Еуразиялық одақтағы Қазақстан: Еңселі елден – Мәңгілік Елге

Қазіргі уақыт бүкіл дүниежүзі үшін сан қилы оқиғаларға толы кезең болды. Ойласарлығы сол, Солтүстік Африка мен Таяу Шығыс және басқа аймақ­тар­да қанды текетірес ушыға түссе, әлемнің алыбы АҚШ мем­ле­кетінде билікке қарсы аза­мат­т­ық ереуілдер дәстүрге ай­налғандай бір іс болса, әлем­нің ауқымды бір бөлігінде қаржы экономикалық дағдарыс шиеленісе түссе, біздің Қазақстан үшін бұл тек ыр­ғақ­ты даму және болуы мүм­кін қатер­лерге алдын ала дайындалу шараларын жүзеге асыр­ған жемісті уақытқа айналды. Мем­лекетіміздің эконо­мика­лық жыл қорытындысы әлі нақ­тыланған жоқ. Солай бола тұрса да біз болмыстан жыл ұза­ғына көз үзбей қарап отыратын ғалымдар ретінде бұл жылғы даму көрсеткішіміз 5 пайызды алқымдап қалады, деген сөзді сеніммен айта аламыз. Іргедегі алып көршіміз Ресей Федерациясы сыртқы әсерлердің салдарынан өсім ала алмайды, деген болжам бар. Демек, Қазақстан қазірдің өзінде дүниежүзі бойынша экономиканың қалыпты дамуын сақтай алған санаулы мемлекеттердің бірі. Орайы келгенде айта кетейік бұл жылы біздің негізгі экспорттық өніміміз – мұнай бағасы айтарлықтай түскен кезең болды. Бұл Ресейге үлкен кері әсер еткенімен, Қазақ­станға алаңдайтындай жағдай болған жоқ. Тіпті, таяуда Пар­ламент мүшелері алдында есеп берген Экономика министрі Ер­болат Досаев «Бюджетке түзе­ту енгізбейміз» дегенді нық сеніммен айтты. Оның бұлай сенімді сөйлеуінің жөні бар. Біздің бюджет «мұнай долларынсыз» жасақталады. Ал мұнай сатқаннан түсетін кіріс бірден Ұлттық қорға құйы­лады. Елбасымыздың осындай көрегендік ұстанымының нәтижесінде Ұлттық қорымызда Ұлттық банктің сақтық қорын қоса есептегенде 105 миллиард доллардай алтын-валюталық қазына жинақталған екен. Сондықтан да Ресей басшылығы бұл күндері бюджеттік міндетті төлемдерді қалай төлейміз, деп бас қатырып жүрсе, біздің басшылық оған алаңдамайды. Тіпті, 2015 жылға ұлан-ғайыр жоспар белгілеп қойдық. Ол жос­пар Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың дәстүрлі Қазақстан халқына Жолдауында баяндалған «Нұрлы Жол – болашаққа бас­тар жол» бағдарламасында отандық жол-ком­му­ни­кация желілерін, электр өн­ді­рісін, тұрғын үй құрылысын қар­қынды дамытуды көздеп, бүкіл Қазақстанды екпінді еңбек майданына айналдырмақ. Бұл жоспар жүзеге асқан кезде Қазақстанда «жұмыссыздық» деген сөздің өзі келмеске кететін шығар. Өйткені, осы бір ауқымды іс нәтижесі халық игілігіне айнал­ған кезде жүздеген мың жаңа жұмыс орындары ашылып, Қазақ­станның болмыс-бітімі танымастай өзгеріп шығады. Салынатын жолдар халықара­лық транзиттік тасымал арнасына қызмет ететін «Ұлы Жібек жолының» бір буыны бо­латын­дықтан да мұнда сол жолдың бойындағы логистика мен қызмет көрсету инфрақұрылымдардың өзі халықаралық қалып деңгейінде қалыптасып, өмірімізге бұған дейін мүлде болмаған жаңа мамандықтар енеді. Ал олардың алатын жалақысы сол жаңа атауына сай болатынына сенімдіміз. Қысқасы, Қазақстан өткен жылды ойдағыдай қорытындылай отырып, өзінің әлемдегі еңселі елдердің бірі екенін іс жүзінде дәлелдеп шықты. Қазақстанның осындай мол мүмкіндігін жіті қадағалап отырған әлем саясат­керлері мен қалталы тобы бізге деген ықыласын бұрынғыдан да ерекше таныта бастады. Мұны соңғы кезеңіндегі жаңалықтардан-ақ айқын аңғаруға болады. Қа­зақ­станда ресми сапармен болып қайтқан Өзбекстан прези­денті Ислам Кәрімов: «Бұл келісімшартқа былтыр қол қою керек еді. Осыған қарап сіз, Нұр­сұлтан Әбішұлы дана болып жаратылған тұлға екендігіңізді көргендей болдым», – деп салды. Бұдан кейін «өз аяғымен» елі­мізге келген Франция пре­зи­денті Франсуа Олланд Қазақстанның бұл аймақтағы іргелі ел екенін ашықтан ашық мәлімдеді. Сөйтіп, өзімен ере келген кәсіпкерлер біздің елге 500 миллион доллар көлемінде инвестиция құятын келісімшарт жасаумен сапарын қорытындылады. Бұдан кейін Астанаға Шанхай ынтымақтастық ұйымының үкі­мет басшылары жиналғаны бар­шаға белгілі. Осы жиынға қаты­суға келген Қытай Халық Республикасының үкімет басшысы Қазақстанға құйылатын 15 миллиард долларлық инвес­тициялық келісімшарт жасасып қайтты. Бұрын біздің басшыларымыз әлемді шарлап инвестиция іздегенін білеміз. Ал қазір инвестиция Қазақстанға «өз аяғымен» келетін болды. Мұның сыры неде? Осынау сұрақ төңірегінде зерттеулер жүргізгенде бір ақиқатқа тап болғандаймын, ол – Еу­разиялық интеграция жайлы 1994 жылдың өзінде ұсыныс жасаған біздің Көшбасшымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев­тың көрегендігі. Есігін енді ашқан 2015 жылдан бастап жұмыс істей бастайтын Еуразиялық экономикалық одақ ақиқатында Ресейдің келмеске кеткен КСРО державасын тірілту саясатының жемісі емес, жүзеге асқан Қазақ­стан Көшбасшысының өміршең ұсы­нысы екенін солтүстік көр­шіміздің президенті Владимир Путиннің өзі әлем алдында мойындады. Иә, Еуразиялық эко­номикалық одақ – Қазақстан Елбасының төлтумасы. Оған дау жоқ. Ал бұл тұстағы Н.Ә.Назар­баевтың көрегендігі неден бай­қалды? Енді осы сұраққа жауап берейік. Біріншіден, Қазақстанның экономикалық қуаты ұдайы өсетіні белгілі. Демек, ұдайы өсе­тін тауарлы өндірісті қамта­масыз ететіндей базар, рынок қажет. Сондықтан да Еуразия­лық экономикалық одақ Қазақ­стан үшін интеграциялық ынты­мақтастық қана емес, сонымен бірге алып базар да. Кедендік одақ кезінде үш елдің тауар айналымы шамамен 50 пайызға өскен екен. Бұл – кімді де болса қызықтыратын көрсеткіш. Екіншіден, әзірге Қазақстан экономикасының негізі – шикізат. Қосымша құны жоқ осынау тауарлы өндіріс тасымал шығынын азайтқанда ғана тиімді болмақ. Демек, Еуразиялық экономикалық одақ арқылы біз тасымал шығы­нын азайтатын іргедегі алып базарға қол жеткіздік. Үшіншіден, Қазақстан индустрия жағынан мешеу, КСРО дер­жавасының аграрлық шикізаттық аймағы болып келгені ақиқат. Ал капитализмге дендеп енген кез келген ел үшін шикізатқа тәуелділіктен құтылып, қосымша құны мол тауарлы өндіріс жасайтын индустрия керек. Міне, осы индустрияны жасау мақсатында біз «индустриялық-инновациялық бағдарлама» қабылдаған елміз. Осы бағдарлама бойынша бұл күндері біздің елімізде талай-талай дамыған елдердің кәсіп­керлері өз филиалдарын ашқан. Ресей Федерациясы, қалай десек те, бізге қарағанда ғылымы мен индустриясы әлдеқайда озық еді. Міне, осындай жағдайда олар біздің елде өз филиалдарын ашып жатса, Қазақстанға керегі сол емес пе? Айталық, қазіргі таңда елімізде ауыл шаруашылығына қажетті толып жатқан техника түрлері шығатын болды. Оны бұрын Белоруссия мен Ресейден импорттап, толып жатқан валю­талық шығын жасайтынбыз. Төртіншіден, Нұрсұлтан Әбіш­­ұлының көрегендігі нәти­жесінде біз салық мөлшерін азайта алған посткеңестік аумақтағы бірден-бір елміз. Айталық, дәл бүгінгі таңда біздің салықтық жүктемеміз Ресейге қарағанда 6 пайызға, Белоруссияға қара­ғанда 9 пайызға жеңіл екен. Ин­дустриялық-инновациялық бағ­дар­ламамыз бойынша жұмыс істеп өз филиалдарын ашқысы келген шетелдік инвесторлар үшін қай ел тиімді десек, әрине, ол Қазақстанды таңдар еді. Байлар үшін 6 пайыздық жеңілдік зор маңызға ие. Міне, осы жағы­нан алғанда соңғы жылдары алыс шетелді былай қойғанда, Еу­­разиялық экономикалық одақ­қа мүше қалған екі әріптес мемлекеттің кәсіпорындары Қа­зақ­станда өз өндірістерін ашып жатса, бұл біздің осы тұстағы нақты жеңісіміз. Бұл да Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев көрегендігінің нақты дәлелі. Бесіншіден, бұл күндері Еуразиялық экономикалық одақ­қа қызығушылар саны уақыт озған сайын өсе түскендей. Армения одаққа мүше болып енді. Қырғызстан жаз ортасына дейін мүшелікке өтетін болды. Бұлардың сыртында Вьетнам, Түркия, Израиль, Үндістан және басқа елдер қызығушылық танытуда. Олардың бәрі де Қазақ­станда өз өндірістерін ашуға шешім қабылдары алдағы уақыт­тың еншісінде. Бірақ бұл бәрі­бір жүзеге асатын істер. Өйт­кені, Қазақстан алып базар­дың белсенді бір ойыншысы ғана емес, сонымен қатар, әрі салық­тық жүктемесі мейлінше аз, әрі халқы 100 пайыз сауатты, әрі шикі­зат қоры мейлінше мол, ақыр аяғында «Ұлы Жібек жолының» өзегінде жатқан халықаралық транзиттік тасымалдың бір буыны. Қазақстан арқылы Еу­ро­паға да, Таяу Шығысқа да, Азия­ға да еркін шығуға болады. Осының өзі-ақ біздің мол мүм­­кіндігімізді мейлінше тиім­ді пайдаланудың бір жолы Еура­зия­лық экономикалық одақ екенін дәлелдеп тұрғандай. Біз барлық мүмкіндік пен ақиқатты ғылыми сараптан өткізе отырып мынадай қорытынды жасадық: Қазақстан Көшбасшысы Еуразиялық экономикалық одақ арқылы еңселі елін «Мәңгілік елге» айналдыруды о бастан-ақ жоспарлаған. Иә, Нұрсұлтан Әбішұлы мейлінше қысқа мер­зімде елін гиперинфляция мен алапат рецессиядан аман алып шығып, қарқынды даму арнасына салып, нәтижесінде Қазақстанды әлемдегі ең еңселі елдердің біріне айналдырды. 1997 жылы біз дүниежүзіндегі алдыңғы қатарлы 50 елдің сапында болсақ, деп армандап, жоспар жасадық. Ол бағдарламаны мейлінше қыс­қа мерзімде ойдағыдай қоры­тындыладық. Содан соң Елбасымыз бар­лық мүмкіндік пен әлемдегі қалыптасқан жағдайды ой сарабынан өткізген жаңа бағдарламаны ұсынды. Ол бойынша 2050 жылға қарай Қазақстан дүниежүзінің алдыңғы қатарлы 30 елінің сапында болуға тиіс. «2050 Стра­тегиясын» ғылыми сараптан өткізген кез келген адам осынау ауқымды бағдарламаның сөзсіз орындалатынына толық сенеді. Біз бұл жайлы ойымызды «Егемен Қазақстан» газетінде бұған дейін де жазғанымызды оқырман білуге тиіс. Енді оған тоқталып жатудың қажеті жоқ. Тек айтарымыз, «2050 Стратегиясы» елін осынау алып іске алдын ала жан-жақты дайындап алған Көшбасшының ғылыми негізді жоспары. Бұл үшін бізде адам ресурсы, қаражат қоры, шикізат молшылығы ғана емес, сонымен бірге салықтық жеңілдіктеріміз арқылы өзіміз бас­ты ойыншысы болып сана­латын 170 миллион тұтыну­шы­сы бар алып базар да игі қадамы­мызға демеушідей қолдау жасайтын тұстар болып шығады. Қорыта айтқанда, біреулер үшін қазіргі уақыт «бас қай­ғы» кезеңі болса, Қазақстан Респуб­ликасы үшін алдағы қарқын­ды дамуға жан-жақты негіз қала­ған өміріміздегі ең ұтымды шақ­тарының бірі болғаны дау­сыз. Қазақстан «Нұрлы Жол» бағдарламасын дер кезінде қабыл­дағаны соншалық оған үлес қосуға әлемнің түкпір-түк­пірі ынта білдіруде. Бұл жол да олар тіпті біздің Ресей Феде­­рациясымен Еуразиялық эко­номикалық одақтағы әріптес екенімізге де көңіл аудар­маған­дай. Яғни, Қазақстанға толық сенетінін әлем дүрліккен мына кездің өзінде айқын ісімен дәлел­деу үстінде. Ал Қазақстан болса өзінің көптарапты бейбіт саясаты негізінде алға жылжи береді. Сөз соңында айтарымыз, ұлт­­тық валютамыз теңге өзінің әлем­­дегі ең сенімді құнды қағаз екенін өмір ақиқатында дәлелдеп шықты. Соңғы кездері Қытаймен және басқа елдермен ұлттық валюта бойынша экспорт-импорт айналымында есеп айырысуға келістік. Ал Еуразиялық эко­н­о­ми­калық одақтың даму банкі де өзінің инвестициялық қор­жы­нында 30 пайыз рубльді, 10 пайыз теңгені ұстайтынын заңдастырды. Қалған 60 пайызы халықаралық валюталар бойынша есептеледі. Демек, теңге халықаралық кеңіс­тікке шыққан валюта деп батыл айта аламыз. Сонымен, 2014 жыл тарих қойнауына енді. Біз өткен жылға ризашылық сезіммен қарап, жаңа 2015 жылдың табалдырығынан болашаққа деген зор сеніммен аттап отырмыз. Алла алдымыздан жарылқағай. Сағындық САТЫБАЛДИН, ҰҒА академигі, экономика ғылымдарының докторы, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің профессоры. АЛМАТЫ.