Мың бір мысал • 05 Наурыз, 2025

Досбол бидің ұяты

374 рет
көрсетілді
2 мин
оқу үшін

Қазақ тарихында аузымен құс тістеген би-шешендер көп. Соның бірі – биыл туғанына 145 жыл толып отырған атақты Досбол би Қорлыбайұлы.

Досбол бидің ұяты

Бұл адам – ердің құ­нын екі ауыз сөз­бен шешкен, ел мен елді бітістіріп, әділді­гімен, тап­қырлығымен, шешен­дігімен халық арасында зор беделге ие болған тұлға. Ол кісінің «Бәрінен сөз бастау қиын, тауып айтсаң мереке қылады, таппай айтсаң, келеке қылады» деген тәмсілін сөз ұстаған адамдар қазірдің өзінде бәрінен жо­ғары қояды.

Досбол бидің ерекшелігі Арқада туып, Сыр бойында дүниеден өт­кендіктен, өмір сүрген алабы кең әрі артында сөз мұрасы көп қалған адам. Со­ның бір парасы – М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының қолжазба қо­рында сақталған (№1058 бума) екен. Осындағы мәтінде бұл кісі сөзге бай болғанымен, мал­ға жарлы екені баяндалыпты.

Бір күні Досбол би сауынға мал дәметіп, туған құдасына барады. Құдасы дәулетті адам екен. Биді салтанатымен қарсы алады. Досекең шешіліп сөйлеп, көсіліп әңгіме айтады. Тәнті болған құдасы:

– Құда, сіз сөзден жеңіліп көрдіңіз бе? – деп сұрайды. Сонда би:

– Жеңілгенім жоқ, тек екі рет қатты ұялдым, – депті. Құдасы «жеңілмеген адам қалай ұялады» дегендей аңта­рылып қарайды. Көптің назары өзіне ауғанын аңғарған би:

– Бірде – қасқырдан, екін­ші рет – сенің қызың, менің келінімнен қатты ұялдым, – дейді.

– Таң бозымен ерте тұрып, қотанды аралап жүр едім, бір қасқыр қо­танға шауып кірді де, маған тілін жалаң-жалаң еткізіп, өте шықты. Мына қасқыр «Дос­болдың қотанын шауып, құрауыз шықтым», дейді-ау деп қатты ұялдым. Екінші рет сіздің қызыңыз маған келін болып түскен соң, мал келгенде шелек алып, қотанға кіріп барды. Ойы – өзімізге қарасты малды сауу. Оны көрген басқа қатындар: «Бидің үйінде мал болмайды, шырағым, қайта ғой», депті. Келінім шелегін құр көтеріп келе жатқанда қатты ұялдым», депті.

Сөздің төркінін түсінген құдасы сауын беріпті. Досекең сонда да қоймай «құда, мына малды айдап кететін ат керек» дейтін көрінеді.