Рәміздік пайыммен таразыласақ, 1999 жылғы «БАҚ туралы» заңға 40-тан астам өзгеріс енгізіліпті.
Заңда үш ұстаным айқын көрінеді. Біріншісі – елдік-мемлекетшілдік ұстаным. Оған бір-екі мысал айтсақ та жеткілікті. Енді уәкілетті сала БАҚ-пен бірге елдегі ұлттық, жалпыадамзаттық, мәдени, отбасылық құндылықтарға талдау-таразылау құзыретiне ие. Сондай-ақ шетелдік теле-радио арналарына кемінде 10 пайыз отандық (ұлттық) контент тарату міндеттелді. Екіншісі – сала мамандарын ынталандыру мен қорғау ұстанымы. Қазіргі түрлі сын-қатер кезеңінде бұл да маңызды. Бұйырса, журналист құқын қорғайтын түрлі қоғамдық, кәсіби кеңестер құрылады. Журналисті сотқа берген жағдайда жарияланым (мақала, хабар, т.б.) уақытының мөлшері де әлем тәжірибесіне сәйкестендірілді. Осы бағдарға журналистік этиканы да қоса аламыз. Қоғамдағы журналист беделі сала абыройын анықтайды. Үшіншісі – үзіліссіз білік пен сапаны арттыру ұстанымы. Бұл да – жалпы журналистиканың жауапкершілігін арттыратын ұстаным. Кәсіби тілмен айтсақ, «медиаландшафты құрылымдау» жүреді. Мұның мәні БАҚ-қа берілетін мемлекеттік тапсырыстың өлшемін сапаландыруға қатысты. Интеллектуалдық меншік ұғымына жаңашыл сипат беріледі. Бұл жерде автор мен ұйым (газет, телевидение, сайт, т.б.) беделі бірге таразыланады. Грантты қаржыландырудың басты тетігі саланы, мамандарды сапаландыруға бағытталады. Сонымен бірге бәсеке жағдайында сапалы ақпараттық өнім шығаратындай қаржылық қолдау көздері айқындалады.
Біз осы заңның жұмыс нұсқасын талқылаған талай басқосуды көрдік. «Заң керек емес» дегеннен «Сала құқын шектеудің жолы» дегенге дейін түрлі пікір айтылды. Әрине, бұл бағытта да күрмек пен күрішті ажырата білген абзал. Әр талқылаудың маңызды болғанын да айтқан жөн. Тұтастай алғанда, заң жобасын мейлінше мұқият зерделеген журналистік қауымдастық, саланың ғылыми өкілдері, үкіметтік емес ұйымдар, депутаттық корпус – бәрі елдік абырой биігіне көтерілді деп санаймыз.
Әлбетте, идеалды деген дүние кемде-кем. Сондықтан ақпараттық саясаттағы өмір тәжірибесі баршасын тезге салары сөзсіз.
Кеше Бұқаралық ақпарат құралдарының қызметкерлері күніне орай Ақордада өткен салтанатты жиында Президент Қ.Тоқаев: «Мемлекет те, журналист те ұлт үшін қызмет етеді, ел тағдырын шешуге атсалысады. Өйткені ұлт баспасөзі мен ұлт мүддесі қай кезде де өзектес болған. Қазір де солай. Біздің мақсат-мұратымыз – ортақ. Бұл – баршаға тең мүмкіндіктер беретін Әділетті Қазақстанды құру», деді.
Мақсат пен мүдде бірлігіне қатысты осы ой бүгінгі БАҚ-тың мемлекетшіл өлшемі деп білеміз. Мәртебелі басқосуда Мемлекет басшысы ХХ ғасыр басындағы Алаш зиялыларының мерзімді баспасөзді елдік мінбер еткенін қаперге салып, ағартушылық сара жол лайықты жалғасын табу қажеттігін айтты. Сонымен бірге газет-журналдың классикалық мәртебесіне, өзгермейтін қоғамдық орнына айрықша тоқталды. Біздіңше, бұл – тарихи «Қазақ» газеті бастаған, кейін күрделі жағдайға қарамай жұртшылық үнін жеткізген «Еңбекші қазақ», кейінгі «Egemen Qazaqstan» қоштаған ізашар басылымдардың рөліне берілген әділетті баға. Осы пайым елдегі барша мерзімді басылымды жігерлендіреді деп есептейміз.
Осыдан дәл 100 жыл бұрын сол кездегі астана Орынборда Қазақ білімпаздарының тұңғыш съезі өтті. Оған елдегі Ахмет Байтұрсынұлы, сырттағы (Мәскеу) Әлихан Бөкейхан бастаған зиялылардың бәрі атсалысып, білім мен ғылымға, руханият пен елдік өріске байланысты маңызды мәселелерді шешудің жөн-жобасын ұсынды. Ең бастысы, съезд жұмысының барысы мен қаулы-қарарының түгелі дерлік «Еңбекші қазақ» (бүгінгі «Egemen Qazaqstan») газетінде жарияланды. Сүбелі қарардың біразы баспасөзге қатысты. Мысалы, «Қазақстан орталығында жігерлі, қолдарынан іс келетін азаматтардан Кеңес сайлансын» дей келе, оған – «Баспасөз мекемелерінің жұмыстарын ынтымақтастырып, кем істерін жоюға шаралар қолдансын», «Қаламгерлердің басын қоса отырып, оларды қамсыздандыру шаралары қарастырылсын», «Кеңестің айтқан міндеттерді орындай аларлық арнаулы қаржысы болуға тиіс. Жетпеген қаржысы үкіметтен сұралсын», т.б. міндет жүктеген.
Халқымызда «Кеңесті ел кемімес» деген аталы сөз бар. Бұдан бір ғасыр бұрын елдік жүгін көтерген Алаш зиялылары мен басылымдары қиындықтан жол таба білді. Бүгінгі БАҚ осы өнегені ұмытпай, жаңа интеллектуалдық ағартушылықтың жалғасы, мемлекетшілдік пен қоғамдық әділеттіктің үні болуға тиіс.
