Әже тәрбиесінде өскен қолөнерші кесте тігу, аңыз-әңгімелер мен ертегіні көп тыңдаған соң бала кезінен-ақ көнеге, әдемілікке құмар болды. Бүгінде оның қорында қазақтың әр руының бірнеше кимешегі бар. Көне, стилі ерекше кимешек көрсе, коллекциясына қосып, түпнұсқаға ұқсатып кестелейді екен. Бүгінге дейін 30 кимешектің түпнұсқасын жинақтай алған.
Иә, Атыраудан Алтайға дейінгі атырапты алып жатқан елде әр өңірдің табиғатына байланысты, үш жүз руларының өзіне ғана тән кимешектері болған. Яғни әр рудың өзіндік ерекше стилі бар. Тұңғышын босанғаннан бастап киетін кимешекке қарап-ақ қай елдің анасы, жас мөлшерін, тұрмыс-жайын, тіпті жүріс-тұрысына дейін анық ажыратып алуға болады. Сондықтан аналарымыз ақ кимешегін кір шалдырмай қадірлеген.
«Мәселен, жақ кестесі түрлі-түсті жіппен оюланған, моншақ-күміспен сәнделген кимешекті көбіне жас келіндер киген. Балалары есейіп, келін түсірген аналарымыз кимешектерінің жақ кестесіне сары түсті зер қосқан, қазақ шығармаларында 40-50 жастан асқан әйелдерді «сары жақ» деп сипаттайтыны осыдан. Жесір әйел кимешектің жағын сәндемей, тек сырып тігетін, «ақ жақ» болған. Сондай-ақ дін ықпалды өңірлерде кимешектің кестесі «жұтаңдау» келеді, молдалар әсіре безендіруге, көз тартатын әшекей-бұйымдарға тыйым салған. Мұндай өңірлерде кимешекті бірыңғай ақ матадан тігіп, жақтың айналасына бір жолақты иекше таспа тартқан, бұлар иекшенің түсімен ғана ерекшеленген», дейді Тілек Сұлтан.
Жалпы, көпшілік кимешекті қазақ халқының ұлттық бас киімі деп қана таниды. Десек те оның тарихы терең, бағзыда кимешек әсемдік пен мәдениеттің үлгісі ғана емес, көшпелі халықтың әлеуметтік және философиялық астарға толы элементі болған.
Шебердің айтуынша, кимешектің әр руда өзіндік ерекшелігінің болуы – бөлініс емес, керісінше, этнографиялық мұрамызды байытуға ықпал еткен. Мәселен, Жетісу өңірін мекен еткен рулардың кимешек жағындағы ою-өрнектері гүл, өсімдікті болып келсе, орта жүз руларының кимешектері қошқар мүйіз, арқар мүйіз сияқты өрнектермен безендірілген. Бұдан бөлек көшпелі қазақ халқының этнографиялық киім-кешегі оның құжаты іспеттес болған. Ерлердің тымағына, белбеуіне қарап, ал әйелдің кимешегіне қарап оның қай рудан екенін айқындай алған. Бағзы қолөнершілеріміз кимешекті зер кесте, жібекпен оқалап кестелеу, баспа кесте, кейіннен XIX ғасырда айқыш кестелеу сынды түрлі техникамен әрлейтін болған. Айқыш техникасының қиындығы соншалық, бөз матаның әр үш көзін санап отырып кестелеген, майдалығы сондай, көздің нұрын жейтін жұмыс. Сонда да ең аяулы, нәзік кестелерді кимешектің жағына салатын болған.
«Ұлы жүз руларының кимешектерінің өзі формасы жағынан бір-біріне ұқсас болғанымен, үстінен орайтын күндіктері әртүрлі болған. Күндіктің өлшемі 7-8 метрден бастап кей өңірде тіптен 40 метрге дейін созылатын бөз матадан оралады. Оның ортақ өлшемі – 26 метр, өйткені әйел адамның киімі осы өлшемге сай келеді. Көшпелі халық үшін күндік тұрмысқа қолайлы болған. Мәселен, көш барысында оқыстан біреу жарақат алса, жарасын таңатын байлау ретінде, яки ай-күні жетіп қалған әйел босанып қалса – жөргек, тіптен ажалы жетіп, біреу жазатайым дүние салғанда осы күндікті кебін есебінде іске жаратқан», дейді этнодизайнер.
Күндікті орау формасының да әр өңірде, әр руда ерекшелігі болғаны айқын. Бірақ бұл этнографиялық жәдігердің бәрі бірден бүгінге жете қоймады. Қолөнерші тек екі-үш түрін ғана қалпына келтіріп, халыққа насихаттап жүр. Соның бірі – Әулие ата өңіріне тән дулаттардың күндігі. Ал Албан руының кимешектерінің төбелдірілігіне дейін маржандап, түрлі тастармен көмкерілетін болған. Орта жүз руларында кимешек және сыртқы орамасы – шылауыш, кей өңірде оны «зере жаулық» деп те атайды.
Қазір кимешектің қалыбын бұзбай сақтап киіп жүрген көбіне Қытай, Моңғолия жеріндегі қазақтар екенін білеміз. Ал еліміздің ұлан-байтақ даласындағы алуан түрлі кимешек үлгілерін қайта жаңғырту өте күрделі еңбек екені де сөзсіз. Мұрағаттардағы тарихи суреттерге зер салсақ, кимешектер мен күндіктердің сантүрлілігіне, сән-салтанатына таңғалмау мүмкін емес.
Айта кетейік, қолөнерші тіккен қазақ қызының үкілі тақиясы ЮНЕСКО-ның дүниежүзілік қолөнер кеңесінің Сапа белгісі бойынша жүлделі орын алған еді.
