Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «EQ»
– Балақай, өскенде кім болғың келеді? – дейді ойын білгісі келген бір ересек.
– Бақытты болғым келеді.
– Сен сұрағымды түсінбей қалдың-ау...
– Кешіріңіз, сіз жауапты түсінбей қалдыңыз-ау, – дейді әлгі бала. Мысқыл сұраққа берілген мықты жауап кез келген ақыл иесін ойландырып тастайды. Расында, балаға бақыттан артық ештеңе керек емес. Ересектер жан-дүниесін түсініп, сапалы өмірге жағдай жасағаны керек келешек ұрпақ үшін. Осындай ізгі ниетпен мемлекетіміз балаларға, олардың құқының қорғалуына баса назар аударып отыр.
Бұл – ана мен бала қауіпсіздігін қамтамасыз ететін, сондай-ақ отбасы институтының дағдылы дамуына септігін тигізетін тиісті нормалар. Соған орай, жақында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев әйелдердің құқы мен балалардың қауіпсіздігіне қатысты заңға қол қойды. Жаңа құжатқа сәйкес денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру, сондай-ақ ұрып-соққаны үшін баптары Қылмыстық кодекске енгізіліп, жаза мерзімі ұзартылды. Бұдан бөлек, 16 жасқа толмаған балаларды жыныстық қатынасқа итермелегендерге де жаза күшейтілді. Соған сәйкес түрлі байланыс желісі арқылы қысым жасау, денесіне қол тигізу секілді қылмыстық әрекеттерге 200 айлық есептік көрсеткішке дейінгі айыппұл салынады немесе 200 сағатқа қоғамдық жұмысқа тартылады. Бұл болмаса елу тәулік түрмеге қамалады. Жаңа заңдағы тағы бір жаңалық, кәмелетке толмағандарды жыныстық зорлық-зомбылық көрсетіп өлтіргендер өмір бойы бас бостандығынан айырылады. Дәл солай педофильдер де өмір бойы темір торға тоғытылады.
Инфографиканы жасаған – Амангелді Қияс, «EQ»
Осылайша, Үкімет балаларды зорлық-зомбылықтан, суицидтің алдын алудан қорғау және олардың құқықтары мен әл-ауқатын қамтамасыз етудің 2023-2025 жылдарға арналған кешенді жоспарын қабылдаған еді.
Биылдан бастап мемлекет көлемінде оқушылардың жанжалдарға сындарлы әрекет ету дағдыларын қалыптастыруға, балалардың әлеуметтік-эмоционалдық жағдайын реттеуге, тұлғааралық және топаралық қатынастарды оңтайландыруға, балалардың өзіндік әл-ауқатының деңгейін арттыруға бағытталған «ДосболLike» буллингке қарсы қанатқақты бағдарлама іске қосылды. Бүгінге дейін жоба аясында он мыңнан астам шара өткізіліпті.
Әлімжеттік, кибербуллинг секілді мінез мерездерін жою мақсатында еліміздің 14 өңірінде балаларды психологиялық қолдау орталықтары ашылды. Мұндай орталықтар барлық облыста да ашық. Сонымен қатар тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зардап шеккендер жүгінуі мүмкін балаларға арналған «111» мемлекеттік сенім телефонының жұмыс істейтінін атап өткен жөн.
Ұрпақ – ұлт дәнекері. Оның сапасы мықты, саны көп болғаны қажет. Осы мақсатта Қасым-Жомарт Тоқаев 2020 жылы 1 қыркүйектегі «Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі» атты Жолдауында отбасылық-демографиялық ахуал зор алаңдаушылық тудырып отырған мәселе екенін айтып, нақты міндеттер жүктеген еді. «Өкінішке қарай, Қазақстанда әрбір алтыншы отбасы бала сүйе алмай отыр. Сауалнама көрсеткендей, отандастарымыздың 20 пайызға жуығы мұны ажырасуға негіз болатын елеулі себеп деп санайды. Біріккен Ұлттар Ұйымының еліміздегі халық санының өсіміне қатысты болжамы Орталық Азиядағы көршілес мемлекеттермен салыстырғанда көңіл көншітпейді. Үкіметке 2021 жылдан бастап «Аңсаған сәби» арнаулы бағдарламасын жүзеге асыруды тапсырамын. Экстракорпоральды ұрықтандыру бағдарламалары бойынша бөлінетін квота санын 7 мыңға дейін, яғни 7 есе көбейту қажет», деп тапсырма беріп еді Президент. Игілікті жоба өз жемісін берді. 20 мың ерлі-зайыпты аңсаған перзентін бесікке бөледі. Енді алдағы жеті жылда жобаға 49 мың отбасы қатысып, ата-ана атануға талпыныс жасайды.
Бұдан бөлек, Мемлекет басшысы халыққа Жолдауында «Ұлттық қор – балаларға» атты жаңа жобаны жүзеге асыруды тапсырған еді. «Ұлттық қордың жыл сайынғы инвестициялық табысының 50 пайызын балалардың арнаулы жинақтаушы есепшотына аударуды ұсынамын. Қаржы әр балаға 18 жасқа толғанға дейін аударылып тұрады, оны мерзімінен бұрын есепшоттан шығарып алуға болмайды», деді Қ.Тоқаев. Аталған жобаның игілігін кеңінен тарқатып айтсақ, жиналған қаражаттың иесі қаржыны кәмелеттік жасқа толғаннан кейін ғана пайдалана алады. Баспана алуға еліміздің аумағында ғана рұқсат етілсе, білім алу үшін шетелдік оқу ордаларына да бара алады. Аталған бағдарламаның аясында қаңтарда 6,9 миллион баланың жеке шотына 100,5 доллар түсті. Қаржы министрлігі жүргізген есепке сүйенсек, биыл дүниеге келген бала кәмелеттік жасқа толғанға дейін оның есепшотында 3,5 мың доллар жиналады. Бұл – еліміздегі әр баланың болашақта сапалы білім алуына жасалған үлкен қолдау.
Биылдан бастап елімізде «Келешек» білім беру бағдарламасы да іске қосылды. Бұл жоба жас ұрпақтың сапалы білім алуына мүмкіндік береді. Баланың есепшотына ата-ана ғана емес, мемлекет те ақша салып отырады. Әрбір бес жасар балаға мемлекет шот ашып, оған 60 айлық есептік көрсеткіш көлемінде қаражат енгізеді. Бұл бағдарлама ерікті жүйе болғандықтан, шоттарды автоматты түрде ашу жоспарланбайды. Ол ата-аналардың қалауына байланысты.
Еліміздегі Artsport, Damubala, сондай-ақ Darabala сынды шығармашылық және спорт үйірмелеріндегі балаларды жеке қаржыландыру бағдарламалары жұмыс істейді. Осы жоба аясында 480 мыңнан астам баланың қосымша үйірмелерге қатысып, өзін сабақтан тыс дамытуға мүмкіндігі бар.
Сонымен қатар елімізде жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға жеке қолдау мен көмек көрсететін тәлімгерлік институтын енгізу жобасы табысты іске асырылып жатыр. Республиканың 17 қаласында 300-ден астам адам тәлімгер бар. Бұл бағдарлама жетім балаларды қоғамға бейімдеуге және тәуелсіз ересек өмірге дайындауға бағытталған.
Былтыр елімізде жаңа Әлеуметтік кодекс қабылданған еді. Бұл құжатта халықты мемлекеттік қолдау тәсілдері толықтырылды. Нақтылай айтсақ, Отбасының цифрлық картасы енгізіліп, балаларды әлеуметтік қорғау шаралары күшейтілді. Сондай-ақ мүгедектігі бар азаматтарға, әсіресе ауылдық жерлерде арнаулы әлеуметтік қызметтердің қолжетімді болуын қарастырды.
Әлеуметтік төлемдер де шет қалған жоқ. 2023 жылдан бастап Мемлекет басшысының 2022 жылғы Жолдауында айтылған бастамасына сәйкес бала күтімі бойынша төлемдер 1,5 жылға дейін ұзартылды. Бұған дейін қоғамда сәбиді күтіп-баптауға берілетін әлеуметтік көмек мерзімінің аздығы туралы жиі талқыланатын еді. Сондықтан бұл бастама да ата-аналарға үлкен көмек болары анық. Осы орайда бала дүниеге келгенде берілетін жәрдемақы мөлшерін де айта кетейік. Үш балаға дейін 38 айлық есептік көрсеткіш есебінде бюджет есебінен бір реттік көмек беріледі. Ал төртінші не одан кейінгі баласын босанғандарға 63 айлық есептік көрсеткіш көлемінде төленеді. Көпбалалы отбасыларға ай сайын жәрдемақы беріледі. Бұдан бөлек, «Алтын алқа», «Күміс алқа» иегерлеріне де қосымша төлем жасалады. Осылайша, мемлекет өскелең ұрпақтың күтіміне қомақты қаржы бөліп отыр.
Бала саны артса, балабақша мен мектептерге сұраныс артатыны белгілі. Бұл мәселе бойынша мемлекет аумағында мектепке дейінгі әртүрлі ұйым жұмыс жасап жатыр. Қазір олардың саны 11,5 мыңға жетті. Онда миллионға жуық бала тәрбиеленеді. Ал кезекте 107 мың бала тұр.
Орын тапшылығын оңтайлы реттеу мақсатында «Жайлы мектеп» ұлттық жобасы қолға алынғаны белгілі. Оқушының сапалы білім алып, жан-жақты дамуына жағдай жасайтын жоба аясында алдағы екі жыл көлемінде 400-ден аса мектеп салу жоспарланған. Осы жылдың 1 қыркүйегіне дейін 98 мектеп, 2024 жылдың соңына дейін 110 мектеп, қалғаны – 2025 жылдың соңына дейін. Бұл оқу нысандары заманауи жабдықтармен жабдықталып, бірыңғай стандарт бойынша салынады. Оқу үдерісінде де оң бағыттар бар. «Жайлы мектептердің» директорынан бастап, мұғалімдеріне дейін арнайы тәртіппен қабылданады. Елімізде ұлттық бағалау жүйесі бар екенін ескерсек, оқушыға мұғалім қойған бағамен ғана емес, сыртқы бағалау арқылы да білім сапасы анықталатынын айта кету керек.
Сонымен қатар әлеуметтік осал топтағы 400 мыңнан астам мектеп оқушылары мектеп формасы және оқуға арналған керек-жарақ құралдарымен қамтамасыз етіледі. Мемлекет алып берген киім-кешектердің дені бірдей нұсқада болып, балалардың талғамынан шықпай жатады. Бұл жолы ақшалай қаражат ата-аналарға мектеп формасын, аяқкиімді, кеңсе тауарларын балаларымен өз бетінше таңдай алатындай етіп беріледі. Жыл сайын арнайы білім беру ұйымдарының желісі кеңейіп келеді. Бүгінгі күні мектептердің 86%-дан астамында инклюзивті білім беруге жағдай жасалған. Осы саладағы 500-ге жуық ұйым ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға арнайы психологиялық-педагогикалық қызметтер көрсетеді. Мектептерде инклюзивті оқытуды қолдаудың 1051 кабинеті жұмыс істейді.
Иә, мемлекет ата-ана мен балаларды қолдау үшін осындай игілікті жобаларды жүзеге асырып жатыр. Мұның барлығы еліміздің кемел келешегі үшін. Алайда мына қағиданы естен ешқашан шығармаған жөн. Баланың тұрмысын жақсартқанмен, күлкісін жасанды қылып алмаңыз, құрметті ата-ана! Оның кісілік келбетін, адамдық ар-ұятын қалыптастыруға ең әуелі сіз жауапкерсіз. Қашанда «баланың жақсы болмағы – ата-анасынан». Сондықтан ата-ана, құрбы-қоғам болып, балалардың бақытына сеп болу – дәуір алдындағы басты парызымыз.
