Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «EQ»
40 жылқыны жоқ қылған кім?
Polisia.kz порталының хабарлауынша, 2 қарашада таңғы сағат 4.00 шамасында Қарағанды қаласына кіреберісте орналасқан мал ұрлығына қарсы бекетте тұрған полиция қызмектерлері 57 жастағы азаматтың басқаруындағы «КамАЗ» автокөлігін тоқтатты. Көлік ішінде жүргізушімен қоса 57 жастағы азамат және оның 29 жастағы ұлы болды. Ал көліктен 40 жылқы анықталды. Жүргізушінің айтуынша, жылқылар 57 жастағы жолаушыға тиесілі екен, алайда тексеріс кезінде жылқылардың нақты оған тиесілі екенін анықтайтын құжаттары болмады. Олар жылқыларды Ақтоғай ауданына қарасты қыстақтардың бірінен қалаға сатуға әкеле жатқаны анықталды.
Жылқылардың нақты кімге тиесілі екенін анықтау мақсатында көлік полиция бөліміне жеткізілді. Криминалдық полиция қызметкерлері жылқыларды суретке түсіріп, Ақтоғай аудандық полиция бөліміне жолдап, кейін олар ауыл тұрғындары отыратын WhatsApp чатқа таратқан. Онда таратылған фотолардың нәтижесінде, аудан тұрғындарының жылқысын бағатын бақташы өзіне тиесілі екі жылқыны таныды. Қазіргі уақытта барлық жылқы Үштөбе ауылындағы үйлердің бірінің қорасына түсіріліп, ол жерге полиция қызметкерлері күзет қойды. Аталған дерек бойынша қылмыстық іс қозғалды. Тәртіп сақшылары қылмыстық істің негізінде басқа да жәбірленушілерді және қылмысқа қатысты тұлғаларды анықтау бойынша кешенді іс-шаралар жүргізіп жатыр.
Сонымен, Ақтоғай жайылымындағы 40 жылқыны жоқ қылған кім? Оны тергеушілер ақ-қараны анықтап, сот үкімі бекіген соң білерміз.
Әккілердің әлі құрыды
2019 жылы Мемлекет басшысы Үкіметке мал ұрлайтындарға жазаны күшейтуді тапсырған еді. Келер жылы Президент пәрменінен соң Қылмыстық кодекске «Мал ұрлығы» деген арнайы бап енгізілді. Заң күшіне енген соң құзырлы органдар мал ұрлауды кәсібіне айналдырып келген кәнігі ірі қылмыстық топтарды құрықтады.
Мысалға, сондай бір қылмыстық топты ұйымдастырғанның бірі 10 жылға, оның көмекшісі 9 жылға темірторға тоғытылды. Олар төрт ай бойы мал ұрлап келген. Жаңаарқа ауданы Жеңіс ауылынан қорадан бір жылқыны қолды қылған. Қарамұрын стансасына қарасты жолдың бойынан үш жылқы атып алған. Бұқар жырау ауданынан 24 жылқыны айдап әкетіп, сойып, мал базарға құжатсыз өткізген. Павлодар облысы Ақсу қаласының маңайындағы жайылымнан 30 жылқы айдап әкеліп, жасырады. Көп ұзамай осы бір ұрлықтан соң құзырлы органдағылардың құрығына түседі. Осы секілді ірі қылмыстық топтарды жауапкершілікке қатаң тартқан соң, көп ұры-қары кідіріп қалады.
Заң күшіне енбей тұрған уақытта мал ұрлығына қатысты жылына 300-400-дей қылмыстық іс тіркелген көрінеді. Мәселен, заң қабылданбастан бір жыл бұрын облыста 200-ге жуық ұрлықтың беті ашылған. Ал былтырғы көрсеткіш 42-ні құрайды.
Не десек те, полиция департаменті берген мәліметке қарап, қатаң жаза, жаңа заңның әккі ұрыларды әлсіреткенін анық көруге болады.
Бағусыз мал – ұры олжасы
Қарағанды облысы полиция департаменті криминалдық полиция басқармасының басшысы, полиция подполковнигі Аслан Өскенбаев бақпасыз мал жиі ұрланады дейді.
– Бағусыз жүрген мал – әрине, ұрының олжасы. Осыдан екі-үш жыл бұрын облыстық мәслихат мал бағу қағидасын бекіткен еді. Содан қазір бағусыз мал иелеріне әкімшілік хаттама толтырылады. Қазір осы мәселеге қатысты түрлі кешенді іс-шаралар қолға алынып жатыр. 2019 жылдан бері мал ұрлығын алдын алу үшін қойылған блок-бекеттер де өз тиімділігін көрсетіп жатыр. Облысымызда дәл осындай 18 бекет бар. Әсіресе қыркүйек-желтоқсан айында тексеріс тіпті күшейеді. Мысалы, ешқандай құжаты жоқ 40 жылқы тиеген «КамАЗ» жүк көлігін Оңтүстік-Шығыс ауданыдағы блок-бекеттен ұстадық. Мұнымен қоса мал базарларында да блок-бекеттер бар. Түнгі екі-үштен бастап таңға дейін малдың барлық құжаты тексеріледі. Осы орайда мынадай мәселе барын да айтып өтейін. Кейбір ауылда мал басын анықтайтын, оның сойылғанын растайтын құжатты беретін ветеринар маманы жоқ. Болған күннің өзінде олар сенбі, жексенбі күндері жұмыс істемейді. Кейбір фермерлер малын құжатсыз әкеледі. Содан біз ауылдың тәртіп сақшысына шығып, жұмысты көбейтіп аламыз. Осы мәселеге ауыл шаруашылығына жауапты мамандар назар аударса дейміз, – дейді Аслан Алданұлы.
Полиция подполковнигінің айтуынша, биыл екі қылмыстық топ құрықталды. Біреуін жылдың басында Бұқар жырау ауданында қолға түсірген. Ұйымдасқан топ төрт қораны 5-6 қойдан тонаған. Бір қорадан жылқыны жетектеп әкеткен. Бұл – Тұзды ауылында тіркелген ұрлық. Алдын ала қораға барлау жасаған олар жылқыны алып шыққан соң 15 шақырымдай ұзап кеткен. Тергеу жұмыстары нәтижесінде бір жерден ұрының табан ізі, бір жерден тек жылқының ізін аңғарған. Сөйтіп шөбі қалыңдау жерге дейін барып, ізін жасырған.
Қазан айында Бұқар жырау ауданындағы жайлаудан 12 асыл тұқымды сиыр ұрлаған тағы бір қылмыстық топты құрықтайды. Тергеу жұмыстары әлі жүріп жатқан соң бұл туралы полиция подполковнигі ашып айтпады.
Ветеринарлар құқығын күшейту керек
Ауыл шаруашылығы саласының сарапшысы Ниқанбай Омарханов осылай дейді. Өйткені бұл мәселеде ветмамандар полицеймен бірігіп жұмыс істеу қажеттігін айтады.
– Мал ұрлығының басты себептерінің бірі – ұйымдасқан мал бағымының жоқтығы. Әрине, бұл жерде шаруа қожалықтары өз малын бағады, қадағалайды. Көбіне ұрланатын – шағын шаруа иелерінің малы. Әсіресе жекеменшіктегі жылқы малында, біріншіден, есеп жоқ, екіншіден, жыл он екі ай иесіз жүреді. Малы жоғалса, қашан жоғалғанын да білмейді. Уақыт оздырғаннан кейін полицияға хабарласып жатады. Немесе полиция өзі келіп айтқанда ғана біліп жатады. Мал ұрлығының тағы бір себебі – нақты есептің жоқтығынан. Бұл да негізінен үй шауаршылықтарына байланысты. Қазір әкімдер мал есебіне жауап бермейді. Ауыл әкімінде ветеринар маман жоқ. Қысқартылған. Тек ИСЖ арқылы сырғалау, таңбалау, чиптеу ерікті түрде жүргізіледі. Жеке шаруашылықтар малын жасырады. Үшіншіден, қаладағы базарлардың ет алуында есеп жоқ. Етті көтерме бағада өткізеді де кете береді. Осы орайда облыстық ветеринарлық аумақтық инспекцияның жұмысы әлсіз. Өйткені олар заң аясынан шыға алмайды. Яғни арнайы статусы бар базарларды болмаса, ет сату орындарын қадағалай алмайды. Сондықтан полиция мен ветеринарлық инспекция бірге жұмыс істеуі керек. Бұған ветинспекциядағылардың құқығын ұлғайтып, заңға өзгеріс енгізу керек, – дейді Ниқанбай Иманғалиұлы.
Жаңа әдістемелік жұмыстың жүгі
Жақында Ішкі істер министрлігі Б.Бейсенов атындағы Қарағанды академиясының ғылыми зерттеу институтының Ішкі істер органындағы тергеу қызметінің проблемаларын зерттеу орталығы мал ұрлығын тергеу бойынша әдістемелік ұсыным әзірлеген еді.
– Қазір мал ұрлығы өршіп тұр. Осыған байланысты академияның ғылыми-зерттеу орталығындағы ғалымдар мал ұрлығына қарсы күресте тергеу тиімділігін арттыру үшін тергеушілер мен жедел уәкіл қызметкерлеріне арнап әдістемелік ұсынымдар дайындап шықтық. Мұндай ұсынымдар Ішкі істер министрлігінің пәрменімен еліміздің өңір-өңірлерге таратылып, полиция қызметкерлеріне басшылыққа алу мақсатында жасалады. Өйткені мал ұрлығы азаймай отыр. Осыған байланысты мал ұрлығын тергеу және ашу әдiстемесiн жан-жақты дайындаудың қажеттiгi – өзекті де зәру іс, – дейді әдістемелік ұсынымды әзірлеген орталықтың қызметкері, полиция подполковнигі Динара Төлебаева.
Полиция департаментіндегілерге ұсынылған әдістемелік жұмыста тергеушінің мал ұрлығы туралы істер бойынша қажетті тергеу әрекеттерін ұйымдастыру, жүргізу кезінде ескерілуге тиіс іс-қимылдарының алгоритмі бар. Мұнымен қоса сотқа дейінгі тергеп-тексеру органының іс-әрекеті мал ұрлығының мән-жайын, куәгерлердің айғақтары негізінде күдіктілерді анықтауға, ұрланған малды өткізген жер, оларды уақытша қамаған орындарды қалай ашу жөнінде нұсқаулар ұғынықты көрсетілген.
Бұдан біз әдістемелік ұсынымның мал ұрлығын ашу үшін атқаратын маңызын аңғарып отырмыз. Ол да болсын ұрылардың түрлі тәсілін әшкерелей отырып, қылмысты ашуды жеңілдетіп, келе-келе қарақшылардың мүмкіндігіне мұрша бермейді. Мінеки, жаңа әдістемелік ұсынымның осындай жүгі бар.
P.S. Бүгінде қолданыстағы «чиптің» көмегі мол дейді мамандар. Бағасы түрлеріне қарай – 70, 80 мың теңге. Үйіріңіздегі айғырдың немесе бас білетін жылқының мойнына трекер арқылы орнату қажет. Сосын ұялы телефоныңызға қосымшасын жүктеп, картаның көмегімен қайда жүргенінен хабардар боласыз. «Көбісі, қымбатсынып, мақұл көрмейді. Десек те, біраз шаруа қожалығының иелері игілігіне жаратып отыр. Құрылғы арқылы мал ұрлаған қылмыскерлерді ұстау оңайға соғады», дейді Аслан Алданұлы.
Ұры айтып келмейді. Қораңызға құлып салғанды әдетке айналдырған жөн. «Ел ішіндеміз ғой» деген жалған сенім опық жегізбесіне жоғарыдағы көрсетілген қылмыскерлердің фактісі кепіл.
Кемеңгер Абайдың «Қазақтың міні – мал ұрлығы» деген сөзі өміршең секілді көрінеді. Бұл мәселенің әлі де қоғам қотыры болып отырғаны ауылдағы ағайынды қынжылтады.
Қарағанды облысы
