Жастарды жұмыспен қамтудың жаһандық үрдістері, 2024
Мерейтойлық басылым ретінде биылғы шығарылым XXI ғасырдың басынан бері қол жеткізілген жетістіктерді, сондай-ақ дағдарыс пен белгісіздік дәуірінде жастарды жұмысқа орналастыруда алда қандай тәуекел күтіп тұрғанын талдайды.
Есеп деректеріне сүйенсек, Covid-19 пандемиясы басталғалы бергі төрт жылдан аса уақытта 15 пен 24 жас аралығындағы жастар үшін еңбек нарығының болашағы айтарлықтай жақсарған. Тұрақты экономикалық өсу қарқыны мен жұмыс күшіне сұраныстың қалпына келуі дағдарыстан кейінгі кезеңде еңбек нарығындағы жастардың мүмкіндігін кеңейтті. Былтыр әлемдегі жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі 13 пайызды құрап, кейінгі 15 жылдағы ең төменгі деңгейге жеткен. Бұл көрсеткіш дүние жүзінде 65 млн азаматты құрап, әлем бойынша жұмыссыз жастардың жалпы саны XXI ғасырдың басынан бергі ең төменгі көрсеткішке жетті. Сонымен қатар былтыр жастардың жұмыспен қамтылуының халық санына қатынасы 35 пайыз деңгейінде қалпына келген. Оған себеп, пандемия кезінде жұмыс орнынан уақытша кеткен немесе жұмыссыз қалған жастардың көпшілігі еңбек орнына қайта оралған.
Зерттеуге сүйенсек, еңбек нарығындағы қалпына келу географиясы мен гендер деректері біркелкі болмаған. Былтыр жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі дағдарысқа дейінгі көрсеткішке қайта оралса да субаймақтардың көпшілігінде төмендеген. Мысалы, Араб мемлекеттеріндегі, Шығыс Азиядағы, Оңтүстік-Шығыс Азия мен Тынық мұхиты аймағы елдерінің жастар арасында өткен жылы жұмыссыздық деңгейі 2019 жылмен салыстырғанда жоғары болды. Араб мемлекеттерінде бұл Covid-19-ға дейінгі жұмыссыздық деңгейінің өсу беталысының жалғасы ретінде тіркелді. Бірақ Азияның екі субаймағы үшін аталған өсім дағдарысқа дейінгі жылдармен салыстырғанда экономикалық өсу қарқыны мен жастар үшін жұмыс орындарын құру тұрақты болғанын көрсетеді.
2010 жылдан бері дүние жүзіндегі қақтығыстың саны екі есеге көбейіп, бүгінгі таңда 57 млн жастың өміріне қауіп төніп тұр. Қазіргі әлем 20 жыл бұрынғы жағдайға қарағанда қақтығысқа толы екені мәлім. Халықаралық еңбек ұйымының бағалауы бойынша, 2002 жылдан бергі 20 жыл ішінде қақтығыстан зардап шеккен аудандарда күресіп жатқан жастардың үлесі 2,9%-дан 4,6%-ға дейін өскен. Мамандар есебіне жүгінсек, қақтығыс аймақтарында жұмысқа орналасу болашағының болмауы жастарды көші-қонға немесе экстремизмге итермелеуі мүмкін.
Демографиялық үрдістер. Кейінгі 20 жылдағы өзгерістердің бірі – мемлекеттер мен аймақтар арасындағы демографиялық жағдайға қатысты поляризация күшейген. Жастарға лайықты жұмыс орындарын құру бағытындағы күрес Африкада мүлдем басқа мағынаға ие болып отыр. Есеп деректеріне сүйенсек, Африкадағы жұмыс орындарын құру мен оны жас африкалықтарға лайықты орындарға айналдыру әлеуметтік әділет пен әлемдік экономиканың болашағы үшін маңызды мәселеге айналғанын білдіреді.
Мамандардың қорытындысына сәйкес, жастар үшін лайықты жұмыс пен жарқын болашақтың түпкі мақсаттарына жету қиын болады. Бірақ алға жылжуға мүмкіндік бар. Жекелеген елдер мен халықаралық көпжақты қоғамдастық жастарды жұмыспен қамту бойынша іс-қимылға шақырып отыр және XXI ғасырдың алғашқы екі онжылдығында бұл салада көп еңбек атқарылды. Есепте жастарды жұмыспен қамтуға жәрдемдесу және еңбек нарығындағы өзгерістерді қолдау саясатының келесі негізгі бағыттары бойынша әлдеқайда көп шаруа атқару қажет деген ұсыныстар берілген:
– жұмыс орындарын құруды ынталандыруға және қаржыландыруға қолжетімділікті жақсартуға бағытталған еңбекпен қамту және экономикалық саясатты жүргізу;
– мектептен жұмысқа орналасуды жеңілдету және еңбек дағдыларының сәйкес келмеуіне жол бермеу үшін білім беру мен оқытуды қолға алу;
– еңбек нарығындағы аз қамтылған жастарды жұмыспен қамтуға бағытталған саясатты жалғастыру;
– кәсіпкерлік және өзін-өзі жұмыспен қамтуға жәрдемдесу, кәсіпке әлеуетті жастарға көмек көрсету саясатын жүргізу;
– жастардың жалақы алуын қамтамасыз ету үшін халықаралық еңбек стандарттарына негізделген еңбек құқықтары, тең қарым-қатынас орнатуға қатысты заңдық нормаларды жетілдіру.
Қорыта келгенде, Халықаралық еңбек ұйымының Жастарды жұмыспен қамтудың жаһандық үрдістері есебі мамандарға, зерттеуші ғалымдар мен тақырыпқа қызығушы оқырман қауымға статистикалық мәліметтерімен, талдамалық зерттеу қорытындыларымен қосымша көмекші құрал бола алады.
Еркебұлан ҚУАНБАЙ,
Қазақстан қоғамдық даму институтының сарапшысы
