Ұлытауда ұстаз тапшы

Қазіргі кезде Ұлы­тау облысы бо­йынша 50 балабақша, 49 шағын орталық жұмыс істейді. Мек­тепке дейінгі ұйымдарға орналасу үшін кезекте тұрған бала саны облыс бойынша – 4 249. Нақтырақ айтқанда, Жезқазғанда – 1790, Сәтбаевта – 1853, Қаражалда – 338, Жа­ңаарқа ауданында – 184, Ұлытау ауданында – 84 бала. «Аймақтық жол картасы»­ бойынша мектепке дейінгі бі­лім және тәр­биемен қамту биыл 1080 орынды құрауға тиіс еді. Бір­ақ бұл жоспардың орындалмайтыны байқалып тұр. Рас, биыл Жәйрем кен­тінде 115 орындық «Ажар» бөбекжайы ашыл­ды және мұнда 50 орындық 5 жас­тағы балаларға арналған даярлық то­бы жұмыс істейтін болады. Жыл со­ңына дейін Сәтбаев қаласында 320 орындық, Жезқазған қаласында 320 орын­дық бөбекжай ашу мүмкіндігі бар. Жұ­мыс­ атқарып жатқан мектепке дейінгі білім ұйымдарында қосымша топтар ашу, жекеменшік бөбекжайларда 130 орын ашылады. Бірақ бәрібір 145 орынның ашылмай қалуы мүмкін. Дегенмен былтырға қарағанда ілгерілеушілік бар. Өйткені өткен жылы 1495 орын ашу жоспарланып, содан тек 356 орын ғана ашылған еді.

Биыл облыстағы 2 балабақшада ағым­дағы және 2 балабақшада күрделі жөн­деу жұмысы жүріп жатыр. Жөндеу жұ­мыс­тары жаңа оқу жылына дейін аяқта­ла­ды. Ал енді осы мектепке дейінгі білім беру ұйым­дарындағы педагогтердің сапалық деңгейі қандай?

Облыс бойынша мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында 1004 педагог еңбек етеді екен. Өкініштісі сол, осылардың 52,4%-ының , яғни 526 педагогтің санаты жоқ көрінеді. Педагогтердің кәсіби біліктілік үлесі де көңіл көншітпейді, бар болғаны 13,6%-ды құрайды, яғни облыс бо­йынша барлығы «педагог-зерттеуші» – 9, «педагог-сарапшы» – 27, «педагог-модератор» – 225, жоғары санат – 31, бірінші санат – 70, екінші санат 116 педагог бар. Нақ қазіргі уақыттағы облыс бойынша мектепке дейінгі мекемелердегі еңбек етіп жүрген педагогтердің сапалық деңгейі осындай. Негізі қалыптасқан норма бойынша бұл салада әлі 116 педагог жетіспейді. Алдағы уақытта облыста жаңадан 2 бөбекжай ашу көзделіп отыр. Ал бұларға 88 педагог керек. Сонда тек мектепке дейінгі мекемелерге 200-дің үстінде педагог жетіспейді екен. Ал мектептердегі жағдай қандай?

Облыс бойынша барлығы 87 мектеп бар, мұның біреуі ғана – жекеменшік, қал­ғандары – мемлекеттік. Бұларда барлығы 3791 педагог жұмыс істеп жүр. Осы жет­кі­лікті ме? Жоқ. Жетіспейтін педагог саны – 267. Мұның 196-сы –қазақтілді, 71-і – орыстілді.

Сапалық деңгейін айтпағанның өзінде облыс бойынша мектепке дейінгі білім беру мекемелеріне – 204, мектептерге 267 педагог жетіспейтіні – дабыл қағар­лықтай жағдай. Мұндай тығырыққа қа­лай тірелдік және бұдан шығатын жол қандай?

Облыстағы білім саласындағы жағдай­ды аймақтың жалпы дамуынан бөле қарауға болмайды. 1997 жылы Жезқазған облысы таратылған соң, мұндағы қай сала болсын құлдырауға бет түзеді. Білікті мамандар, соның ішінде Жезқазған университетінің де оқытушылар құрамының басым бөлігі басқа жақтарға қоныс аударды. Жезқазған педагогикалық колледжі негізінен мектепке дейінгі және бастауыш сынып мұғалімдерін ғана даяр­лады. «Қазіргі бала жоғары оқу орнын таңдамайды, оқитын қаласын таңдайды» деген түсінік бар. Бұл шындықтан алшақ емес. Жастар «жайлы жер іздеп кетті деп жазғыра көрме қарттарым» демекші, «тұйық қала» Жезқазғанда қалғысы кел­меді, ірі-ірі қалаларда оқығанды қала­ды. Жоғары оқу орнын бітірген соң туған­ жерге некен-саяғы ғана кері оралды. Ө.Бай­қоңыров атындағы Жезқазған уни­­вер­ситетінің грант ұтып алуы да қиын­дап кетті. 2008-2010 жылдары сол кез­де­гі Жезқазған қаласының әкімі Қанат Балмағамбетов өңір жастарын аймақта алып қалу және Жез­қазған университетіне қолдау көрсету мақсатында алғаш рет қала әкімінің грантын тағайындады. Бірақ бұл да мәселені түпкілікті оңалта алмады. Жезқазғаннан сыртқа кету де, көшу де тоқтамады.

Ұлытау облысы құрылған соң жағдай оңынан өзгеретініне үміт те, сенім де мол болды. Бірақ уақыт басқа салаларды айт­пағанның өзінде, білім саласындағы түйіндердің тарқай қоймағанын көрсетіп отыр. Әсіресе болашақ педагогтерді об­лыстағы университетте оқытуды қам­тамасыз ету, жастарды тарту күрделі ­мәсе­леге айналды. Бұл мақсатта облыс әкімдігі 2023 жылы 90 грант тағайындады. Бірақ сол грантты пайдаланғандар сау­сақпен санарлық қана болыпты. Себеп? Мұны Ө.Байқоңыров атындағы Жезқазған университетінің ректоры Ә.Тәкішев:

– Өйткені облыс әкімінің гранты кеш жарияланады. Бұл уақытта жастар басқа жақтағы жоғары оқу орындарына түсіп кетеді. Грантты жыл басында жарияласа, жағдай басқаша болар ма еді? – деп түсіндіреді.

Облыс басшылығы биыл да Жезқазған университеті үшін арнайы 80 грант тағайындады.

– Бұл грантты тағайындау кезінде ­ЖезУ-дың мүмкіндігі ескерілмеген. Өйткені 80 грант тағайындалған маман­дық­тардың біздің университетте 37-сі ғана бар. Сол ма­мандықтар бойынша да грантты пайдалану толықтай болар-болмасы неғайбіл. Өйткені тамыздың бас кезінде барлық жоғары оқу орнына грант бөлу аяқ­талды. Жастарымыздың көпшілігі басқа қалалардағы жоғары оқу орындарын таңдап, солардың грантын жеңіп алды. Облыс әкімінің грантын жыл басында жариялау керек, – дейді Ә.Тәкішев.

Ректордың сөзі бір қарағанда дұрыс. «Облыстық бюджеттен бөлінетін қаржы жылдың бас кезінде нақтыланып, бекітіліп қоюы керек» деген сөзбен келісуге болады. Бірақ...

Байқауымызша, облыстық билік пен Жезқазған университеті арасында тығыз байланыс жоқ та секілді. Әйтпесе облыс орталығындағы жалғыз университетте қандай мамандықтар оқытылатынын ескеру, грантты соған қарай белгілеу сон­шалықты қиын шаруа ма? Немесе рек­тор да өз тарапынан «қандай маман­дық­тарға, қанша грант, қашан бөлінеді?» деген тәрізді сұрақтармен облыс басшы­лы­ғы­ның табалдырығын тоздырып, мәселені күнілгері шешіп алмас па? Содан соң жыл бойына әрбір мектепке барып, жас тү­лектермен дүркін-дүркін кездесу өт­кізіп, оларға жергілікті жерде оқудың ар­тықшылығын түсіндіру жұмыстарын жүргізбесе тағы болмайды емес пе? Өкі­нішке қарай, мұндай ілкімділік байқала қоймайды. Бұл мәселенің бір түйінді тұсы десек, сырттан мамандар тарту да өте қиын.

– Биыл еліміздің педагогтер даяр­лай­тын 6 жоғары оқу орнына барып, түлектермен кездестік, оларды облысқа шақырдық. Қызығушылық танытқандар бола қойған жоқ. Ал келіп, көріп, жағ­дай­мен танысқан бірді-екілі жастар кел­гісі келмеді. Олар «пәтер тауып бе­ріңіздер» деген өтініш айтты. Егер олар ауылды жерлерге баратын болса «Дип­лом­мен – ауылға!» деген бағдарлама шең­берінде азды-көпті көмек көрсетуге болады. Салыстырмалы түрде айтар болсақ, өңірлердегі қалалы жерлерге медицина саласына жас мамандар келетін болса, оларға тиісті заң аясында жан-жақты көмек көрсетіледі. Ал педагог мамандарына мұндай қамқорлық көрсету қарастырылмаған. Осы жағы түсініксіз, – дейді Ұлытау облысы білім басқармасы басшысының міндетін атқарушы М.Төребеков. «Қашайын деп тұрған қоянға «тәйт» дегесін не сорым?» демекші, өңірлерге тек Ұлытау облысы ғана емес, жас педагог мамандарды тартудың қиыншылығын біле тұра, қамқорлықтан қағыс қалдыру оларды кеудеден итергенмен бірдей емес пе?

Облыстағы білім саласында қатардағы педагогтер ғана емес, басшылық құрам да жеткіліксіз.

Сәтбаев қаласындағы «Қарлығаш», «Қызыл Телпек», «Балдәурен», «Күн­шуақ»,­ «Ертегі», Қаражал қаласындағы «Бал­бө­бек», Жаңаарқа ауданындағы «Ер­кетай», Ұлы­тау ауданындағы «Айгөлек», «Балдәурен», барлығы 10 балабақшада – меңгеруші, Жезқазғанның – 2, Сәтбаев­тың – 1, Қаражалдың – 1, Ұлытау ауданының –2, Жаңаарқа ауданының 3 мектебінің директоры жоқ. Басшы болмаған жерде қалыпты жұмыс болмайды. Мамандармен қам­тамасыз етудегі зәруліктің бір ұшы бас­шылық құрамның жетіспеушілігімен ты­ғыз байланысты болуы да мүмкін.

Әне-міне дегенше жаңа оқу жылы бас­талады. Бізге мәлім болғанындай, Ұлытау облысы бойынша жаңа оқу жылында 1-сыныпқа ауылдық мектептерге – 900, қала мектептеріне – 3375 , барлығы 4 275 бала қабылданады деп жоспарланған болса, қазірдің өзінде 4010 бала қабыл­дан­ды. Осының арасынан 3281 бала қазақ сы­ныптарын таңдаған екен. Бұл – өте сүйін­ші сұрарлық статистика, қуанарлық жағдай.

Ұрпақтың тәлім-тәрбиесі, білімі – үл­кен­дердің мойнындағы аманат, солардың мін­деті. Елімізде педагог мәртебесін көтеру мақ­сатында біршама қадам жасал­ды, ір­гелі шаруалар қол­ға алын­ды. Деген­мен әлі де қор­даланған мәселелер жоқ емес.

Жыл сайын еліміздегі педагогикалық жоғары оқу орындарын қаншама жас бітіріп шығады? Олар қайда жұмысқа ор­наласады? Осындай сұрақтар жөнінде сараптама жасап, тиісті қорытынды шы­ға­­рып, диплом алушы жастарды педагог мамандар жетіспейтін өңірлерге бағыт­тай­тын жоба жасалып, қолға алынса, бәлкім, бұл мәселені жеңілдете түсер ме еді?

2022 жылғы 13 маусымда ел Үкіметі №390 «Мұғалімдер тапшылығы бар өңірлерге үздік педагогтерді тиісті қол­дау шараларының пакетімен тарту қағи­даларын бекіту туралы» Қаулы қабылдады. Мұнда жас мамандарды емес, үздік педагогтерді тиісті қолдау көрсету арқылы мұғалімдер тап­шылығы бар өңірлерге бағыттау туралы көрсетілген. Қаулыда бағдарламаның 2022 жылғы 1 қыркүйектен 2027 жылғы 25 мамырға дейінгі уақытты қамтитыны жазулы тұр. Демек бағдарлама әлі орын­далу үстінде. Ұлытау облысындағы педа­гог тапшылығын азайтуға бұл бағдар­ламаның септігі тиіп қалмас па екен?

Ұлытау облысы