Тағылымдама не береді?

Климаттың өзгеруі және өсімдіктер

Фариза Мұқанова – Солтүстік Қазақстан облысы Мамлют ауданы Бексейіт ауылының тумасы. Аталған ауылдағы мектепте білім алған соң, Манаш Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік универси­тетін­де «Агрономия» мамандығына оқу­ға түсті. Бакалавриатты аяқтап, осы бағыт бойынша Омбы мемлекеттік аграр­лық университетінде магистратурада оқуын жалғастырды. Кейіпкері­міз еңбек жолын М.Қозыбаев уни­вер­ситетіне Агрономия және орман шаруашылығы кафедрасының оқытушысы болып бастады, кейін кафедра меңгеру­шісі қызметіне тағайын­дал­ды.Білікті­лі­гін арттыру мақсатында Амери­ка­ға атта­­нып, қарқынды ғылыми зерт­теу жүр­­гізілетін жоғары оқу орны ретін­­де танымал Аризона универси­тетін­­­де тағылымдамадан өтіп келді. Ф.Мұқанованың «Климаттың өзгеруі өсімдік ауруларына қалай әсер ете­ді?» тақы­ры­бындағы зерттеу жұмы­сы өсімдік аурул­ары және оны анық­тау­мен, фито­па­тологиялық әдістерді диаг­ностикалау дағдыларын қалыптас­тыру және климаттың өзгеруі өсімдік ауруларына қалай әсер ететінін, жайылымдар мен танаптарды қалпына келтіруді зерттеуге бағытталған.

Әдістеме зертханалық және далалық деректерді, фитопатологияны диагнос­тикалау әдістерін және эпидемиялық болжамдарды пайдалануды, содан ке­йін алған нәтижелерді талдауды және аймақтың ұқсас деректер жиындарымен, үлгілерімен салыстыруды қамтиды. Аризона университетінің ғалымдары қоршаған ортаны ұтымды басқарудың барлық аспектісін қамтитын проблема бойынша зерттеулермен айналысады. Бұл өз кезегінде ғалымның өз зерттеуін нәтижелі жүргізуіне жәрдемдесті.

«Тағылымдамаға барудағы мақса­тым осы күнгі озық технологияларды үйре­ніп, алдағы уақытта Қазақстан жағ­дайында өсімдіктерді зерттеу барысында қолдану болды. «500 ғалым» бағдарламасы адамға өзін жақсы маман ретінде тануға мүмкіндік береді, себебі тағылымдама барысында стипендиаттың жеке, сондай-ақ іскерлік қасиеттері, оқу қабілеті, қарым-қатынас орната білуі, тапсырылған жұмысқа жауапкершілігі жақсы көрінеді. Бұл тағылымдама, сон­дай-ақ ғалымға өзінің зерттеу жұмысы жөнінде озық тәжірибе алуға, белгілі бір салада алған тәжірибесін жаңартуға дайын және қабілетті, кәсіби маман болуына жол ашады. Жалпы алғанда, тағылымдама сияқты кадрларды даярлау мен біліктілігін арттыратын жобалар – мамандардың кәсіби дамуының ажырамас элементі. Ал қазіргідей кезеңде өз қызметкерлерінің біліктілі­гін ұдайы арттырып отыру ұйымның табысты болуына ықпал етеді», деді Ф.Мұқанова.

Тағылымдамадан түйгені көп стипен­диаттың ойынша, жаңа нәрселерді үйре­нуден қорықпау керек. Өйткені өзге елдің мәдениетін ғана емес, барлық саласын зерделеу өмірге деген көзқарасыңды өзгертеді. Кейіпкеріміз тағылымдама барысында үйренген дағдыларды өз қызметінде қолдануға тырысып келеді. Орасан зор инновациялық әлеуеті бар салада еңбек етіп, зерттеу жасап жүрген ғалым өз замандастары мен отандастарын еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін бірге дамытуға шақырады.

Өнеркәсіп тарихы

Сәбира Жүнісова Қостанай облы­сында туған, Рудный қаласындағы мек­тепті бітірген соң, Ахмет Байтұр­сы­нов атындағы Қостанай өңірлік уни­верситетіне «Тарих» мамандығы бойын­ша оқуға түсіп, бакалавр, артынша магистр дәрежесін алып шықты. Қазіргі таңда ол Рудный индустриалды институтында заманауи Қазақстан тарихы мен әлеуметтік пәндерден сабақ береді, сонымен қатар металлургия және тау-кен жоғары мектебі деканының орынбасары болып еңбек етіп жүр. Былтыр кейіпкеріміз «500 ғалым» бағдарламасы аясында Ресейдің бірінші президенті Борис Ельцин атындағы Орал федерал­­ды университетінде (УрФУ) тағылымда­ма­дан өтіп келді. Стипендиат аталған ресейлік оқу орнын географиялық жа­ғы­нан Қазақстанмен тығыз байланыста бо­лған­дықтан таңдағанын айтты.

«Бұл университет – Ресейдегі ең ірі федералды университеттердің бірі, онда ең көне тарих кафедраларының бірі орналасқан. Осыған қоса бұл жоғары оқу орны географиялық жағынан Қа­зақ­станмен тығыз байланыста. Өнер­­кәсіптік тарих бағытында зерттеу жүргі­земін, сол себепті Свердлов және Челябі облыстарының архивтерімен танысқым келді әрі докторантурадағы зерттеулердің тақырыбын табуды көз­дедім. Тағылымдамада танысқан шетел­дік әріптестермен қазірге дейін бірге жұмыс істеп келемін, кейбір ғылыми жұмыстарды бірлесіп орындаймыз. Ғы­лы­ми зерттеуімнің тақырыбы – «Ресей Федерациясының Свердлов, Челябі облыстары, сондай-ақ Қостанай облысы кәсіпорындарының халықаралық өнеркәсіптік әріптестігінің эволюциясы». Болашақта әріптестермен осы тақырып бойынша жұмысты жалғастыру жоспарымызда бар. Маған тағылымдаманың бергені көп болды. Мысалы, білімімді жетілдіру кезінде цифрлық тарих пәнін оқу арқылы цифрлық деректермен жұмыс істеуді үйрендім, Свердлов облысындағы ең ірі кітапханалардың бірі саналатын Белинский атындағы кітапханасымен таныстым, Бүкілресейлік форумға, Екатеринбург пен Пермьнің 300 жылдығына байланысты ірі тарихи конференциялардың біріне, Ресей ғылым академиясының Орал филиалында өткен форумына қатыстым», деді С.Жүнісова.

Оның айтуынша, мұндай ғылыми жиындарға қатысу ғалымның әлеуетін арттырады. Ал тағылымдамаға бірден өту қиындық туғызған, себебі талаптары оңай емес. Бұл бағдарлама бо­йынша стипендиат атану үшін ғылыми жарияланымдар, үздіксіз еңбек өтілі, зейнетақы жарналары секілді ғылыми қызметке байланысты құжаттар пакеті талап етіледі. С.Жүнісова бірінші рет тапсырғанда өте алмай, екінші рет тап­сырған. Барлық кезеңнен өтіп, әңгімеле­су форматындағы соңғы сатыда одан бұл тағылымдаманың ғылыми дамуы­­на қандай қажеті барын сұрапты. Сон­да ол Рудныйдың өнеркәсіптік қалаға жата­тынын, ондағы институтта өзі оқы­тып жатқан болашақ өнеркәсіп маман­да­рының мамандығын ғана емес, Қазақ­стандағы мамандығының тарихын, жалпы өнеркәсіп тарихын да білуге тиіс екенін, бұл тұрғыда Ресейдегі архивтер мен мұражайларда Екатеринбург, Челябі қалаларында Қостанай облысы, Рудный қаласы бойынша қызық материалдар, тарихи деректерді дәрістерінде қолдану көп көмектесетінін айтып, жауап берген екен. Осы ойлағаны қазіргі қызметінде іске асып, тағылымдаманың жемісін көріп отыр.

Қаратаудың жоталары

Қаратаудың жоталары да – ғылым, ғылыми зерттеудің нысаны. Осындай ойға жетелеген кезекті кейіпкеріміз Сезім Мұстапаева «500 ғалым» бағдарламасы бойынша тағылымдамадан өту үшін мұхит асып, сонау АҚШ-тағы ең алғашқы зерттеу университеттерінің бірі саналатын Johns Hopkins университетінің зертханасында Қазақстандағы (Қара­таудың үлкен және кіші жоталары) қималардың сынамаларына зерттеу жүр­гізді. Соның нәтижесінде ол Қазақстан аумағында криогендік мұздану шөгін­ділерінің абсолютті жасын айқындаған.

«Мен кейінгі жылдары төменгі ­Эдиа­кар­дан Қаратау жоталарының Девон-Карбонына дейінгі геология­лық ке­сін­­ді­лердің органикалық қалдықта­ры эво­­лю­циясының ерекшеліктерін зерт­теумен, сондай-ақ биоценозды палео­гео­графиялық қайта құрумен айналыс­тым. 2022-2023 жылдары Johns Hopkins университетінің Smithlab зертха­насында палеонтология және стра­тиграфия бойынша ғылыми тағы­лымдамадан өттім. Бұл университеттен 28 Нобель сыйлығының лау­реаты шыққан. Университеттің ғылыми зертханалары Тәуелсіз мемлекеттер дос­тастығы кеңістігінде теңдесі жоқ жаңа жабдықтармен жабдықталған. Атал­ған тағылымдама маған зертханаларда хроно­стратиграфиялық зерттеулер жүргізуге, бірнеше жылдық зерттеулерім бойынша серпінді нәтижелерге қол жеткізуге жағдай жасады. Осы шетел­дегі зерттеулерім арқылы Жаңақорған бөлі­нісінде визе-Серпухов шекаралық шөгінділерінің фораминифері бойынша аймақтық шкаланы белгілеуге, сонымен қатар модификацияланған уран-қорғасын әдісі негізінде неопротерозой геологиялық түзілімдері бойынша жаңа деректер, қалыңдықты бөлшектеуге арналған жаңа биостратиграфиялық деректер алуға мүмкіндік туды», деді PhD, Қ.Сәтбаев атындағы қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті геология кафедрасының қауымдастырылған профессоры С.Мұстапаева.

Оның айтуынша, ғылыми тағы­лым­дама халықаралық деңгейдегі ға­лым ре­­тінде қалыптасуға, әлем­дік ал­пауыт уни­­верситеттің ғалым­дары­мен бір­лесіп зерт­теулер жүр­гізуге, био­­стра­ти­графия­лық, хро­но­стра­ти­гра­фия­лық зерттеулер­дің жаңа әдістерін иге­руге жағдай жасады. Сонымен қатар ал­­ған тәжірибе­сін Қазақ­стан­ның палеон­то­логиясы мен стратиграфиясын дамы­туға пайдаланып келеді.