Нарғыз Мекебаеваның кинология саласында жүргеніне 20 жылға жуықтаған. Кәсіби маман кейінгі жеті жылда «Айбат» есімді бельгиялық овчаркамен қоян-қолтық қызмет етіп, небір қылмыстың ақ-қарасын анықтаған.
– Жұмысымыз сағат 8.30-да басталады. Таңғы жиналыста кестеге сай тапсырмалар беріледі. Кейін кинологтер иттермен күнделікті дайындықты бастайды. Учаскені айналып, сергітіп алады. Жалпы, қызмет уақытында бекітілген итті күтіп-баптау, тұрған орнын тазалау, оның дұрыс тамақтануына көңіл бөлу әрқайсымызға міндеттеледі. Иттер уақтылы ветеринарлық тексеруден өтіп тұрады. Жануарлар қамқорлықты қажет етеді, оларды қалай баптасаң, саған да солай адал болады. «Айбат» жарылғыш заттарды іздеуге арналған иттердің санатына кіреді. Бельгиялық овчарканың ерекшелігі, олар өте төзімді келеді. Жұмысқа да қабілеті зерек. Бұл тұқымның иттері қызметте өте кең таралған әрі қырағы, – деп әңгімесін бастады Астана қалалық полиция департаментіне қарасты Кинологиялық қызмет орталығының аға инспекторы, полиция майоры Н.Мекебаева.
Қылмысқа қасақана барған адам арнайы қолғап не бетперде тағып, ілік қалдырмауға тырысады. Тіпті табан іздерін жасырып бағады. Бірақ мұны иіс сезу қабілеті адамнан 10 мың есе зор қауіпсіздік қызметінің иттерінен жасыру мүмкін емес. Мұнда төніп тұрған қатерді болжап, құтқаруға асық иісшіл иттер күшік кезінен таңдалады екен. Әуелі бір-екі айында мойнына шынжыр тағып, бағыттар үйретіледі. Кейін 9 айынан 2 жасқа дейін арнайы дайындықтарға машықтайды.
– Итті күшік кезінде үйрету оңайырақ. Басты талап – күшік ойынпаз және ізденімпаз болуы қажет. Ол үшін адам көп шоғырланатын аумақтарда еркін жүруге, қатты дауыстардан үркіп қалмауға, биіктікке мініп-секіруіне дейін үйретіледі. Әрине, бұл үдеріс ұзақ уақытты алады. Әрі үздіксіз оқу-жаттығуды талап етеді. Өйткені ит әрқашан кез келген жағдайға дайын болуы керек. Тағы бір маңызды талаптың бірі – тыңдай білу. Төрт аяқтылардың нұсқаушының кез келген бұйрығын бұлжытпай орындауы үшін көп күш жұмсалады. Мәселен, Павлов әдісі бар. Тапсырманы дұрыс орындаған кезде дауыстап «Жарайсың» деп мақтау айтасың. Кейде тәттісін, ойыншығын беріп машықтайсың. Сондай-ақ аустриялық тәсіл де қолданылады. Яғни кинологтің қолындағы арнайы құрылғы арқылы тәрбиелейсіз. Ит неғұрлым көп команданы орындаса, оның қарым-қабілеті шыңдалып жатқанын көрсетеді. Қызметтік иттер көбіне өзін үйреткен бір ғана адамның бұйрығын орындайды. Сондықтан мұнда бір маманға бір иттен бекітіледі. Бұл үдеріс те жай болмайды. Әуелі кинолог маманның мінез-құлқы зерделеніп, оның позициясы нақтыланады. Сәйкесінше егер маман белсенді болса, оған салмақты ит беріледі. Ал керісінше кинолог момын болса, іс-қимылы ширақ ит ұсынылады. Тағы бір маңызды тұсы – ит ашушаң болса, мысы басып тұратын адамға бекітіледі. Осылайша, бір-бірін толықтырып тұруы қажет. Бұл үйлесімділік қызмет барысында өте маңызды. Сондай-ақ кинологтердің әртүрлі жағдайларға байланысты итпен жұмыс істеуде әдіс-тәсілдері болуы міндетті, – дейді кинолог.
Маманның айтуынша, иісшіл иттер орта есеппен 8 жыл, жұмысты істеу деңгейі төмендемесе, одан да көп жыл қызмет етеді. Әрі олар бірнеше бағыт бойынша жұмыс істейді. Атап айтсақ, есірткі, жарылғыш заттарды, оқ дәрі мен қару-жарақты іздеу, одорология, шабуылдау бағыты, арнайы мекемелерді күзету де құзыреттеріне кіреді.
Кинология қызметіне үміткерлер қатал іріктеуден өткеннен кейін ғана қабылданады. Көбіне шекаралық қызмет және әскер қатарында парыздарын өтегендерге, қызметтік иттердің инструкторлары болғандарға басымдық беріледі. Бірақ бір байқағанымыз, кинолог болу үшін жануарларға деген махаббат жеткіліксіз. Шыдамдылық, білім-білік сынды қасиеттер болуы қажет. Иттің мінезін әбден зерттеу керек. Өйткені қырағы төрт аяқтылар адамның көзқарасы арқылы нені айтқысы келгенін бірден сезеді.
