Дүбірлі доданың жаңғырығы

Дүбірлі доданы ұйым­дас­тырушы өкілетті орган ре­тінде Қазақстан Респуб­ли­касының Үкіметі, Дүниежүзілік этни­калық спорт түрлері конфедерациясы, Түркі мемлекеттер ұйымы, Қазақстан Ұлттық спорт түрлері қауымдастығы танылса, мәр­тебелі жарысқа қолдау көр­сетіп отырған халық­аралық ұйым­дар – ЮНИСЕФ (БҰҰ Балалар қоры) мен ЮНЕСКО-ның штаб-пәтері.

Осы орайда Дүниежүзілік көшпе­лілер ойындарының тарихына тоқтала кетейік.

І Дүниежүзілік көшпе­лілер ойындары 2014 жылы Қырғыз­стан­ның Шолпан-Ата қаласында ұйым­дастырылып, оған 19 мемлекеттің 583 спортшысы қатысып, спорттың 10 түрі бойынша сайысты.

ІІ Дүниежүзілік көшпелілер ойын­дары тағы да Шолпан-Атада ұйым­дас­тырылып, оған 62 мемлекеттің 1 200 спортшысы қатысып, олар сайыстың 26 түрі бойынша өзара мықтыларды анықтады.

ІІІ Дүниежүзілік көшпелілер ойын­дары да үшінші дүркін Шолпан-Ата қаласында өтіп, оған 82 мемлекеттің 2 000 спортшысы ойынның 37 түрі бойынша сайысты.

ІV Дүниежүзілік көшпелілер ойын­дары Түркияның Изник қаласында ұйым­дастырылып, оған 81 мемлекеттің 1 500 спортшысы қатысып, олар ойынның 13 түрі бойынша сайысқан.

Ал кешікпей елорда төрінде жалауын көтергелі отырған V дүниежүзілік көш­пелілер ойындары алдағы қыркүйек айының 8–14 аралығында Астана қа­ласында өткелі отыр. Бұған 85 мем­­ле­кеттің 2 000 спортшысы ойынның 21 түрі бойынша 97 медальды сарапқа салмақ.

Бұл реткі V дүниежүзілік көшпелілер ойындарын өткізу жөніндегі дирекция басшысының орынбасары Мұратбек Қыпшақбаевтың мәліметіне жүгінсек, Сарыарқада өтуге тиіс дүбір­лі дода спорт, мәдениет, ғылым атты үш бағыт бойынша ұйымдастырылады.

Спорттық бағдарлама

Астанадағы байрақты бәсекенің сайыс бағдарламасына 21 спорт түрі еніп отыр. Бұл сайыс түрлеріне 370 адам төрешілік жасайды.

Аударыспақ: 60 кг, 70 кг, 80 кг, 90 кг, 100 кг, +100 кг салмақ дәрежесі бойынша өтеді.

Бәйге: ұшқыр бәйге (1 600 м), ұшқыр бәйге (2 400 м), ұшқыр бәйге (3 200 м), жорға (9 000 м), құнан бәйге (11 000 м), топ бәйге (18 000 м), аламан жарыс (25 000 м).

Жамбы ату: мажар стилі, корей стилі, түрік стилі, жамбы ату стилі, «Тайтұяқ» сайысы.

Теңге ілу: «Бес белес», «Қос құлаш», «Жеті құт» түрлері.

Дәстүрлі садақ ату: пута стилі, қалқан стилі, жамбы стилі.

Қазақ күресі: Ерлер: 55 кг, 60 кг, 66 кг, 74 кг, 82 кг, 90 кг, 100 кг, +100 кг. Әйелдер: 48 кг, 52 кг, 56 кг, 60 кг, 65 кг, 70 кг, 77 кг, +77 кг салмақ дәрежесі бойынша белдеседі.

Алыш. Қырғыздың ұлттық белбеу күресі. Ерлер салмақ дәрежелері: – 60 кг, 70 кг, 80 кг, 90 кг, 100 кг, +100 кг. Әйелдер салмақ дәрежесі: 55 кг, 60 кг, 65 кг, 70 кг, 75 кг, +75 кг салмақ бойынша белдеседі.

Кураш.  Ерлер салмақ дәрежелері: 60 кг, 66 кг, 73 кг, 81 кг, +100 кг. Әйелдер салмақ дәрежесі: 57 кг, 70 кг, 87 кг-ға дейін.

Асық ату. Асық ату, бес асық түрлері.

Орда. Асық ойынының бір түрі. Жарыс Қырғыз Республикасының «Орда Оюну» федерациясының ережесі бойынша өтеді.

Мас-рестлинг. Солтүстік Ресей тұрғындарының ойыны. Қарсыластар бір-біріне қарама-қарсы отырып, аяқтарын тақтайға тіреп, екі қолымен таяқша ұстайды. Жеңіске жету үшін спортшы қарсыласының қолынан таяқты жұлып алуы немесе оны таяқпен бірге өз жағына тартып шығаруы керек. Кездесу бір балуанның екі жеңісіне дейін созылады. Салмақ дәрежесі ерлер арасында: 65 кг, 70 кг, 80 кг, 90 кг, 105 килоға дейін; әйелдер арасында: 55 кг, 65 кг, 75 кг-ға дейін.

Аштырма аба гюреши: Тек ерлер қатысатын түріктердің ұлттық белбеу күресі. Салмақ дәрежесі: 60 кг, 70 кг, 80 кг, 90 кг-ға дейін.

Корэш. Көшпелілердің көне күрес түрі: салмақ дәрежесі (ерлер) 65 кило, 75 кило, 80 кило, 90 кило, +90 кг.

Арқан тартыс. Команда құрамы 20 спортшы (10 ер, 10 әйел), Ерлер құрамасының біріккен салмағы 720 кг, әйелдер құрамасының біріккен салмағы 560 кг-дан аспауы керек.

Овари. Батыс Африка халықтарының зияткерлік ойыны. Екі адам ойнайды. Ойын тақтасында екі қатар орналасқан алты бірдей шұңқырша болады. Бұл ойын 48 шармен ойналады.

Мангала. Түрік халықтарының зияткерлік ойыны. Екі адам ойнайды. Ойын тақтасында екі қатарда ор­наласқан алты бірдей шұңқырша болады. Бұл ойын да 48 таспен ойналады.

Спорттық сайыстарға еліміз құра­масын даярлау ісі Ұлттық және ат спорты түрлері орталығы мекемесіне жүк­телген. «Көшпелілер ойынына қаты­сатын Қазақстан құрамасы тыңғылықты дайындалып жатыр», дейді Ұлттық және ат спорты түрлері орталығының басшысы Бақдәулет Сәбит.

Ұлттық құрама дайындық барысында 13 дүркін халықаралық, 39 дүркін республикалық оқу-жаттығу жиынына қатысты. Сондай-ақ 23 халықаралық, 17 республикалық турнирге қатысып, тәжірибе жетілдірген.

Сонымен қатар дүбірлі дода кезінде өнер көрсететін еліміз құрамасының функционалдық және психологиялық жағдайын бақылау үшін ғалымдардан тұратын жұмыс тобы қызмет жасап жатыр.

Мәдени бағдарлама

Мәдени бағдарлама спорттық бағ­дар­ламадан кем түспейді. Мәдени бағ­дар­лама аясында «Бірлік керуені», «Этноауыл», «Көшпелілер әлемі» жоба­лары жүзеге асырылады.

«Бірлік керуені» жобасы бүкіл елімізді қамтиды. Жобаның идеясы – бүкіл елді Дүниежүзілік көшпелілер ойындарына тарту. Әр өңірде бірлік керуені өтіп, ол өңірдегі белгілі су көзінен басталып, киелі суды жинап, қаланың басты көшелерімен тасып, Астанаға жөнелтеді. Су құйылған торсықты Астанаға ойындардың ашылу салтанатына қатысатын батыр жеткізеді. «Бірлік керуені» жобасы аясында өңір­лерден 3 киіз үй жөнелтіліп, олар «Көш­пелілер ғаламы» этноауылына орна­тылады.

Дүбірлі дода күндері жалпы көлемі 10 гектар аумақты алып жатқан Этно­ауыл сахнасында 150-ден аса әртүрлі мә­дени іс-шара өтеді. Атап айтсақ, отандық қолөнер шеберлерінің көрме-жәр­меңкесі, ақындар айтысы, мүшәйра, «Көшпелілер ғаламы» атты қойылым, сән көрсетілімі (подиум), этномәдени бағытты насихаттайтын ән-жыр, концерт, ұлттық киім үлгілері, т.б.

Сырттан келетін 2500-ге тарта рес­ми қонаққа елорда төрінен 32 қо­нақ­үй сапалы жабдықталып жатыр. Оның екеуі Қосшы қаласы аумағына орналасқан. Сондай-ақ дүбірлі доданы тамашалауға сырттан 100 мыңдай турист келеді деген болжам бар. Ойын кезінде қызмет көрсететін ерік­­ті­лер саны – 1 000 адам. Көбі – студент­тер.

Ғылыми бағдарлама

Ұлы дала дүбірі додасының бір са­ласы – ғылыми бағдарлама. Аталған бағдар­лама аясында қыркүйек айының 9–11-і күндері «Тарих және мәдениет», «Спорт», «Орталық Азия көшпелілерінің тамақтануы» атты үш секциядан тұратын «Көшпелілер: тарих, білім, тағылым» атты халықаралық ғылыми конференция өтеді. Бұл басқосуға Корея, Словакия, Швейцария, Моңғолия, Малайзия, АҚШ ғалымдары баяндама жасауға өтініш беріп отыр.

V дүниежүзілік көшпелілер ойы­нын ұйымдастырып, өткізу үшін қонақтар мен спортшыларды тасы­мал­дауға және шаруашылық жұ­мыстарына 100 үлкен автобус, 35 шағын автобус, 10 шағын жүк көлігі, 150 эконом класс көлігі, 25 бизнес класс көлігі, 23 жоғары санатты көлік қызмет көрсеуге әзір.

Сонымен қатар көшпелілер ойынын өткізу үшін аккредитациялау, жабдықтау және логистикалық орталық (Тұран даңғылы, 59) жұ­мысын бастап кетті. Алдын ала болжам бойынша көшпелілер ойынын насихаттау ісіне 100-ден аса медиа серіктес жұмылатын түрі бар.