Айтулы жоба Мәдениет және ақпарат министрлігінің қолдауымен ұлы ақынның өмірден өткеніне 120 жыл толуына орай бірінші рет ұйымдастырылыпты. Моноопера авторы әрі орындаушысы Шахимардан Әбіловтің айтуынша, оның «Толық адам. Ой толғау. Хәкім Абай» монооперасы – ондаған жылдардағы ізденіс пен еңбектің нәтижесі. Моноопера жазу идеясы Лондонға сапары кезінде пайда болған. 1995 жылы ЮНЕСКО-ның шешімімен жарияланған Абай жылын мерекелеу аясында Шахимардан Әбілов Лондонда Абай үйінің ашылуына қатысты. Осы салтанатты іс-шарада ол Қазақстанның халық әртістері Бибігүл Төлегенова, Ермек Серкебаев және әйгілі скрипкашы Марат Бисенғалиевпен бірге Чарльз ханзаданың оркестрімен атақты Барбикан орталығында өнер көрсетті. Сол кезде Абай ариясын шырқаған опера әншісі Шахимардан Әбілов алғаш рет Абай туралы көлемді дүние шығаруды ойлайды. Алғашқыда моноопера эксперимент ретінде Абайдың 3-4 әнімен таныстырылған, одан кейін отандық композиторлар Еркеғали Рахмадиев, Мансұр Сағатов, Мыңжасар Маңғытаев пен Төлеген Мұхамеджановтың Шахимардан Әбілов даусына арнап Абайдың өлеңдеріне жазған романстары қосылған.
–Тынымсыз ізденіспен қаншама жыл өткенде сол арман ақиқатқа айналды. Абайға деген жүрекжарды сүйіспеншілігім мен құрметім моноопераға ұласты. Оны жасау үшін өте көп еңбектендім. Нәтижесінде, ақынның көп орындала бермейтін 10 туындысын таңдап, солардың негізінде моноопера жасадым. Кезінде Алматыдағы Абай атындағы ұлттық опера және балет театрының 17-маусымын «Абаймен» ашқан едім. Содан бері әр маусым сайын мен Абайды басқа қырынан тани түстім. Сол арқылы кәсіби тұрғыда ғана емес, рухани толыстым. Абай маған өмірлік рухани азық болды. Сондағы түйгенім – біз Абайды естуіміз әрі оның әлеміне шомуымыз керек, сол үшін моноопераны сахнаға шығаруды көкседім. Бүгінгі өзіңіз тамашалаған «Толық адам. Ой толғау. Хәкім Абай» монооперасы үзіліссіз және көрермендердің қол шапалақтауынсыз тура 1 сағат 20 минут жүреді. Абай өзінен кейін өлмейтұғын сөз ғана емес, өлмейтұғын ән де қалдырған. Халқының бойындағы көптеген кесір мінезді сынап кетсе де, бар ойы сол арқылы елінің мәртебесін көтеру болды. Туған халқының надандық қамытынан құтылып, білім мен рухани толысқан ұлт болуын армандады. Бір ғана Абай арқылы әлемге қазақтың кім екенін көрсете аламыз, сондықтан Абайды ұғыну – әрқайсымыздың парызымыз деп білемін, деген Ш.Әбілов ұлы ойшылдың 180 жылдығына орай келесі жылы оркестрмен бірге үлкен спектакль қоюды жоспарлап отырғанын да қоса атап өтті.
Расымен де, моноопера – сирек жанр, сондықтан көпшілік ұйып тыңдаған арнау-концерт «Астана Опера» көрермендері үшін қызықты оқиға, тың жаңалық болғаны анық. Моноопера бағдарламасы негізгі үш бөлімге жүйеленіпті. Бірінші бөліміне «Қараңғы түнде тау қалғып», «Қарашада өмір тұр», «Қор болды жаным» және «Сегіз аяқ» туындылары енсе, екінші бөлім ұлы ақынның бала тәрбиесі, білім, ғылым, өнер, махаббат туралы «Ата-анаға көз қуаныш», «Бойы бұлғаң», «Біреуден біреу артылса», «Көзімнің қарасы» өлеңдерін қамтиды. Ең соңғы үшінші бөлімінде «Желсіз түнде жарық ай», «Айттым сәлем, Қаламқас» әндері шырқалды. Фортепиано партиясын халықаралық байқаулардың лауреаты, Шахимардан Әбіловтің тұрақты концертмейстері Әлияр Өтетілеу кемеліне келтіре орындады.
Осы тұста ерекше тоқатала кететін дүние – сахнаның әсемдігіне терең мағына үстеп, бейнелілік һәм мазмұндық тұрғыдан көркемдік биікте шебер безендірілуі де моноопера біртұтастығын түзген үш бөлімінің мағынасын жан-жақты қырынан толымды жеткізе білді. Мұндай ерекше көркемдік көпір Абайдың тарихи дәуірін махаббат пен ақиқатты іздеу жолындағы мәңгілік тақырыптарымен шебер байланыстырды.
– Абай – терең ақыл, асқан парасат иесі, даналық пен кемелдік деңгейі толық адам. Оның «Махаббатпен жаратқан адамзатты, Сен де сүй ол Алланы жаннан тәтті, Адамзаттың бәрін сүй бауырым деп, Және хақ жолы осы деп әділетті» деген өлең жолдарының өзі ақынның халықтық, ұлттық сипаттан биік адамзаттық тұлға екенін танытады. Біз сол Абай айтқан ізгілікті бойымызға сіңірсек, әлемді өзімізге бағындырар едік. Бізге Абайдың жүрегіндей сабыр жетіспейді. Бір ғұлама: «Абайды тану – Алаш баласының ақын алдындағы парызы» депті, хакімді тану – бәрімізге парыз. Әрине, Абайды толық танып білу қиын, бірақ соған ұмтылу керек. Ақынның өмірден өткеніне 120 жыл толуына орай бірінші рет осындай ауқымды іс-шара ұйымдастырылып отыр. Бұл ретте маған үлкен көмегін берген Мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаеваға және «Астана Опера» театры ұжымына зор алғысымды білдіремін. Әдетте, көптеген іс-шара ақынның туған күніне орай ұйымдастырылып жатады. Ал біз бірінші рет ақынның дүниеден өткен уақытына орай хәкім рухына бағыштап осы ән кешін өткізуді жоспарладық. Монореквием алдымен Алматыда қойылды, халық жылы қабылдады. Енді, міне, бас қаламыз Астанада өтіп жатыр. Көрерменнің ыстық ықыласына қарағанда, жобамыз сәтті өткен сыңайлы. Абайды сүйген, ақын мұрасын құрметтеген барша халқыма алғысым шексіз. Жер шарындағы бүкіл адамзат бейбітшілік пен достықта өмір сүріп, бір-біріне өздерінің бай дәстүрлерін ашса, жаңа мәдени жауһарлар жасаса екен деп тілеймін, – деп тағылымды кештен кейін Қазақстанның халық әртісі Шахимардан Әбілов мазмұнды моноопераның ерекшелігіне жан-жақты тоқталып, Абай әлемін тануға талпынған барша тыңдарманға ризашылығын білдірді.
