қаражат кооперативтік дүкендер арқылы сатылатын азық-түлік өндірісі мен терең өңдеуге бағытталса, агробизнестің инвестициялық қажеттілігі өтелер еді.
Анас Баққожаев,
Мәжіліс депутаты
