Суретті түсірген – Ардақ ШӘДЕТ
Домбыра үйрететін құрылғы
Ерекшелігі – тұңғыш рет республикалық деңгейде өтіп жатқан «RoboZerde-2024» сайысы Астанада өткелі жатқан V Дүниежүзілік көшпелілер ойынының құрметіне ұйымдастырылды. Іс-шарада оқушылардың бір бөлігі «Мәдени мұра» санаты бойынша шығармашылық жобаларын ұсынса, бір бөлігі роботтарын бағдарламалап, оларды ұлттық спорт бойынша сайысқа салды.
Балалардың бастамасы ә дегеннен әсерге бөледі. Бірінен бірі өтеді. Еліміздің жиырма облысынан келген командалар өз өңірінің тарихи, мәдени жәдігерлерін жоғары технологияға қалыптаған үлгі-жоспарларын таныстырып жатыр.
Мына екі бала макеттің орнына кәдімгі домбыраны қойыпты ғой. Қош делік, қазақтың төл аспабы. Ал оны digital деңгейінде қалай сөйлетпекші екен? Тақала беріп едік, тақылдап өздерін таныстыра жөнелді.
– Аты-жөніміз Жадыра Түсіпбекова және Еркебұлан Бұсырманов. Астанадағы №9 «Зерде» мамандандырылған мектеп-лицейінен келдік.
– Бәрекелді, балалар! Қандай жоба көрсетесіңдер?
– Біз ұлт аспабы домбыраны меңгеруге көмектесін арнайы бағдарлама мен тюнинг жүйесіне негізделген «Qazaq aspap» жобасын дайындап шықтық. Телефонның көлеміндей мына құрылғымен сіз домбыраның құлақ күйін оп-оңай келтіресіз.
– Апырай, мынау тамаша өнертабыс қой. Аспапты қолына енді алып жүрген жандарға құлақ күйін өз бетінше келтіру – жеңіл жұмыс емес, – дедім де құрылғының қалай жұмыс істейтінін дереу көргім келді. Еркебұлан мен Жадыра да бағдарламасын бірден іске қосты. Бағдарламаны сынайыншы деп домбыраны теріс бұрауға әдейі келтіріп, құрылғыны тақай бергенім сол еді, әлгінің қысқышы «құлағымды» бұрап келіп жіберсін. Таңғалдым. Шертіп калсам кәдімгі ре-соль нотасында, оң бұрауда күмбірлеп тұр. Оқушыларға алғыс білдірдік те, істеріне сәттілік тілеп, келесі жобаларды көруге асыға бердік.
Макеттердің ішінде менмұндалап Қожа Ахмет Ясауидің кесенесі көрінеді. Жобаның авторлары – Бекзат Тәліп пен Досан Несіпбай деген екі жігіт. Жақын барып жөн сұрасам, Маңғыстаудың оғландары. Бәсе деймін, көзінде жалын, сөзінде салмақ бар. Басқалар секілді қобалжымай, байсалды қалпы жобаларын таныстырды. «Біздің жобамыз «RoboSerik» деп аталады. Арнайы ақпарат енгізілген, қашықтан басқарылатын, өзі адамның бойымен шамалас бұл робот мәдени орындарда гид қызметін атқарады. Оны Әзірет Сұлтан мемлекеттік тарихи-мәдени музейге орналастыруға болады. Сондай-ақ ол 24 сағат бойы ғимарат қауіпсіздігі мен тазалығын күзете алады. Оқыс жағдай бола қалса, дереу орталыққа хабар береді», деді маңғыстаулық жас технократтар. Расында да мемлекетіміздің ішкі және сыртқы туризмге жіті мән беріп жатқан тұсында мұндай өнертабыстардың көп болғаны керек-ақ.
Әрі қарай назарымыз салуалы киіз үйдің үлгісіне түсті. Сырттай қарапайым көрінгенімен, оқушылар оны да ІТ технологиялармен жабдықтап қойыпты. Керегенің көзіне орнатқан арнайы қабылдағыш үйдің температурасына қарай ауа ылғалдығын реттеп отырады. Түңлік те автоматты түрде күн түскенде өзі түріледі. Бұған қоса мұнда да қазақтың салт-санасы, дәстүр, әдебін түсіндіретін аудио-гид бағдарламасы іске қосылыпты. Жобаның авторлары 9-сынып оқушылары Арман Сұлтанбек пен Данат Жаңбырға бәрекелді дестік. Көрушілердің қатарында осы фестивальге демеушілік білдірген Ұлттық спорт қауымдастығының вице-президенті-бас хатшысы Тастанбек Есентаев та болды. Оқушылардың жобасымен танысқан ол ұсынылып отырған digital-киіз үйді Көшпелілер ойыны аясында жасалатын «Бірлік керуені» және «Этноауыл» іс-шарасына қосуға ыждағат білдірді. Осыдан соң «РобоСпорт» бағытының «Арқан тартыс», «Асық ату», «Мерген» және «Ақсүйек» атты төрт санат бойынша жарысқа түсіп жатқан оқушыларды көруге бет алдық.
Салмақты сақа шеңбер ортасында тізілген асықтарды ұшырып түсірді. Бірақ сақаны иірген бала емес, робот. Иә, кәдімгі робот. Асығын алшысынан түсіргендері жүлделі жеңіс сәтіне жақындай береді. Басқалары өз кезегін күтіп, сақаларын сайлап тұр. Осы сәтте қазақ балаларын ептілік пен ұқыптылыққа үйреткен асық ату ойынының «жаңа дәурені» келгеніне анық көзіміз жетті. Робот қалай асық ойнамақ дейсіз ғой? Жауабын Маңғыстаудан келген 6-сынып оқушылары Мұратбек Таир мен Айшуақов Нұрбек айтсын.
– Біз бұл жобамызды екі сағатта жасап шығардық. Роботтың мақсаты – асықтарды атып, шеңберден шығару. Жолақшаның бойымен асық сырғанап келеді де, резеңкенің күшімен атылады. Роботтың дәл атқаны ғана емес, түзу қозғалуы да маңызды, – дейді жас өнертапқыштар.
Осылайша, көнеден жеткен ұлттық спорт түрінің қазіргі технологиямен ұштасқаны көңілімізді көкке көтеріп тастады.
Робот-мерген мүлт кеткен жоқ
Арқан тартысып жатқан роботтар алаңында кіл мықтылар жиылыпты. Еліміздің жиырма аймағынан келген технократ оқушылар өздері дайындап, өздері баптап қосқан роботтардың беліне арқан байлап, әлеуетін көріп жатыр. Бәрі де өз аймақтарының үздігі. Бірақ қай роботтың техникасы мығым, қайсысының күші көпке шыдайды, сол жеңімпаз атанар сәтке жақындай түседі. Финалда 36 роботтың арасында іріктеліп шыққан екі робот бақ сынасты. Баптары келіп-ақ тұр. Өйткені біраз уақыт екеуі де арқанды өздеріне қарай тартып, қаққан қазықтай орындарынан тапжылмай тұрды. Тіпті ортадағы арқан үзіліп кетер ме екен деп қорқа бастадық. Бірақ не дегенмен, мықтының аты мықты ғой, тартыстың соңына қарай Қарағанды облысынан келген «Ертемір» қарсыласын жұлып әкетті.
Ақсүйек ойнап жатқан роботтар да адамдар сияқты жұппен ойнайды. Ойын алаңында алдын ала жасырылған координатаны алғаш тапқан роботтың біреуі өзінің GPS мекенжайын хат арқылы әріптесіне жолдайды. Ал әріптесінің мақсаты жұбының қай жақта тұрғанын нақты тауып, оған дереу жету. Сонда ойынның мақсаты сүйекті емес, сүйіктіні іздеу керектігін роботтар да жақсы меңгерген екен.
Ойын алаңының ортасында «Мергендер» бәсекесі дүбірлеп өтіп жатты. Әрине, олар да робот мергендер. Еліміздің түкпір-түкпірінен келген 22 оқушының робот сайыпқырандары сапта тізіліп тұр. Әрқайсысының өзіндік ерекшелігі бар. Бірінің жылдамдығы мықты, екіншісі дәлдігімен ерекшеленеді, үшіншісі ұқыптылығымен көзге түседі. Бұл сайыстың да шарты ұлттық спорттан ажырамаған, ұғынықты: роботтар белгіленген жолақпен жүріп өтіп, нысанаға оқтарын дәл тигізу керек. Үздік шыққан он бір мерген де жеңімпаз атанады.
Жоғарыда айтқан ұлттық спорттарды техникамен шебер ұштастыра білген, «NatRoboCom» ұлттық роботтехника жарысының авторы Марс Мәулетұлының айтуынша, бұл бәсекенің ұлттық тұрғыда жаңғыруы роботтехниканың әлеуетін арттыра түседі.
– Еліміздегі жас дарындардың роботтехникадағы жетістіктері мол, бірақ қазақтың ұлттық ойындарына деген қызығушылықтары бәсең тартып жатады. Осы екі арнаны тоғыстыру мақсатында бұл ойындарды алғаш рет 2019 жылы Орал қаласында өткіздік. Сол жылдан бастап тұрақты түрде республикалық жарыстарды, сондай-ақ Орталық Азия чемпионаттарын өткізіп келеміз. Әуелде жобамызға сенімсіздік танытқандар көп болды. Өйткені қоғамда «Еуропаның, Жапонияның роботтехникалары мықты, солардың дәстүрімен ғана жарысу керек», деген қасаң түсінік болды. Сондықтан ұлттық ойындарды роботтар әлемінде дәріптеу жолында көп тер төктік. Бірақ еткен еңбек, төккен тер өз жемісін беріп жатыр. Мінеки, бүгін де Әлихан Мақсұт атындағы республикалық фестивальге өз үлесімізді қосып жатқанымызға бек қуаныштымыз. Әлихандай білімді, қабілетті әрі тәрбиелі дарындардың қанат жаюына осындай фестивальдердің қосар үлесі зор, – деді Марс Мақсот.
Берері мол фестиваль
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, «Дарын» республикалық ғылыми-практикалық орталығы, «Астана дарыны» дарынды балалар мен талантты жастарды анықтау орталығы, Астана қаласы әкімдігінің №9 «Зерде» мамандандырылған лицейі, «Роботек» роботтехника мектебі, «Марс роботикс» роботтехника мектебі және Әлихан Мақсұт атындағы дарынды балаларды қолдау қоры бірлесіп ұйымдастырып отырған фестиваль жыл сайын мамыр айында дәстүрлі түрде өтеді. Фестивальдің тұрақты демеушісі – «Amanat» партиясы мен партияның «Жастар рухы» жастар қанаты. Дарынды оқушылардың ғылыми дағдысын шыңдау және тәжірибе алмасу үшін келешекте фестивальді халықаралық деңгейге көтеру жоспарланып отыр. Фестивальдің ашылу салтанатына «Amanat» партиясының атқарушы хатшысы Дәулет Кәрібек, партия хатшысы Шолпан Каринова, Ұлттық спорт түрлері қауымдастығының вице-президенті, бас хатшы Тастанбек Есентаев, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің проректоры Ардақ Бейсенбай, «Дарын» республикалық ғылыми-практикалық орталығы Педагогикалық шеберлік және психологиялық қызметі бөлімінің басшысы Сайран Бақтияр қатысты.
Өз сөзінде Дәулет Кәрібек Мемлекет басшысы Ғылым және технологиялар жөніндегі Ұлттық кеңесте жас ғалымдарға жан-жақты қолдау көрсетуді тапсырғанын атап өтті.
Еліміз ғылым және технология саласына қатысты маңызды мақсат қойып отыр. Президент атап өткендей, ғылымды дамыту – еліміз үшін стратегиялық маңызы бар басымдық. Мемлекет басшысы тапсырмасымен ғылымды дамытуға үш жылдың ішінде 625 млрд теңге қаражат бөлу туралы шешім қабылданды. Ғалымдардың жалақысы екі есе өсті. Жас зерттеушілерді қолдау шаралары күшейтіліп, соның нәтижесінде ғылыммен айналысып жүрген жастар саны артып келеді. Сондай-ақ жуырда «Жасанды интеллект» комитеті құрылды. Яғни цифрландыруға көп көңіл бөлініп жатыр. Осы орайда, «RoboZerde – 2024» фестивалі жас ғалымдар мен инновациялық жобалар үшін айрықша алаңға айналуға тиіс, – деді ол.
– Біздің фестиваль оқушылардың роботтехникаға деген қызығушылығын арттыруға, балалардың ғылыми-техникалық қабілетін дамытуға, өскелең ұрпақты ғылыммен айналысуға жан-жақты ынталандыруға бағытталған. Мектеп оқушыларына арналған роботтехника – бұл хобби ғана емес, сонымен қатар STEM дағдыларын жетілдірудің қуатты құралы. Сондай-ақ біздің фестиваль оқушыларды инженерия және ақпараттық технологиялар саласындағы болашақ мамандықтарға даярлайды», – деді ақын әрі фестиваль бастамашысы Серікзат Дүйсенғазы.
Мемлекет басшысы еліміздің келешегі жоғары технологиялардың даму деңгейіне байланысты екенін үнемі айтып жүреді. Осыған орай Ә.Мақсұт атындағы «RoboZerde-2024» роботтехника фестивалі талантты жастардың талабын ұштайтын мега жобаға айналады деп үміт артамыз.
Бекзат ҚҰЛШАР,
Абзал МАҚАШ,
«Egemen Qazaqstan»
