Коллажды жасаған – Алмас МАНАПОВ, «EQ»
Жастар арасындағы жұмыссыздық мәселесін газеттің өткен нөмірлерінде де қаузадық. Бұл жолы не оқу оқуға, не жұмыс істеуге ниетсіз NEET санатындағы азаматтар проблемасын көтермекпіз. Өйткені интернетті парақтап отырып, мына бір деректі көз шалды: үнемі тұрақты жұмыс іздеу азаматтардың әлеуметтік жағдайының төмендеуіне, денсаулығын күтпеуіне, заңсыз әрекеттерге итермелейді екен.
Таяуда Сенат депутаты Дархан Қыдырәлі қазір қоғамда өршіп тұрған жасөспірімдер мен жастар қылмысының себеп-салдарына толығырақ тоқталып, тәрбие мәселесінің ақсап жатқанына алаңдаушылық білдірді. Сенатор жастар тарапынан агрессия, буллинг, вандализм, суицид, әлімжеттік, ерте жүктілік сияқты жаға ұстатар жайттардың өршіп бара жатқанын баса айтты.
«Әлеуметтік желілер арқылы кең таралатын ойындар жастардың танымы мен талғамын ғана емес, таңдауы мен тағдырын да қалыптастырады. Сонымен қатар ата-ананың мейірін сезінбеу, отбасыдағы түрлі кикілжің мен зақым, білім ошақтары мен тәрбие орындарында жастарға әлеуметтендіру моделін ұсына алмау сияқты себептерді де жоққа шығара алмаймыз. Тәлімгердің айлығы төмен, сынып жетекшілігіне төленетін ақы аз, сондықтан тәрбие ісіне жіті көңіл бөліне бермейді», дей келе Д.Қыдырәлі болашағымызды айқындайтын мәселеге қалдық көзқарасымен қарауға болмайтынын, кешенді, жүйелі жұмыс керек екенін алға тартты.
Яғни NEET сегментіндегі азаматтарды әлеуметтік қолдау, сапалы білім алуға, еңбекке араласуына көмек көрсету мемлекет, қоғам тарапынан бірлесе атқарылуға тиіс. Әлемдік тәжірибеге үңілсек, NEET санатына енетін жастардың саны аз мемлекеттер екі негізгі бағытқа басымдық береді екен. Бұл – мектепке дейінгі білім беру саласына инвестиция құю, жас буын арасындағы әлеуметтік-экономикалық проблемаларды шешуде ғылыми әдіске негізделген бағдарламаларды жасау.
Саяси сарапшы Айман Жүсіпова да осыдан төрт жыл бұрынғы мақалаларында елімізде бұл санаттағы азаматтар санын азайту үшін жоғарыда аталған әдіске жүгіну маңызды екенін жазады.
«Алғашқысы алдын алу бағытындағы профилактикалық тетік болады. Оған қоса оқу ордаларына инвестиция салу әсері тез арада білінбесе де, ұзақмерзімді болашақта байқалатыны бірқатар зерттеумен дәлелденген. Ал қазіргі проблемаларды шешуге Жапония, Люксембург, Норвегия сынды мемлекеттердің тиімді тәжірибесін, бағдарламаларын зерттеу қажет», деді ол.
Мұны ескерген сол кездегі Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі 2022 жылы «Jastar» ғылыми-зерттеу орталығы базасында «Қазақстандағы NEET жастардың әлеуметтік ұстанымдары» талдамалық баяндамасын шығарды. Осы зерттеуде жас буынның 24,7%-ы елімізде мемлекеттік жастар саясаты іске асырылып жатқанын білмейтінін жазған. Сондай-ақ NEET санатындағы азаматтардың мемлекеттік бағдарламаларға қатысу деңгейі өте төмен екенін көрсеткен.
Бұл олқылықтың орнын толтыру үшін әрі NEET жастардың ниетін ояту мақсатында екі жыл бұрын Мәдениет және ақпарат министрлігі және «Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы» демеуімен Қазақстанның экологиялық қоры көшпелі семинарлар ұйымдастырды. Нәтижесінде, 3 мыңға жуық жас азамат жұмыс іздеудің жолдарын меңгеріп, бизнес-жоспар жазумен қоса, кәсіпкерліктің қыр-сырына қаныққан. Жастарға арналған мемлекеттік гранттарға қалай қатысу керек екенін де үйренген.
– Оқу жобасында «Zhas project» туралы естіп, бағымды сынап көруге шешім қабылдадым. Ұсынған жобам биыл жеңімпаздардың бірі болып танылып, 1 млн теңге ұттым. Қаржыға бірден дрон мен объектив сатып алып, осал топтағы жандарға камерамен қалай жұмыс істеу керек, репортаж, сюжет жасауды онлайн түрде үйретіп жүрмін. Негізі оған дейін жұмыссыз едім, – деді Қостанай облысындағы «Zhas project» жобасының жеңімпазы Мерей Саматов.
Мерей секілді ауыл жастарының бизнеске ынтасын оятқан арнайы жоба аясында үздік бизнес-идеяға байқау да өткізілген. Оған 55 өтінім түскен. Сондай-ақ 20 жас үшін SMM негіздерінен қарқынды курс ұйымдастырылыпты. Оның қорытындысы бойынша қатысушылар сертификаттарға ие болған.
– Жоба ауыл жастары арасында кәсіпкерлік белсенділікті арттыру бағытындағы маңызды қадам болды. Әрі жастардың бизнесті ашудағы кедергілерін анықтауға бағытталған зерттеулер жүргізілді. Жұмыспен қамту, кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы материалдарды қамтитын арнайы ақпараттық бұрыштар құрылды. Жобаны іске асыру барысында еліміздің 17 өңірін қамтыған көптеген оқыту іс-шарасы өткізілді. Жүргізілген зерттеулер мен талдау нәтижелері бойынша ауыл жастарының мемлекеттік қолдау шаралары туралы хабардар болуын арттыру бойынша ұсыныстары көрсетілген есеп құрастырылды. Құжат еліміздің 8 өңірінде таныстырылып, алдағы уақытта кәсіпкерлікті қолдау саласындағы жұмыстардың негізі болады, – деді Қазақстанның экологиялық қорының президенті Айгүл Әбдуәлиева.
Осылайша, кәсіби білімі мен тұрақты жұмысы жоқ жас буынның ниетін оятуға мемлекет тарапынан іс-шаралар жасалып жатқанын аңғардық. Алайда жастардың жұмысқа орналасуындағы объективті проблема: жалақы аздығы, еңбек нарығына енді аяқ басқан жастан тәжірибенің талап етілуі, білім деңгейі де NEET секторындағы азаматтар санының ұлғаюында ықпал етуші фактор екенін ескеру керек. Сондықтан мұндай жобалардан бөлек бұл санаттағы жастарды жұмысқа алу үшін жұмыс берушілерді де ынталандыру қажет. Мәселен, біліктілігі төмен отандастарымызды кәсіпке баулу үшін компанияларға субсидия беруді айтуға болады.
