Коллажды жасаған – Алмас МАНАП, «EQ»
Абылайхан ЖҮСІПОВ:
Кітап оқуға анам түрткі болды
Жасөспірімдер Олимпиадасының жеңімпазы, әлем біріншілігінің үш дүркін қола жүлдегері, Азия чемпионы, боксшы Абылайхан Жүсіповті замандастары оқымысты деп те бағалайтынын естіген едік. Соны өзінен сұрап білмек болдық.
– Анам кітапты көп оқиды. Мүмкін анамның кітапқа деген ынта-ықыласы маған да жұққан болуы керек. Хакім Абайдың балалық шағынан бастап, тұлғалық болмысын байыптайтын шығармалар қолынан түспейтін. Абылай ханның, басқа да батырлардың ғұмыры баяндалатын тарихи шығармаларды ерекше іңкәрлікпен оқитын. Жеткіншек шағымызда лиро-эпостық жырларды, жыр-дастан, аңыз әңгімелерді, болмаса оқиға желісін мазмұндап айтып беретін.
Мектепте оқып жүргенде қазақ әдебиеті, Қазақстан тарихы сынды пәндерге қызығушылығым өте жоғары болды. Мүмкін сол пәннен беретін ұстаздарымның бағыттауы шығар, кітап оқуға да құштарлығым күшті еді.
Кітап оқуға үйде уақыт бола бермейді, себебі қым-қуыт тіршіліктің қазанында қайнап жүресің. Отбасыңның шаруасы дегендей. Мен көбіне ұлттық құрамамен бірге оқу-жаттығу жиынына барғанда өзіммен бірге оқитын кітаптарымды ала барамын. Сөйтемін де, күнделікті жаттығу арасындағы үзілісте, тынығу кезінде парақтап, күнделікті 10-15 беттен оқуға күш саламын. Кітаптан бас алмай қысқа уақыт ішінде оқып тастауым керек деген ұстаным болған емес, автордың айтар ойына қанығып, тереңдей түйсінуге тырысамын.
Ұлттық құрамадағы жігіттердің кейбірінің де қолынан кітап түспейді. Спорт саласында жүрген жақын жора-жолдастарымыздың арасында рухани байланысы мығым ортамыз бар. Өзара кім қандай кітап оқып жүр деп сұрап тұрамыз. Кітапқұмар спортшылар өзінің оқыған, оқып жүрген шығармасы туралы ойымызды бөлісіп, пікір алысамыз.
Әлем чемпионы Бекзат Нұрдәулетовтің қолында ылғи кітап жүреді. Кәсіпқой бокста да өзіндік соқпағын салған Бек Нұрмағамбеттің де тарихи шығармаларды іздеп жүріп оқитынын білемін. Жалпы, спортшылар кітап оқымайды деген қасаң түсінікке қарсымын. Әрине, бәрі жаппай кітапқұмар емес шығар. Десе де мен білетін ортада рухани байлығын еселеп арттыруға ынталы жандардың шоғыры қалың. Оқу-жаттығу жиыны кезінде осы жігіттердің бөлмесіне бас сұға қалсаң, үстелінің үстінде міндетті түрде кітап тұрады.
Қазір Федор Достоевскийдің «Нақұрыс» романын оқып жатырмын, тілі күрделі, оқиғасы да қабылдауға жеңіл соқпайды екен, жақында аяқтаймын.
Сағындық ТОҒАМБАЙ:
«Ұшқан ұя» – ғибратты ғұмыр
Бокстан Азия чемпионы, жастар арасында әлем чемпионатының күміс жүлдегері Сағындық Тоғамбайдың да кітапқұмар екенінен хабардармыз. Кезекті оқу-жаттығу жиынынан кейінгі қысқа мерзімдік демалыста жүрген жампоздың телефон нөмірін тердік. Өзара таныс-білістіктен кейін кітап оқу жайына ойыстық.
– Сенсеңіз, сіз хабарласқанда балалар әдебиетінің классигі, былтыр 100 жылдығы ЮНЕСКО деңгейінде тойланған жазушы Бердібек Соқпақбаевтың «Балалық шаққа саяхат» повесін оқып отырған едім.
– Орталап қалдың ба, әлде енді бастадың ба?
– Енді бастадым, 30 бетін оқыдым. Шығарма желісі бірден иіріміне тартып алып кетті. Өзінің өмірі айна-қатесіз суреттеліп, замана шындығы шынайы бейнеленетін романның тілі де жеңіл, түйсігіңе тоқуға да жеңіл. Ашаршылықтан кейінгі еңсесі езілген халықтың тұрмысы, тіршілік қамытын сүйреген жандардың жансебіл өмірі суреттеледі. Ойша сол кезеңге тап болғандай күйге түседі екенсің. Ата-бабаларымыздың қандай тауқымет тартқанын осы шығармадан да бағамдайсың.
– Өзің бас алмай оқып жүрген Бердібек Соқпақбаевтың «Он алты жасар чемпион» деген шығармасын да оқыған боларсың?
– Жоқ, енді оқимын. Иә, ол шығармасы жөнінде спортшы достарымнан сан мәрте естігенмін. Алдағы уақытта парақтайтын кітаптарымның тізімінде бар.
– Жазушы болмысына, мінезіне, болмаса шығарма кейіпкеріне еліктеу сезімі бола ма?
– «Тәртіпке бағынған құл болмайды» деген қағиданы қатаң ұстанған батыр Бауыржан Момышұлы атамыздың ғибратты ғұмырына қатты қызығамын. Ол кісінің «Ұшқан ұя» шығармасын оқыдым. Романда автор өзінің балалық шағын, отбасылық өмірін, ата-бабасының ғибратты ғұмырын суреттейді. Бала Бауыржанның батыр, дана, тұлға болып қалыптасу кезеңі суреттеледі.
Батыр атамыз туралы жазылған Александр Бектің «Волоколамское шоссе» атты повесін оқыдым. Сол шығармаларды оқу барысында батырдың болмысына, талабына, тәртіпті қатаң ұстанатын қайсар мінезіне ерекше тәнті болып, еліктеуге тырыстым. Темірдей тәртіптің арқасында жау қоршауында қалған жауынгерлер рухын жани жүріп жеңіске жетеді. Б.Момышұлы «Ерлік – тәрбие жемісі» дейді. Ерлік жасау деп өзгеге қолұшын беріп сүйеу болуды, адамға тигізер пайдаңды айтады.
– Александр Бектен өзге әлем әдебиетінен қандай шығармаларды оқыдың?
– Шыңғыс ханның өмірін суреттейтін Исай Калашниковтің «Жестокий век» романын аяқтадым. Жалпы, осындай тарихи тұлғалардың өмірін, қадау-қадау оқиғаларды әсерлі баяндайтын шығармаларды ұнатамын.
– Байқаймын, кітап оқуға құштарлық мектепте оқып жүргеніңде де жоғары болған секілді.
– Әрине, қазақ әдебиеті пәнін жақсы оқыдым. Әдеби кітапты да серік еттік. Бірақ бізден де көп оқитын, бір кітапты бастаса бас алмай, бірер күнде тауысатын балалар да болды. Өз басым олай жылдам оқып тастау керек деген ұстанымды аса қуаттай қоймаймын.
– Ұлттық құрамаға қабылданғаннан кейін оқу-жаттығу жиынына жиі аттанасың. Түрлі сайыс бар. Сапарға шыққанда да кітап ала барасың ба?
– Онсыз маған қызық болмайтын секілді. Мысалы, өткен жылдың соңында Азия чемпионатына «Пайғамбардың арыстаны» деген кітапты ала бардым. Сахаба рухының мықтылығы, қаншама қиындық, кедергі кездессе де мойымай қажыр-қайратымен жеңе білуі жігерлендірді. «Неге біз де рингте осындай мінез көрсетпейміз? Еңбектенсең, талмай ізденсең алынбайтын қамал жоқ» деп, осы кітапты оқығаннан кейін өзімді өзім қамшыладым. Таиландта өткен Азия чемпионатында ел үмітін арқалап шығып, сенімін ақтауыма кітаптан алған жігер де әсер етті деп ойлаймын.
– Спортшы достарыңның арасында өзара кітап сыйлау, оқыған шығарманы талдау үрдісі бар ма?
– Иә, мысалы, мен өзім оқыған шығарма туралы қасымдағы жолдастарыма айтамын. Олар да өздері оқыған шығарманы қарауға кеңес береді. Тіпті кейде кітаптағы оқиға желісіне, шығарма кейіпкерлерінің әрекетіне қатысты пікірталас та туындайды. Әрқайсысы өз ойының дұрыстығын дәлелдеуге тырысып, даурығысып та жатамыз.
Алмат КЕБІСБАЕВ:
Шәкірттерімді де кітап оқуға баулып жүрмін
Грек-рим күресінен әлем чемпионатында бірнеше рет жүлдегер атанған балуан некен-саяқ. Сол биікке шыққан балуан – Алмат Кебісбаев. Ол әлем чемпионатынан бес рет жүлде алған бірегей саңлақ. Бүгінде жасөспірімдер құрамасының аға бапкері лауазымын атқарып жүрген азаматтың рухани әлемі де кең.
– Әр қазақ баласы заңғар жазушымыз Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» эпопеясын оқуға міндетті деп санаймын. Бұл классикалық шығарманы мектепте оқып жүргенде оқыдым. Биыл 110 жылдық мерейтойы тойланатын Ілияс Есенберлиннің «Көшпенділер» романын оқып шықтым. Есенберлин атамыздың шығармасындағы тарихи жерлерді суреттеуі керемет. Туған өлкемде жүргенде, жаз жайлауға шыққанда сол шығармада айтылатын жерлерді табаныңмен басып тұрып, бабаларымыздың бізге қандай ұлан-ғайыр атырапты аманаттап кеткенін бағамдағандай боламын.
Исай Калашниковтің «Жестокий век», Шыңғыс Айтматовтың «Когда падают горы» кітаптарын оқыдым. Студенттік кезеңде де кітап оқуға құштарлығымыз жоғары болды. Бертінде «Атомные привычки», «Тайм менеджмент», «21 качество лидера» сынды іскерлік кітаптарды да оқыдым.
Кітапты парақтағанда шығарма кейіпкерлерінің қажыр-қайраты, қайсар рухы, қайыспайтын, сынбайтын мінезі ерекше әсерлендіреді. Қаншама қиындық туындаса да мойымайды, беріле салмайды. Мақсат-мұратына жету жолында ақырына дейін күреседі. Жалпы, өмірдің өзі күрес екенін терең пайымдайсың.
Құранды қазақша тәпсірлеген Халифа Алтай атамыздың ғұмырбаяндық шығармасы «Алтайдан ауған көш» шығармасын оқығанда көзіме жас келді. Гималай тауының мұзарт шыңынан асу үшін көк мұз үстіне тоқым, киіздерді төсеп жол салып өтуден асқан жанкештілік бар ма? Жуырда Қалибек Қуанышбаев атындағы Қазақ ұлттық музыкалық драма театрында осы қаралы көштің тағдыры сахнада қойылды. Сай-сүйегің сырқырайды, анадай ауыр нәубетті арқалап ауған қазақтардың тағдыры көз алдыңа елестегенде сай-сүйегің сырқырап, төбе құйқаң шымырлайды екен.
Ұлттық құрама сапында жүргенде бапкерлеріміз кітап оқуға үндейтін еді. Бүгінде өзім де аға бапкер лауазымын атқарамын. Оқу-жаттығу жиыны кезінде, халықаралық жарысқа барғанда жас балуандарға кітап оқуды міндеттейміз. Тіпті еркелегісі келетіндерді «тәйт» деп телефонының орнына қолына кітап ұстатып, оқуға үндейміз. Балалар әжептәуір төселіп те қалды. Өзің оқысаң, шәкіртіңе де септігің тиеді. Шығарманың оқиғасын айтып, кейіпкерлерінің ерен ерлігін баяндап беру арқылы да оларды қызықтыруға болады.
