Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «EQ»
Жасанды зерде қазірдің өзінде білім саласына үлкен өзгеріс әкеліп жатыр. Осындай ақпараттық технологияларды оқыту кезінде тиімді пайдалану үшін белгілі бір шарттарды ескеру қажет. Мұндай шарттар түрлі педагогикалық зерттеулер арқылы анықталады. Бұған дейін мультимедиалық құралдар, гипермәтіндер және виртуалды шындық сияқты салаларда іргелі ізденістер болды. Енді жаңа технологияларды білім саласында ұтымды қолдану жолдарын зерттеу қажет.
ТМД елдерінде жасанды зердені тиімді қолдануға қатысты кейінгі 20 жылда бірнеше диссертация қорғалды. Мысалы, сондай еңбектердің бірінде «Rosenblatt Perceptron» нейрондық желісі пайдаланылған. Бұл – мектептегі информатика пәніне арналған есептерді іріктеуге арналған жүйе. Осылай таңдалған материалдардың көмегімен оқу нәтижелерін шынайы бағалауды жүзеге асыруға болады. Басқа да зерттеулерде жасанды интеллект жүйелерін, онымен қоса информатиканы жалпы оқытудың тиімділігін анықтау мәселелеріне ерекше назар аударылады.
Әлбетте, нейрондық желі мен жасанды интеллектінің игілігіне қатысты мұндай ізденістерді жалғастыру керек екені айтпаса да түсінікті. Алайда жасанды зерде ұсынған ақпараттардың оқушыларды да, мұғалімдерді де шатастырып, оқытудың мазмұны мен әдістеріне кері әсерін тигізетін тұстары да жоқ емес. Аталған технология кейде жалған ақпарат көздеріне сілтеме жасап, бастапқы дереккөзге сәйкес келмейтін дәйексөздерді келтіреді. Мұндай қателіктер жүйенің әлі де толық қалыптаспағанынан әрі сұрақ қоюшының бұлдыр сауалдарының салдарынан болуы мүмкін. Теориялық және эмпирикалық зерттеулерді есепке алмай жатып, осындай технологияларды пайдалану мұғалімдердің жылдар бойы қалыптасқан оқыту әдісіне әрі ғылыми қызмет жүйесіне теріс әсер етеді.
Зерттеулер нәтижесінде қалыптасатын жаңа тәсілдердің сөзсіз алғашқы кезектегі қолға алушылары педагогтер болуға тиіс. Ерекше атап өтерлік бір жайт, оқытудың мақсатын, мазмұнын және әдістерін әзірлеуде табиғи және жасанды интеллектінің дұрыс үйлестірілуіне көңіл аудару қажет. Өйткені жасанды зерде кейде өңдейтін ақпараттың мағынасын «түсінбейді» әрі тапсырманы таза «технологиялық» түрде жүзеге асырады. Жоғарыда айтылған тұжырымдарды ескере отырып, бірнеше зерттеуді ұсынуға болады. Атап айтсақ, оқу материалдарының сапасын бағалау мақсатында жасанды интеллектіні пайдалану, жасанды интеллект негізінде информатиканы оқытудың мақсаттары мен мазмұнын дамыту, аталған технология көмегімен оқыту құралдарын сұрыптау, бірізділендіру (унификациялау) және біріктіру, барлық пәнді оқытуда ерекше сыни ойлауды қалыптастыру.
Бақылау және бағалау жүйесінің тиімділігін арттыру мақсатында жасанды интеллектіні қолдану маңызды рөл атқарады. Мысалы, оқушылардың білімін әділ бағалау, олардың қабілетін анықтау және білім жүйесінің даму бағыттарын болжау үшін ЖИ-дің жәрдемі мол.
Сонымен қатар сабақтан тыс және тәрбие жұмыстарына ЖИ-ді қолдану кезінде адамның эмоциясы мен тәрбиелік ықпалын ескеру керек. Осыған байланысты, жасанды интеллектіні қосымша құрал ретінде пайдалану арқылы оқушылармен жұмыс істеу әдістерін жетілдіріп, ата-аналармен және ұстаздармен қарым-қатынасты оңтайландыруға болады.
Мұғалімдердің ғылыми-әдістемелік жұмыстарын дамыту мақсатында жасанды интеллектінің мүмкіндігі зор. Мысалы, педагогикалық тәжірибелерде ЖИ-ді қолданып, ғылыми дереккөздерді табуға және талдауға болады. Сонымен қатар білім саласындағы жобаларды жетілдіруде оның пайдасы орасан. Сондықтан ЖИ-ді қолдану жөнінде мұғалімдерді даярлап, жаңа технологияың жылдам өзгерісіне дайын болуымыз керек.
Біздің ойымызша, бұл зерттеулердің тізімі әлі толық емес, оны кеңейтіп, нақтылау қажет. Алайда қазіргі таңда ғылыми және білім ұйымдарында жасанды интеллект технологияларын енгізуді бастау үшін осындай тізімді анықтау өте маңызды. Білім саласында ЖИ-ді қолдану жан-жақты зерттеліп, ғылыми негізделген және нақты қажеттілігі бар әдістерді талап етеді.
Жоғарыда аталған болашағы бар зерттеу бағыттары еліміздегі ғылым мен білімді дамытуға арналған түрлі бағдарлама мен жобаны жасауға көмектеседі. Сонымен бірге магистранттар, докторанттар мен ізденушілер өздерінің шығармашылық жұмыстарын жоспарлауда бұл зерттеулерді пайдалана алады.
Есен БИДАЙБЕКОВ,
профессор-зерттеуші
