Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «EQ»
Жастардың көп уақыты ғаламторда өтетінін ескерсек, елдік тәрбиені цифрлық платформалар арқылы сіңіру ұлттық сананы жаңғыртудың ең бір тиімді жолы болмақ. Мәселен, «Qonzhyq» мобильді қосымшасын әзірлеген Әйгерім Исатаева мен Әлия Сәрсенованы осы орайда үлгі етсек болады. Олар балаларға фольклорды қызықты форматта насихаттайтын жаңашыл жоба дайындаған.
«Бүкіл әлем цифрлық жүйеге көшуде, біз де соған ілестік. 250-ге жуық ертегі, 1 700 ән-күй және түрлі бесік жырын қосымшамызға енгіздік. Ойын форматындағы оқу бөлімі де бар. Жобамыздың ерекшелігі – пайдаланушыға ыңғайлы әрі қолжетімді. Ата-ана «Google» мен «YouTube-ті» шарлап, қажет дүниені іздеп отырмайды. Бәрі бір жүйеде. Қазір қосымшаның 150 мыңнан аса қолданушысы бар. Демек балалар фольклорды оқиды, тек қызықтыра білу керек және желіде қазақи контентті барынша көбейтуіміз керек», деді Әйгерім Исатаева.
Ұлттық сананы тек заманауи технологиялар арқылы ғана емес, дәстүрлі әдістермен ұштастыру маңызды. Өйткені «Тәрбие – тал бесіктен». Осы жағынан келгенде, бар салмақ ата-анаға түседі. Себебі бала өнегені ең әуелі отбасында алады. Отбасында не көрді, не түйді – соны бойына сіңіреді. Бала тәрбиесінің маманы Елжас Ертайұлының айтуынша, қазір Х, Ү, Z секілді «Ұрпақтар теориясы» деген түсінік көптеген көзқарасты түбегейлі өзгертті. Дегенмен бұл біздің ұлттық тәрбиемізді толығымен жоққа шығармайды.
«Мысалы, педагогикада тікелей тәрбие және жанама тәрбие деген екі түрлі ұғым бар. Біріншісі, баланың айыбын бетіне баса отырып тәрбиелеу деген сөз. Қазір өкінішке қарай, біздің ата-аналардың көбісі, осы әдісті қолданады. Ал негізінен педагогикада ұсынылатын әдіс ол – жанама тәрбие. Мұнда бала өзінің тәрбиеленіп жатқанын тіпті сезбеуі керек. Яғни оның ешқандай жеке басына шабуыл жасамай, айыбын бетіне баспай, жай ғана бір әңгіме айта отырып, түсіндіру деген сөз. Енді қарап тұрсақ, біздің ертегілеріміз, мақал-мәтелдеріміз, қисса-дастандарымыз, бәрі-бәрі – жанама тәрбиенің озық үлгісі. Шығармадағы кейіпкерлерге қарап, бала бой түзейді, жаманнан жиреніп, жақсыдан үлгі алады. Сондықтан осы секілді бала тәрбиесінде құнын жоғалтпайтын әдістерді қолданған жөн. Бірақ дәстүрдің озығы бар, тозығы бар демекші, кейбір түсініктер мен тыйымдарды қазіргі таңда қайта қарастыру керек. Соның бірі – тұңғыш баланың ата-әжеге берілуі. Бұрынғы отбасы құрылымында бір әулет бір ауылда тұратынын ескерсек, бала ресми түрде ата-әженің баласы деп аталғанымен, ол өзінің әке-шешесінен алшақтап кетпейтін еді. Ал қазір жаһанданған дәуірде ата-әже бір жақта, әке-шеше басқа жақта өмір сүріп жатыр. Араларында үлкен арақашықтық бар. Бұның бәрі анасының мейіріміне қанбай қалу, туған әкесінің жылуын көрмей өсу деген секілді мәселелерді туындатады. Кейін ата-әже о дүниелік болғанда бала екі ортада қалады. Өйткені өзінің әке-шешесімен эмоционалды байланыс орнамаған. Бұл – балаға психологиялық соққы. Одан бөлек, қазақ қоғамында жиі байқалатын «Ұл бала жыламайды» деген секілді ұғымдарды тозығы жеткен түсініктер қатарына жатқызамын», дейді Е.Ертайұлы.
Иә, бала отбасында тәрбиеленіп, мектепте қалыптасады. Ол жақтағы білім жүйесі, араласатын ортасы оқушының негізін қалайды. Осы орайда мектеп тәрбиесі ұлттық тәрбиемен қалай ұштасып жатыр деген заңды сауал туындайтыны рас. Біз бұған жауап табу үшін Астана қаласындағы С.Мәуленов атындағы №37 мектеп директоры Гүлжан Дәрібайқызын сөзге тарттық.
«Мектебіміздегі «Ұлттық құндылықтар» алаңы «Біртұтас тәрбие» бағдарламасының аясында жүзеге асырылып отыр. Яғни оқушылар үзіліс кезінде тоғызқұмалақ, бес асық сияқты ұлттық ойындарды ойнап, домбырада күй шертіп, ұлттық киімдермен, тағамдармен танысуға, қолмен ұстап, көзбен көріп, санаға сіңірулеріне жағдай жасалған. Мектеп дәлізінде орналасқан осы аймақта балалар бір-бірімен емен-жарқын араласып, жақын танысып кететінін байқап жүрміз. «Пайдалы 10 минут» жобасында қазақ әндері насихатталып, оқушылар қазақ күйшілерінің шығармасымен танысады», дейді Гүлжан Дәрібайқызы.
Қазір «Ұлттық құндылықты дәріптеу керек» деп ұрандатып сөйлейтіндер көп. Бірақ сөз бен істі бір арнаға тоғыстырғандардың қатары аз. Солардың бірі – «Қара шаңырақ» ұлттық тәрбие беру мектебінің жетекшісі Тұрар Сәттарқызы.
«Бүгінде үкіметтік емес ұйымдар жанданып келеді. Соның ішінде қазақтілді ұйымдардың көбейіп келе жатқаны қуантады. Тек есеп үшін, көзбояушылық үшін емес, нақты нәтижеге жұмыс істесе деймін. Көк туды желбіретіп, челлендж жасап, суретке түскеннен, патриотизм оянбайды. Біздің мақсатымыз – ұлттық құндылықтар дәріптелетін іс-шаралар арқылы ұлт рухын оятып, сөз бен істі бір арнаға тоғыстыру. Осы жылды қорытындылайтын болсақ, елорда балабақшаларында «Балаңды қазақша оқыт» атты ата-аналармен рухани-танымдық кездесулер, мектептерде «Ұлағатты ұрпақ», Жоғары оқу орындарында «Qazaq alemi» атты жүздесулер ұйымдастырдық. Жас отбасылар арасында «Қазағымның дәстүрлері-ай», студенттер арасында «Шашбаулым» танымдық-этнографиялық сайысын өткіздік. Сондай-ақ белгілі этнодизайнер Тілек Сұлтанның «Киелі кимешек» атты жеке көрмесін республикалық деңгейде тұңғыш рет Ұлттық музейде өткізіп, қазақ құндылығын ұлықтап, ұлт рухын асқақтаттық. Міне, дәл осындай тағылымды іс-шаралар арқылы біз жас ұрпақты ұлтымыздың асыл мұрасымен таныстырып, олардың бойына ұлттық тәлім-тәрбиенің дәнін егеміз. Әрбір отбасында салт-дәстүріміз дәріптелсе, бала оны күнде көріп, өз болмысына сіңіріп өседі», дейді Т.Сәттарқызы.
Филология ғылымдарының докторы, профессор Рақымжан Тұрысбектің айтуынша, тәрбие ісі – елдік мүдденің қайнар көзі. Ұлт руханиятының мақтаныш-шамшырақтары қалдырған даналық ойлар мен сырлы сөз мәйегінен де елдік мүдде, дәстүр мен дүниетаным, тәлім-тәрбие арналары айқын аңғарылады.
«Алаш ардағы Ж.Аймауытұлы «Ұлтты сүю» атты көсемсөзінде: «...Ұлтын шын сүйіп, аянбай қызмет қылған азаматы көп жұрт күшті, өнерлі, білімді жұрт болып, күресте тең түсіп, басқаларға өзін елетіп отыр. Ұлты үшін құрмет қылмай, бас қамын ойлап жүрген азаматтардың елі артта қалып отыр... Қара халықтың мәдениетті болуынан, мәдениетті кісінің қазақ болуы қиын, баласына осы бастан ұлт рухын сіңіріп, қазақ өміріне жақындатып тәрбиелеу керек», деп ұлт пен ұрпақ мәнін жіті айқындайды. Алайда осы күні ауыл өмірі мен қала тіршілігінде – тарихи сана мен тәлім-тәрбие бағыттарындағы жұмыстар жүйесінде бірізділік байқала бермейді. Әсіресе жас ұрпақтың жауапкершілік жүгін жеңіл қабылдайтыны, жаңашыл көзқарас, еңбекқорлық пен патриоттық сезімнің төмендігі жіті көрініс береді. Смартфонға тәуелділік артты. Оқу үдерісі төмендеді. Кітап, газет-журнал оқылмайды. Қысқасы, адам факторына қажетті даму үрдістеріне көлеңке түсіріп келеді. «Ұлтты сүю» миссиясы көңілден шыға бермейді. Осы орайда, ұлттық сана – өзекті арна, елдік тәрбие – құндылықтар қайнары екендігі ойға оралады. Ағартушылық бағыт пен пассионарлық рух – ұлт азаттығы, еркін ел дамуының жарқын жолы. Жұрт ісі, ұрпақ болашағы, мәдени-рухани арналар – ұлттық сана мен тәрбие өзегін құрайды. Оның мәнісі: «Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы» (Әл-Фараби), «Адамзатқа қызмет етпейтін білім – қатерлі» (Софокл), «Өмір ұзақтығымен өлшенбейді, мазмұнымен өлшенеді» (Сенека) секілді өмір-тәжірибеден алынған қағидатты ойлар мен толғаныстар жауапкершілік жүгін арттырады. Ендеше, тарихи санасы ашық, тәрбиесі толық ұрпақ – ел мерейі, ұлт жемісі», дейді Рақымжан Тұрысбек.
