Жығылғанға жұдырық деп, өткен ғасырдың отызыншы жылдарындағы ойранда кеңес жұмысында жүрген Сейдахмет «қара тізімге» ілінеді. Ол Ораз Жандосовпен бірге, қызылдардың қысымынан босқынға айналған, тау сағалаған жұртқа: «Алдыңдағы малыңның сүтін іш, төлі сенікі, басы үкіметтікі», деп ара түсіп жүріпті. Артынан бұл қамқорлық бастарына шоқпар болып тиіп, жандары жаһаннамға кетіпті. Төрт баланы жетелеген ана мен ене жұмысқа таң қараңғысында кетіп, түндей түнеріп қас қарайғанда келеді. Төртеуі біріне-бірі қара болып отырады. «Соның бәрін көз алдымнан өткізіп, көкейіме түйіп өстім. Жаныма бататыны, қос анамның күнде үрейде жүретіні еді. Бейсауат әңгіме айтпайтын. Сондай көрініс мені тас қайраққа жанығандай ширатты» дейтін Сүлеймен Көшкінов.
1954 жылы қазіргі Кеген ауданы Жалаңаш ауылындағы онжылдық орта мектепті бітірген Сүлеймен Көшкінұлы Талдықорған қаласындағы зооветтехникумына оқуға түсіп, оны жақсы бітіріп шығады. Жолдамамен Жаркент өңірінде еңбек жолын бастайды. Қартайған әжесі, ұжымшар жұмысына жегілген анасы есінен шықпайды. Ол кезде маман тапшы. Сүлейменді ферма зоотехнигі, ферма бастығы қызметіне жоғарылатады. «Тоғызбұлақ» ұжымшарына басшы болып келген Жартыбай Қожашұлы 1964 жылы Орта Меркі мен Кеңсудың ортасындағы кең алаптан ауыл тұрғызып, орталықты төңіректеп жатқан жылқы мен сиырды сонда көшіруді қолға алады. Бұл жұмыс бірден 28 жастағы, үш ұл, бір қыздың әкесі Сүлейменге жүктеледі. Өзіндей азаматтармен Көшкінов наурызда басталған жұмысты жаз бойы тынымсыз атқарып, жетпіс үй тұрғызады. Бастауыш мектеп те бой көтеріп, малшылардың балалары сынып табалдырығын аттайды. Үй санын келесі жылы жүзден асырып, 1 800 бас ірі қараға, 600 бас жылқыға қора салады. Үш жыл ішінде сауын сиырдың саны 3 мыңға жетіп, жылқы 1 мыңнан асады. Қой өсіру де қолға алынады. Жайдақбұлақта ақшаңқан үйлер бой көтеріп, тұрғындарға қажет барлық жағдай жасалады. Жайылым мен шабындық реттеліп, қыстағы мал азығына сүрлем салынады.
Еңселі бір ауылды тік тұрғызуға ұйтқы болған Сүлеймен Көшкінұлын жаңадан бой көтерген «Жылысай» кеңшарына бас зоотехник етіп тағайындайды. Бұл кезде ол жоғары оқу орнын сырттай үздік бітіріп, оның аспирантурасына қабылданып, «Сантагер» асыл тұқымды сиырды қазақ топырағына жерсіндіру туралы тақырыпты жетекшісі, атақты профессор Анатолий Росляков бекітіп береді. Асыл тұқымды сиыр ол кезде Талдықорған облысының «Көктал» кеңшарында өсіріліп жатқан. Ғылыми тақырыбына мән берген бірінші хатшы Ә. Алыбаев болашағына жол ашуды ойластырып, кеңшарға қызметке шақырады. «Көктал» кеңшарында ғылыми жұмысының тақырыбына айналған «Сантагер» асыл тұқымын жерсіндіру жүріп жатқан кез еді. Қазақ мал шаруашылығы ғылыми зерттеу институты ғалымдарымен бірлікте жұмыс жасауды бір сәт естен шығармайды. Аталған кеңшарға Д.Қонаевтың ұсынысымен жеткізілген «Сантагер» асыл тұқымды сиырды көбейту мақсатында ғалымдарды шақырып, олардың тәжірибелерін сарапқа салып, баяндамалар жасайды. «Сантагер» бұқаның салмағы 900 кило екен. Қазақ мал шаруашылығы ғылыми зерттеу институтының айтулы ғалымдары Қ.Қасымов, М.Жұмабаев, селекционер-зоотехниктер В.Малышева, С.Прохоров, кеңшар директоры Құрбан Қасымовтармен бірлікте асыл тұқымды бұқалар мен жергілікті сиырларды шағылыстыру нәтижесінде алынған төлдер зор жетістікке бастайды. Бұған дейінгі «Марс» атты бұқаның салмағы 960 кило тартса, отандық ғалымдардың зерттеп, зерделеуінің нәтижесінде алынған «Көктал» деген бұқаның 5 жылдан кейінгі салмағы 1 100 кило тартады. Қазақ елінің «Көктал-Сантагер» асыл тұқымды сиыры біраз жұртқа танылып, ғалымдардың абыройы асады.
Сүлеймен Көшкінұлын бұрынғы Гвардия ауданындағы Ленин атындағы асыл тұқымды мал зауытына басшы етіп жібереді. Бұл шаруашылық тікелей министрлікке бағынатын болғандықтан, біраз жұмыс дұрыс жолға қойылады. Жылдан-жылға сүт өндіру оң көрсеткішке ие болады. Әр сиырдан бұрын 3 200 литрден сүт сауылып келсе, екі жылдан кейін бұл көрсеткіш 4 мың литрге жетеді.
Мұның кілті «Алатау» деп аталатын сүтті, асыл тұқымды сиырды өсіру арқылы жеткен жетістік болатын. Қолдағы бар сиыр тұқымынан мол сүт өндіруге болмайтынын түсінген Сүлеймен Көшкінұлы қырғыз ағайындармен байланыс жасап, өзінің ұстазы Анатолий Росляковтың көмегімен, «Алатау» тұқымының 100 құнажынын, бес бұқасын сатып алуға қол жеткізеді. Бұл іске сол кездегі облыс басшысы Ә. Алыбаев жан-жақты көмек көрсетеді.
Ол шаруашылықты ілгері жылжытумен қатар, рухани мәселеге де ерекше ден қояды. Өйткені Қаспан ауылында қазақ мектебі жоқ. Санаулы болмаса, ауылдың негізін өзге ұлт өкілдері құрайды. Алдымен үй салуды қолға алады. Оған бөлімшелерде тұрып жатқан зейнеткер үлкендердің келіп кіруіне мүмкіндік жасайды. Сыртта қалып қойған малшы балаларын атасы мен әжесінің қолында білім алуына мүмкіндік туғызады. Қазақ көшесі сап түзейді. Бұл үлкен әңгімеге айналып, Сүлеймен Көшкінұлына «ұлтшыл» деген айып тағылады. Ауданды қойып, обкомның бюросында іс болып қаралады. Бірақ обкомның бірінші хатшысы Сақан Құсайыновтың табандылығының арқасында шешім оң жағына бұрылады. Қазақ тілінде бірінші сынып ашылады. Жаңа мектеп салынады. 96 орынды балабақша бой көтереді. Сондай жұмыстардың нәтижесінде бүгінде Қаспан аталатын ауылда қазақ мектебі қалыптасады.
Сүлеймен Көшкінұлының барлық жұмысына әр кез ілтипат танытып жүретін қайраткер, Социалистік Еңбек Ері Сақан Құсайынов «Талдықорған қаласын сүтпен қамтамасыз ету үшін Талдықорған ауданына келуің керек» дейді. Талдықорған аудандық ауыл шаруашылығы басқармасының бастығы, аудандық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары етіп тағайындайды.
Бұл жерде де ол сүт өндіруді жақсы жолға қойып, мемлекетке бұрын 13 мың тонна сүт өткізіп келсе, санаулы жылда 20 мың тоннаға жеткізеді. Осы қызметтерде жүргенде аудан үш мәрте Бүкілодақтық жарыста жеңімпаз атанып, жалау көтереді. «Ерен еңбегі үшін» медалін өңіріне тағып, Республиканың Құрмет грамотасымен марапатталады.
Облыс ісі ілгері баспаған Панфилов ауданындағы бұрынғы «Октябрь» кеңшарына Көшкіновті директор етіп жібереді. Келсе кеңшар қарызға белшесінен батқан. Жеті жыл жан алып, жан беріп жұмыс істейді. Сол тұсты еске алғанда ол: «Қойдың санын 60 мыңнан, 90 мыңға жеткіздік. Жастар мал шаруашылығында жұмыс істейтін кешен ұйымдастырып, оған оларды тарттық. Соның нәтижесінде 5 азамат жар тауып, барлық шығынды өзіміз көтеріп, үлкен той өткіздік. Ол республикалық теледидардан көрсетілді. Бірге жұмыс істеп жүрген жігерлі жігіттердің бағын байламай, жоғары қызметке көтерілуіне де мүмкіндік бердім. Партия ұйымының хатшысы, кейін елге танымал болған Ермек Келімсейіт кеңшарға директор болса, бас зоотехник Тоқтарбай Керімқұлов өзге шаруашылыққа парторг болып кетті.
Тері илейтін цех ашып, оны іске қосады. Өндірген өнімді алдымен тұрғындар алады. Олар қамтамасыз етіліп болған соң, артығын қысы қаһарлы Сібірге, Свердловскіге апарып мәшинеге, қосалқы бөлшектерге айырбас жасайды. Үлкен үш «ЗИЛ» машинасын алады. Қой терісімен шектеліп қалмай, бағалы аңдар: түлкі мен құндыз терілерін илеуге бет бұрады. Ондай аңдарды өсіретін солтүстіктегі ұжымдармен келісім жасай отырып, жүздеген қара түлкі, құндыз әкеліп, арнайы ферма ұйымдастырады. Бұрын мал өлекселері әр жерде шашылып жатса, енді құндыз бен түлкілерге шауып беру арқылы қалдық қалмайтын дәрежеге жетеді. Күзде әкелген құндыздар мен түлкілер көктемде көбейді. Сөйтіп, ауылдың қыз-келіншектері мен жігіттері бас киім, сырт киімдеріне жаға сала бастайды. Қызығушылар көбейіп, сұраушылар артады.
Кеңес өкіметі құлағанда, ауданның абыройлы азаматтары Ы.Қожахметов, Н.Головацкий, С.Көшкінов үшеуі билік өкілдеріне хат жазып, шаруашылықтарды ұстап қалуға ұсыныс жасайды. Ешкім құлағына ілмейді. Қайта бұлар кеңшарларды иемденіп, жұртты құлға айналдырмақ деген қаңқу сөз өрттей өршиді. Таратылған ұжымшарлар мен кеңшарлардың тоз-тозын шығарады. Өмір бойы еткен еңбегі зая кетіп, шаруашылықты оңалтам деп жүріп, ғылымнан алыстап қалған, зейнет жасына жетпеген Көшкіновті аудан әкімінің орынбасары етіп жібереді.
1985 жылы орталығы Қоңырөлең аталатын «Октябрь» кеңшарында басшы болып жүргенде профессор С. Мұқамеджанов өңірдегі жер асты суларын зерттеп, кеңшар аумағында ыстық судың қоры бар екенін партия ұйымының хатшысы Ермек Келімсейіт алға тартады. Мұндай жаңалықты қалт жібермейтін Көшкінов жер бұрғылаушыларға барлық жағдайды жасайды. Бұрғы салған Керімағаш бөлімшесінің аумағында он-он бес отбасы тұратын. Сегіз айдан кейін 3 мың метр тереңдіктен 95 градустағы ыстық су атқылайды. Ыстық сумен жуған мәшине, трактордың бояулары оңа бастағанда барып, бұл суды арнайы лабораторияға жібереді. Талдау қорытындысы бойынша құрамында барлық элементтің бар екені көрсетіліп, мемлекеттік стандартқа сай екені дәлелденеді. Шетелдік ғалымдар да оны растаған. Осының бәрінің ұйымдастырушысы Көшкінов болады.
Шағын «Керімағаш» шипажайы бой көтеріп, ұжымшар мүшелерінің демалыс орнына айналады. Санаторийдің алғашқы іргетасын қалағандардың бірі, дәрігер Тұрар Дуанбеков деген азамат аурушаң болып, шипажай иесіз қалады. Осы кезде Сүлеймен Көшкінов аудан әкімі Әділшайық Ыбыраймолдаевпен ақылдаса келіп, шипажайды қайта жандандыруға ниеттенеді. Мәскеуден кандидаттық диссертация қорғап келген баласы Болатқа санаторийді дәрігер ретінде қолға алу керектігін айтады. Өзі басқарған кеңшардан жер үлесін алғанда Сүлеймен Көшкінұлына Керімағаш өңірі тиеді. Санаторийді аукционға салғанда, сатып алады. Ондағы қызметшілер ынтымақпен жүріп, жұртқа қызмет көрсетеді. Заманауи құрылыстар жүргізіліп, екі қабат емдеу кешені салынады. Балшықпен, сумен емдейтін физиоем, массаж, ішек шаю, өзге де ем жасайтын орындар іске қосылады. Кезінде 10 үйлі Керімағашта бүгінде жүзден аса түтін тұрып жатыр. Шипажай жүзге таяу адамды жұмыспен қамтып, барлық жағдайды жасағанына әр барған сайын куә болып жүрміз. Бас дәрігер Болат Сүлейменұлының бастамасымен 100 орындық мешіт салынса, ол өткен жылы қайта жөндеуден өтіп, қосымша ғимараттар қосылып, абаттандырылыпты. 2008 жылы тиісті мекемелердің қолдауымен 180 балаға арналған екі қабат мектеп пайдалануға берілген. Өзге жерлерде бала саны азайып жатса, табиғат байлығы құдіретімен от жағып, үй жылтпайтын, су ысытпайтын Керімағашқа келушілердің саны артуына орай бала саны 220-ға таяған.
Сүлеймен Көшкінұлының ісін баласы Болат жалғастырса, енді Болаттың ұлы тәжірибелі дәрігер Ербол Болатұлы ұштастырып келеді. Осының бәрі өмір соқпағын көрсе де сүрінбей жол тапқан Сүлеймендей асыл азаматтың қажыр-қайратымен салынған даңғыл жолы деп білеміз.
Сүлеймен Көшкінұлы кіндік қаны тамған, өзі іргетасын қалап, гүлдендірген Жайдақбұлақ ауылын өркендетті. Еңселі мешіт үйін салып, білім ұясының жаңаруына да септігін тигізді.
Қоғам жұмысында арды аттамай қызмет еткен, ұл өсіріп, қыз тәрбиелеген, немереден шөбере сүйген Сүлеймен Көшкінұлы фәни дүниеден бақи дүниеге аттанғалы да бес жылдың жүзі зулап өте шығыпты. Адал сүт емген балалары әке сеніміне селкеу түсірмей, өсиетін орындап, аналары Мэлс Ысқаққызының айналасына үйіріледі. Ана асыл жарының, ел азаматының: «Дүниені қусаң да жетпейсің, жисаң да жетпейсің. Халқыңа қызмет ет, ұлтыңның үдесінен шық, өзімшіл болма, көпшіл бол!», деген аталы сөзін әр күні ұл-қыздары мен немере шөберелерінің есіне салып, «Осы күніме, осы сәтіме, Аллаға шүкіршілік етемін!» дейді көшелі Көшкінов алтын ұясының алтын арқауы.
Сүлеймен Мәмет,
«Egemen Qazaqstan» газетінің ардагері
