Қыр-сыры мол консулдық қызметті жете меңгерген

Болатбек Қапанұлы жайлы бір үзік сыр 1966 жылдың жазы. Ұлан ауданының Шымқора ауылына көшіп келген жасөспірімнің жан-жағына жалтақтай қарап, дос-жарандар іздейтіні белгілі. Жат жерді жерсінбей жүрген кезімде мені орта бойлы, ашаң жүзді бала жігіт өзіне жақын тартып, өзімен бірге оқитын сыныптастарымен таныстырды. Бір таңқалғаным, жаңа танысымның екі бірдей есімі бар екен. Құрдастары Совет десе, ұстаздары Болатбек деп атайды, оның сырын артынан білдік, сөйтсе, әке-шешесі Совет деп атап кетіпті. Сол кезден бастап Болат­­бек екеуміздің достығымыз нығай­ып, қарапайым, пысық, кез келген іске ұқыпты жігітпен қарым-қа­тынасамыз жалғаса берді. Шымқорадағы Жамбыл атын­дағы мектепті бітірген Бөкең ал­ғаш­қы еңбек жолын Өскемен кө­лік жөндеу зауытында токарь бо­лып бастайды. Келер жылы Өске­мен педагогикалық институтының химия-биология факультетіне оқу­ға түседі. Институт қабырғасында жүрген кездің өзінде қоғамдық жұ­мыстарға белсене араласады. 1970 жылдың жазында жоғары оқу ор­ны жанынан құрылған “Арай” атты студенттік құрылыс отряды­ның командирі Болатбек Қапан­ұлы басқарған жалын жігіттер Катонқарағай ауданында мал қораларын, малшылардың тұрғын үйін салып берді. Тарбағатай ауда­нының “Қазақстан” кеңшарында да қарқынды еңбек етіп, ауданда еңбек етіп жатқан құрылыс отряд­тары арасында бірінші орынды иеленген. Қатарынан үш жыл бойы Болатбектің жігіттері облыс ай­мақтарында ондаған ғи­мара­т­тар­дың салынуына мұрындық болды. “Достар” атты құрылыс отряды Катонқарағай ауданының Чернов ауылында сандаған үйлерді тұр­ғыз­ды. Қазір де сол үйлердің маң­дай­шасына жазылған “Достар” деген жазу алыстан менмұндалайды. Жо­ғары оқу орнын тәмамдаған соң Болатбек Иманғалиев жолда­ма­мен осы ауданның Чернов ауы­лын­дағы орта мектепте оқу­шы­лар­дың мектептен тыс тәрбие жұ­мы­сы­ның ұйымдастырушысы болып еңбек жолын бастайды. Қашан да тыным таппайтын ізденгіш, жас мек­тептің жоғары сынып оқушы­ла­рынан құрылыс отрядын ұйым­дастырады. Буыны бекіп, бұғанасы қатпаған балалардың денсаулы­ғы­на зиян деп отрядтың құрылуына қарсы болғандар да табылмай қал­ған жоқ. Алайда, іскер, жас ой еңбегі мен дене еңбегінің адамның сергек болып, оқуды да тамаша оқи­тынын іспен дәлелдеді. Ізден­гіш, білікті жас көзге түсіп, ол ау­дандық комсомол комитетінің ек­ін­ші хатшысы қызметіне шақы­рыл­ды. Артынша, біраз уақыттан кейін бірінші хатшы қызметіне жо­ғарылатылды. Ол кезде аудан­дық партия комитеті ұйымдастыру бөлімінің меңгерушісі қызметі ірі лауазым болатын. Бүкіл ауданның кадрларын дайындау және іріктеу оңай шаруа болмаса керек. Жасы отызға да толмаған Б. Иманғалиев Катонқарағай ауданында атқа­рыл­ған көптеген игілікті істердің ұй­ытқысы бола білді. Партия, комсомол қызметінде ысылған жас көзге түсіп, дипло­матиялық академияны бітірген соң, Сыртқы істер министр­лі­гінде жауапты қызметтер атқа­рады. Моң­ғолия мен Қытай Халық Республикасының елшіліктерінде де ілкімділігімен көзге түседі. Қы­тай, моңғол тілдерін жап-жақсы үй­реніп алады. Білім минис­тр­лі­гінде де лауазымды қызметке ие бо­лады. Ал 1999 жылдан бастап Шы­­ғыс Қазақстан облысы әкімі­нің сыртқы экономикалық байла­ныс­тар жөніндегі кеңесшісі қыз­ме­тін атқарып келеді. – Елші мен консулдық қыз­мет­тің ара-қатынасын ажырата ал­мауы­мыз мүмкін. Ал шын мәнінде бұл қызметтер ұқсас. Елші мем­ле­кетіміз бен халқымыздың шетел­дер­­дегі абыройы мен көркі, на­мы­сы деуге әбден келеді. Білім мен әдептілік, саяси сезім мен ұстам­ды­лықтың қатар болуы, сын сәт­терде өзінің жақсы қасиеттерімен көріне білуі кейде үлкен мәсе­лелердің шешімін табуына ықпал жасауы да мүмкін. Әдетте елшіні Елбасы тағайындайды. Ал кон­сулға келсек, ол шетелдер мен өзі­мізде жұмыс атқаратын диплома­тиялық қызметкер санатында. Кон­сул штаттық немесе кәсіп­кер­лік және штаттан тыс, тіпті құр­метті деп екі түрге бөлінеді. Кей­інгісіне шетел азаматтары да та­ғай­ындалуы мүмкін. Мынаны біл­ген­нің артықшылығы жоқ. Кон­сул­­дық дәреженің төрт тобы бар (1963 жылғы Вена консулдық қа­рым-қатынас конвенциясына сәй­­кес). Олар: бас консул, консул, ви­­­це-консул және консулдық аг­ент­­тер. Консул шет мемле­кет­тер­де ан­­ықталған консулдық ай­мақ кө­­лемінде ғана жұмысын ат­қа­­ра ал­мақ, – дейді Болатбек Қапанұлы. Келер жылдың қазанында  Сыртқы істер министрлігі консул­дық департаменті қызметінің Өскемен қаласындағы консулдық бөлімшесінің құрылғанына он жыл толмақ. Шырайлы Шығыста атал­мыш қызмет түрінің құрылуында көп мағына жатыр. Біріншіден, бұл шекаралық өлке, түсті метал­лургия мен индустриясы дамыған жерде алыс-жақын елдермен сауда-саттық және дипломатиялық қарым-қатынас жасау игілікті іс. Сон­дық­тан болар, облыс әкімдігі консул­дық­ты кұруға аса қызығу­шылық та­нытқан. Сондықтан бо­лар, қызмет кабинетін жөндеп, қажетті құрал-жабдықтарды, көлік те берген. Елбасы Н. Назарбаевтың елі­міздің сыртқы саясатын эконом­и­каландыру туралы нұсқауын ор­ындау мақсатында  СІМ елі­міздің аймақтарымен бірігіп, жұмыс істеуге көңіл бөлуі жемісін беруде. Өскемендегі консулдық өткен жылы бір жарым мың адам­ға виза ашқан. Жылына осыдан ғана төрт миллион теңгедей қаржы құяды екен. Биыл жыл басынан 610 визалық қолдау беріліпті. Кон­сулдықтың Өскемен әуежайында да консулдық қосыны қызмет көр­­сетуде. Оның жұмысын да үй­лес­тіріп отырған Болатбек Қапанұлы. Екінші сыныпты кеңесші, дипло­матиялық лауазымы бар Б. Иман­ғалиев осы саладағы ізденісін жетілдіре бермек. “Кедендік одақтың бірігіп жұ­мыс істеуіне байланысты, біздің мін­­­детіміз ауырлай түспек. Оның үстіне, кенді Алтай орталығы туризм өлкесіне айналатын түрі бар, демек, шетелден келетіндер саны арта түспек”, – дейді Болатбек Қапанұлы. Алпыстың асқарына шығып отырған Болтабектің жазу, сызуға деген құштарлығы да құптарлық. Өз өлкесін жырлаудан тынбай келген азамат бірде бізге былай деп сыр шерткен еді: “Арқалы жігіттер қиялшыл бо­лады, әрі түсті жиі көреді. Әлі есім­де. 1958 жылы әкем Қапан маған екі тірі қоянды сыйлады. Мен оны өсі­руге ұмтылдым. Қос қоянды өсіріп, санын қырыққа жеткізіп мектепке сыйладым. Ар­ты­нан мектеп жаны­нан қоян фер­масын ұйымдастыр­дық. Шағын ғана 20 үйлі Мырзат аулының ұс­тазы Шынжы Жұма­қанов ағамыз осы жайлы аудандық “Социалис­тік майдан” газетіне мақала жазып жіберіпті. Түсімде сол мақаланы қо­лыма ұстап алып, әр үйдің те­резесін қағып: “Шынжы ағамның біз туралы жазған дүниесін оқы­дыңдар ма?”, – деп сүйінші сұрап жүргенде ұйқыдан оянып кетіппін. Бұдан кейін жазуға деген құш­тарлық оянды”. Кіндік қаны тамған Ұлан ау­данының 80 жылдық мерейтойы қар­саңында Болатбек Қапанұлы­ның ұзақ жылғы көздің майын тауысып, тарих қойнауына сүңгіп, мұрағат шаңына көміле отырып, тапқан тың жаңалықтары мен сарғайған газет қиындыларын ал­дымызға алып келген еңбегі шын мәнінде зор еңбек болса керек. “Нәрін, дарын, бәрін берген – туған жер” деген тарихи-таным­дық, деректі роман жүгін арқалап тұрған кең өлшемді 700 беттік құнды еңбек көпшіліктің жоғары бағасына ие болды. Негізінен ал­ған­да бұл еңбек Егінсу ауылдық ок­ругінде дүниеге келген атақты адам­дар, егеменді еліміздің өркен­де­уіне көп еңбек сіңірген қара­пай­ым еңбек адамдары, заман­дас­та­ры­мыздың жарқын бейнесі, ата-ба­бамыздың салт-дәстүрін қастер­лейтін парасатты, иманды ауыл азаматтарының бейнесін сомдауға тырысқан. Кітаптың бірінші бөлі­мінде ел билеген болыс-билер, батагөй бабалар, ұлағатты ұстаздар, ғалымдар мен ақын-жазушылар жайлы қалам тербетілген. Кезінде Ұлан кеңшарының атағы шыққан. Оны басқарған азаматтар туралы да кітаптар кеңінен жазылған. 1937 жылдары құрбан болған боздақтар, келешегі сұрапыл соғыстан туған жерге оралмаған ағалар, тың иге­рудегі ерлік жасаған азаматтар жө­нінде де мағлұмат бар. Академик Зәки Ахметов, Сәрсен Аманжолов, генерал Шәкен Жұмағұлов, Ше­ри­яз­дан Елеукенов, Күләш Құнан­таева, Алтай Аманжолов, ақын-жа­зушылар Тұрғазы Нұқай, Мүсілім Құмарбеков, Серік Ғабдоллаұлы, тағы басқалар жайлы деректер кі­тап­­тың ажарын ашып тұр. Шы­м­­қора ауылында аталмыш кітаптың тұсаукесері болған кезде жерлес­тері Болатбек Қапанұлының ұзақ жылғы еңбегіне разы болып, ақ батасын берді. – Ұлы Жеңістің 65 жылдығына Б.Иманғалиев лайықты тарту жасады. Кеңес Одағының Батыры Төлеген Тоқтаров туралы естелік кітабын ұстазы Сиезхан Құдабаев екеуі шығарып, оқырмандарына ұсынды. “Анамдай әлпештеген ас­қар Алтай” атты жинағы басуға әзір тұр. Бұл кітаптың жазылуы­ның өзіндік сыры бар. “Еура­зия­ның кіндігі, көк түріктердің алтын мекені, қасиетті Өр Алтайдың төрінде еңбек еткен жылдар менің қанатымды қатайтты, сол өңірдегі асыл азаматтар әлпештеп, өмірдің өткелдерінен абыройымен өтуіме барлық жағдайды жасады. Катон­қарағайдан шыққан қазақтың мар­қасқа жазушылары Қалихан Ыс­қақов, Оралхан Бөкей, Әлібек Ас­қаров, Дидахмет Әшімхан, тағы бас­қалардың туған мекені жайлы жазған шығармалары қандай өмір­шең десеңізші, – деп ағынан жа­рылады Болатбек Қапанұлы. Жақында консул Болатбек Қа­панұлы Катонқарағай ауданының әкімі Арман Бекбосынов пен аудандық мәслихат хатшысы Дүй­сен Бралиновтан жеделхат алды. Онда Б.Иманғалиевтың ауданда ат­қарған көп жылғы еңбегіне лай­ықты баға беріліп, мерейтойы қар­саңында Катонқарағай ауданының құрметті азаматы атағы берілуімен құт­­­­тықтапты. Несі бар, алғыс ар­қа­лаған азаматтың еңбегі ескеріліп жатса, ол құрметке лайық болғаны да. Оңдасын ЕЛУБАЙ. Өскемен.