Дәстүр • 24 Қаңтар, 2025

Салбурын-қомырғы

180 рет
көрсетілді
3 мин
оқу үшін

Халқымыздың өмір сүру салтында салбурын (салбұрын) атты аңшылық-жауынгерлік дәстүр бар. Бұл туралы 2014 жылы жарық көрген «Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атаулардың дәстүрлі жүйесі» атты көптомдықтың бесінші томында: «Салбурын – саят адам аяғы жетпейтін алыс қиырға топтанып, ұзақ уақытқа аң аулауға шығу», деген анықтама беріліпті.

Салбурын-қомырғы

Салбурын. Суретші Есенғали Садырбаев

Салбурын дәстүрінің тарихы терең. Ол туралы орта ғасырда өмір сүрген парсы тарихшысы Ата Малик Жувени (1226-1283) «Тарих-и джахан­гушай» («Ғаламды жаулап алу­шының тарихы») атты еңбе­гінде «Көшпелілердің салбурын құрудағы мақсаты – жауын­гер­лердің қарым-қабілетін шыңдап, мергендік мәнерін жетілдіріп, олар­ды шайқас тактикасына және шы­­дамдылыққа баулу. Бұл ісі ар­қы­лы көшпелілер жабайы дала жа­нуарларын қоршау тәсілін қол­да­нып, ортаға иіріп әкелу әдісін үй­ренеді де, оны жауға қарсы шеп жайғанда қолданады. Бұл іс жай ғана ат­қарыла салмай­ды. Ең әуелі, да­­ла­ның қоңыр аңы қан­дай жа­йылымда жатыр, қа­лай өре­ді, саны қанша екені арнайы жі­бе­рілген бақылаушылар ар­қы­­лы тексеріліп, әскери қол­бас­­шы­лар осы мәлімет бойынша жа­уынгерлік салбурынның жос­­па­рын түзеді. Бұл шара тек қыс­­тың қақаған суық айларында ат­қа­ры­латындықтан, дайындық ісі де тың­ғылықты жасалады» деп жазады.

Сол сияқты тағы басқа деректерде (Р.Мункетұлға. Салбурын – аңшы­лық қомырғы туралы көне дерек. Том ІІ. Дәптер 20, Ұланбатыр. 2013. 238-240-бб) салбурын құру шебі үшке бөлінеді, деп жазылған. Яғни барлық қаты­су­шылар орта және оң мен сол қа­натқа жіктеледі. Әр шепте аушы-жауынгерлермен бірге ас-су дайын­дауға міндетті қызметшілер қо­сыны болады. Кей жылдары сал­бурын көктемге дейін үш ай жал­ғас­қан екен. Яғни жан-жануар төл­дей­тін, аң күшіктейтін уақытқа дейін.

Жоғарыдағы Ата Малик Жуве­­нидің жазуына қарағанда, сал­бу­рынға қатысқан жауынгерлер жүз ша­қырымға дейін шеп – қанат жая­ды да, уақыт өте келе шеңберді тарылтады. Шеп ішінде қоршалған аң-құс, жан-жануарлар еріксіз қу­сы­рылады. Мұны олар «аң қомыр­ғы­лау» деп айтады. Алда-жалда шепті жарып қашып кеткен аң үшін ондық, жүзбасылары қатаң жа­за­ланады. Осылай еріксіз қо­мыр­­­ғыланып, ортаға жиналған жан-жа­нуардың саны мен сапасы анық­талып, қажетті аң ғана аула­нады. Қоңыр аңды көзсіз қыра бер­­мейді. Бұл іс қатаң тәртіппен жүр­­гізіледі. Яғни жаз айларында бо­луы мүмкін жорыққа қажет ас-та­мақ дайындалады, сонымен қа­тар жауынгерлер мен жорық жыл­қы­­ла­рының қуаты, бабы сыналады.

Осындай салбурын-қомырғы туралы Өтукен қойнауында орна­ла­с­қан Бітік Қанғай (Моңғолия, Арқанғай аймағы, Өндір-Ұлан сұ­мыны, Қануй өзені маңы) деген жердегі жартасқа бәдізделген ұй­ғыр жазуында, бұл өлкеде сал­бурын-қомырғы жүргізілгені ту­ралы, алғашқы күні 730 жануар,­ 500 дала дуадағы ауланғаны ха­қын­­­да таңбаланған екен.

Соңғы жаңалықтар

Жылдам хабар алғызған

Руханият • Кеше

Азаматтық ерлік

Ғылым • Кеше

Ұлық ұлыстың алтыны

Жәдігер • Кеше