Ерлік ешқашан естен кетпейді

Бүгін әлем тарихының ең трагедиялық оқиға­лары­ның бірі болған Ұлы Отан соғысының басталғанына 70 жыл толады. Ауқымы жағынан алғанда бұл соғысқа адамзат тарихындағы бір де бір ұлы шайқас тең келе алмайды. Соғыс жылдары миллиондаған адамдар құрбан болды, сөйтіп, Ұлы Жеңіске бүкіл халықтың қайтпас та қайсар жауынгерлік ерлігі арқасында қол жетті. Күркіреген күндей болып өткен сол соғыс қаһармандары арасынан аты аңызға айналған Бауыржан Момышұлының қаһарман тұлғасы әрқашан оқшау көрінеді. Оның жауынгерлік жолы мен шығармашылық қызметі Қазақ­стан­ға ғана емес, басқа да шет елдерге жақсы мә­лім. Әскери іс-қимылдарды шебер ұйым­дас­тыра білген батыл да талантты командир ретінде ол шексіз жанқиярлық пен қайталанбас ерліктің үлгісін көрсетті. Б.Момышұлының өмірі мен шығармашы­лығы көптеген көркем шығармалардың, кинофильмдер мен пьесалардың арқауына айнал­ды. Қазақ батырының қайталанбас тұлғасы А.Бектің, А.Кривицкийдің, Д.Сне­гин­нің, М.Ғаб­дуллиннің, Ә.Нұршайықовтың кітаптарын­да кеңінен көрсетілді. 2010 жылғы ақпан айында Қазақстанның Мәскеудегі елшілігінде Б.Момышұлының ту­ға­нына 100 жыл толуына байланысты шы­ға­рылған «Легендарный батыр» кітабының тұ­сау­кесері өткізілді. Жинаққа Б.Момыш­ұлы­ның бұрын жарияланбаған күнделік жазба­лары, Мәскеу мұрағаттарында сақталған сұх­бат­тары, суреттері, майдандас достарының естеліктері енгізілді. Бұл кітаптың жазушының рухани мұрасының алтын қорына қосылған бағалы дүние болғаны сөзсіз. 2010 жылғы Наурыз мейрамы қарсаңында Мәскеу үкіметі Мәскеудің жалпы білім беретін № 229 орта мектебіне Бауыржан Момыш­ұлының есімін беру туралы шешім қабыл­да­ды. Мектептің Зеленоград әкімшілік ауда­нын­да орналасуының өзіндік сыры бар. Білім ұясы соғыс жылдарында генерал И.­В.Пан­­филов басшылық жасаған 316-ди­ви­­зия жауынгерлері, соның ішінде Бауыр­жан Мо­мышұлының өзі де Мәскеуді қорғау үшін қантөгіс шайқастарды басынан өткер­ген майдан алаңына жақын, Крюково де­рев­­нясына таяу жерде тұр. Мектепте бұ­рын­­нан батыр панфиловшыларға арналған әскери мұражай жұмыс істейді. Жыл сайын еске алу вахтасы өткізіліп, оқушылар жа­уын­­герлік даңқ орындарына жорықтар жасап тұрады, соғыс ардагерлерімен, басқа да ұрыс қимылдарына қатысушылармен кездесулер өткізіледі. 2010 жылдың 1 қыркүйегіне қарай Жам­­был облысы кәсіпкерлерінің жәр­демі­мен Б.Мо­мышұлы атындағы орта мектеп қа­­зір­гі заманғы оқу-техникалық құрал­дармен – жиһаздармен, компьютерлермен, интерактивті тақталармен, оқулық және ғылыми-көпшілік әдебиеттермен, қазақс­тан­­дық ав­тор­лардың кітаптарымен, спорт­тық жаттығу құралдарымен жаңадан жаб­дықталып, түбе­гей­лі жаңарды. Мектеп ас­ха­насы да қа­зір­гі заманғы техникамен жарақ­танды. Мектепте мұражай ашылып, мектеп ауласына Б.Мо­мышұлының мүсіні орнатылды. Мәскеудегі Кеңес Одағының Батыры Әлия Молдағұлова атындағы, Қазақстан көп жыл­дар­дан бері қамқорлыққа алып келе жатқан, № 891 мектеп те Ақтөбе облысы іскер топтары­ның жәрдемімен осындай жабдықтармен қамтамасыз етілді. Бұл мектептің 1971 жылы ашылғаны, қазақтың Батыр қызы атындағы көше де Мәскеудің шығыс округіндегі Вешняки ауданында орналасқаны мәлім. 1942-1945 жылдары бұл жерде Әйелдердің орталық мергендер мектебі жұмыс істеді, оны 2200 адам бітіріп шықты, соның бірі Әлия Молдағұлова болатын. Мектепке Әлия есімі 1999 жылы берілді. Содан бері қазақстандықтардың жәр­демі­мен мектеп ауласы кеңейтілді, Әлия мұражайының экспозициясы толықтырылды, Жеңістің 60 жылдығы қарсаңында мектеп қабырғасына мемориалдық тақта орнатылды. Жыл сайын жаңа оқу жылы мектеп ауласына орнатылған Батыр қыздың ескерткіші жаны­нан басталады. Өткен жылғы 25 қазанда Әлия Молдағұ­лованың туғанына 85 жыл толуына орай өткізілген салтанатты іс-шарада мектепке Қазақстан Республи­касы­­ның Президенті Нұр­сұл­­тан Назарбаевтың атынан жа­ңа автобус табыс етілді. Өткен жылдың соңында Ақтөбе облысы­ның әкімдігі атынан Әлия мектебінің 15 таң­даулы ұстазына ақша­лай сыйлықтар мен гранттар, ал 10 оқушыға қазіргі заман­ғы ноут­бук тапсырыл­ды. Ақтөбеліктер бұл мара­патты жыл сайын өткізетін игі дәстүрге айналдырғалы отыр. Осы екі мектепті жаң­ғыр­ту жұмыс­тарына жалпы со­ма­сы 1,5 миллионға жуық АҚШ дол­лары жұмсалса, мұның 1 мил­лионын Қа­зақстан та­ра­бының қаражаты құрады. Ішкі-сыртқы әсемделуі мен жалпы жабдықталуы жа­ғынан Әлия Молдағұлова және Бауыржан Момышұлы атын­дағы мектептер бүгінде Мәс­кеудегі ең таңдаулы білім ұялары болып отыр. Ұлы Отан соғысы тари­хын­да әртүрлі себептерге бай­ланысты осы уақытқа дейін әлем жұртшы­лығы назарына ілінбеген іргелі шайқастар, әлі күнге дейін белгісіз болып келе жатқан қантөгісті ұрыстардың құр­бандары аз емес. Жазушы Илья Эрен­бур­гтан төрт жыл соғыс­тың қай шайқасы есіңізде өшпестей болып қалды дегенде, ол «Ржев» деп жауап беріпті. Бұл айнымас ақиқат еді. Өйткені, Ржев түбіндегі «Марс» деген кодты атауы бар әскери шайқастар ұзақ уақыт құпия ұсталды. Соғыс жылдарында жаппай ерлік пен қаһар­мандықтың үлгісін көрсеткен Ржев қаласына Ресей Президентінің Жар­лығымен 2007 жылы ғана «Әскери даңқ қаласы» құр­метті атағы берілді. Осы бағыт­тағы құжаттарды саралай келгенде, егер Ржев маңында шешуші шайқастар жүргізілмегенде, Сталинград түбіндегі, Ку­р­с­к иініндегі же­ңістер де, Мәскеуді қорғау да мүлде мүмкін болмас еді деп сенімді түрде айтуға болады. Кеңес әскер­лерінің Мәс­кеуден Батысқа қарай бет алған ал­­ғаш­­қы шабуылы нақ осы Ржевтен бас­тал­ған болатын. Ржев-Вязьма плацдармы КСРО аста­на­сы­на 150 шақы­рымдай жерде еді, сон­дықтан Ржев қаласы «Мәскеуді алатын кілт» болып са­налды. Кеңес өкіметі бас­шы­лы­ғы үшін фашис­тер­дің 1942 жылғы нақ осы бағыттағы шабуылы елеулі қауіп төн­дір­ді. Сондықтан Ржев-Вязьма бағытын­да­ғы жан алып, жан беріскен соғыс қимыл­дары тұтастай Ұлы Отан соғысындағы ең ше­шу­ші, ең бетбұрысты шайқастар болып есептелді. Тарихшылардың пікірінше, соғысушы жақтардың Ржев-Вязьма шайқасы бары­сын­дағы шығыны 1 миллион 350 мың адам­ға жеткен. Константин Симоновтың бұл өңірді «өлім аңғары» деп атағаны тегін емес. Осы «қанды қасаптың» куәгері болған Александр Твардовский «Я убит подо Ржевом» деген атақты өлеңін жазды, оның: «Фронт горел, как на теле рубец, Я убит и не знаю, наш ли Ржев, наконец» деген өзекті өртейтін жолдары сол кезеңнің ащы шындығын айтады. Дәл осы адам төзгісіз шайқастардың қай­наған ортасында Алматыда және Ақтөбеде құрылған 100 және 101-ші қазақстандық дербес атқыштар бригадалары жан аямай соғыс жүргізіп, ортақ жеңіске теңдессіз үлес қосты. Бұл бригадалардың жеке құрамының 80 пайыз­дан астамы Ржев төсіндегі адам төзгі­сіз ауыр шайқастарда қаза тапты. 2010 жылғы 12 желтоқсанда өте маңызды үлкен оқиғаның куәгері болдық: еліміздің Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың баста­ма­сы­мен қолға алынған, қазақстандық 100 және 101-ші дербес атқыштар бригадалары жауын­гер­леріне арналған мемориал қаһар­ман Ржев қаласында салтанатпен ашылды. Ол ұзындығы 27 метр болатын гранит қабыр­ғадан тұрады, онда Қазақстанның алып кар­та­сы бейнеленген. Картада осы бригадалар құрылған Ақтөбе және Алматы қалалары­ның, сондай-ақ елі­міз­дің бас қаласы – Аста­наның аты жазы­лып, жұлдызшалармен көрсетілген. Мемо­риал­дың іргелес аумағы түгелдей абат­тандырылған. Ескерткіштің эскизін қазақстандық сәулет­кер­лер жасап, оның құрылысы Ақтөбе обл­ы­сының бюджеті арқылы қаржылан­дырылды. Ескерткіштегі гранит тақ­таларға он мыңнан астам қазақстандық жауын­гердің аты-жөні ойып жазылды. Бұл мәліметтерді қазақ­с­тан­дық дипломаттар Ресей Қорғаныс министр­лігінің Подольск қаласындағы Ор­та­лық мұрағатынан іздеп тапты. Бүгінгі таңда Тверь облысының аумағында со­ғыс­қан басқа да 6 қазақс­тандық әскери құрама жауын­гер­лерінің есімін анықтау жөнінде осындай жұмыстар жүргі­зілуде. Ржев жерінде қаза тапқан жерлестері­міздің ерлігіне тағзым ету үшін, аталған ес­керт­кіштің ашылу қарсаңында Мәскеуге Қазақ­станнан «Жеңіс пойызы» келді. Оның құрамында ардагерлер, Мәскеуді қорғау шайқастарына қаты­су­шылар, қаза тапқан қа­һармандардың туысқан­да­ры мен ұрпақтары, арда­гер­лердің, жастардың қо­ғам­дық ұйым­дарының өкіл­дері, журналистер – барлығы 200-ге жуық адам болды. «Жеңіс пойызының» келу құрметіне Мәскеудің Қазан вокзалында салта­нат­ты митинг өткізілді. Мәс­кеуліктер қазақ бауыр­ла­рын орыстың ежелгі дәстүрі – нан-тұзбен қарсы алды. «Жеңіс пойызының» жолаушы­лары Александров бағындағы Белгісіз сол­дат­тың қабіріне гүл шоқтарын қойып, Бауыр­жан Мо­мышұлы және Әлия Молдағұлова атындағы мектептерде бол­ды. Бұдан кейін пойыз Ржев қаласына жол тар­тып, қазақ­стан­дықтар осын­дағы ескерткіштің сал­танатты ашылуына қа­тысты, қазақ жерінің то­пырағы салын­ған қасиетті құтыны ескерткіш іргесіне қондыр­ды. Осынау игілікті істерге Қазақ­станның Мәскеу­дегі елшілігі өз мүм­кін­ді­гінше айтарлық­тай үлес қосты. Осы ретте біздің Ржев қаласында қазақ­стандық­тар құрметіне мемориал­дық ескерткіш орнату, «Же­ңіс пойызын» ұйым­дас­ты­ру жө­ніндегі бастамамызға түсіністік­пен қарап, жан-жақты қолдап, ұйымдастыру­шылық тұр­ғы­сында елеулі жәрдем берген Мәскеу үкіме­тіне, «Нұр Отан» халықтық-демо­кра­тия­лық партиясына, «Единая Россия» пар­тиясына, «Қазақстан темір жолы» ұлттық ком­па­ниясына, «Ресей темір жолдары» компа­ния­сына шынайы ризашы­лы­ғымызды білдіреміз. Сонымен бірге, мемориал құрылысының қар­жыландырылуына, салынуына тікелей көмек берген Ақтөбе облысының әкімі Елеусін Сағындықовқа және жалпы мемориал тұрғызу ісіне көрсеткен жәрдемі үшін Ресей Мемлекеттік думасының Қауіпсіздік комите­тінің төрағасы Владимир Васильевке елшілік атынан дербес алғыс айтқымыз келеді. Ржевтегі мемориалдық ескерткіштің ашы­­лу салтанатында сөйлеген кезде біз осы қан­төгіс шайқасқа қатысқан халықтарға ар­налған арнаулы залдары болатын Ржев-Вязьма шай­қасының мұражайын құру жө­нінде бастама көтердік. Біздің осы бас­та­мамызды «Единая Россия» партиясының бас­шылығы, Мәскеу мэриясы, Тверь облысының әкімшілігі, Татарстан және Якутия Респуб­ликаларының бас­шы­лығы құптай қолдады. Бұл мұражай кешенін құру ісінің Мәскеу түбіндегі жеңістің 70 жыл­дығына орай басталғалы отырғаны сүйінішті жәйт. Үстіміздегі жылғы көктемде Ржев қалалық думасы елшіліктің бастамасын қол­дап, осы қа­ладағы жалпы білім беретін №5 орта мектепке қазақстандық 100 және 101-ші дербес атқыш­тар брига­даларының атын берді. Мектеп оқу­шылары мен ұстаздар қауымы енді қазақ­стан­дық 100 және 101-ші дербес атқыштар брига­далары жауынгерлеріне арнал­ған мемориалды қамқорлыққа алады. Осы маңызды оқиғаға байланысты бізге жолдаған құттықтауында Ржев қаласының басшысы Александр Щетинин жауынгерлер есімін мәңгі есте қалдыру жолындағы бірлескен жұмыстар игі дәстүрге айналып, қалып­тасқан тарихи байланыс­та­рымызды нығай­туға, өскелең ұрпақты халық­тар арасындағы достық рухында тәрбиелеуге елеулі ықпал ететін болады деп атап көрсетіпті. Елшілік қаһарман қазақстандықтар есімін мәңгі есте қалдыру жөніндегі жұмыстарды одан әрі жалғастыру бағытын ұстанып отыр. Мәскеу соғыс және еңбек ардагерлері кеңесі­нің төрағасы, екі мәрте Социалистік Еңбек Ері Владимир Долгих Ресей астанасының екі көшесіне Кеңес Одағының Батырлары Мәлік Ғабдуллин мен Бауыржан Момышұлының есімін беру ісіне жәрдем көрсетуге әзір екендігін білдірді. Ұлы Жеңістің 65 жылдығы біздің ортақ тарихымыздың тағылымды кезеңі болды. Бұл мерекені бұрынғы КСРО-ның барлық халық­тары­мен бірге атап өту арқылы біз өзімізге бей­біт өмір әкелген әкелеріміз бен аталары­мыздың өшпес рухына, олардың жанқиярлық күресі мен жеңісіне тағзым еттік. Ұлы Же­ңіс­тің осы атаулы күнінің Біртұтас экономикалық кеңістіктің негізін қалайтын Кеден одағы құ­рылған, Қазақстан ЕҚЫҰ-ға төрағалық еткен жылға сәйкес келуінің де символдық мәні бар. Таяуда ардагерлерді Жеңіс мейрамымен құттықтаған кезінде еліміздің Президенті Нұрсұлтан Назарбаев аға ұрпақтың жеңісі мен бүгінгі біздің жетістіктеріміз бір-бірімен тығыз байланысты екендігін атап көрсетті. «Егерде жеңімпаз әкелеріміздің ерлігі бол­мағанда, біз мұндай мемлекетті құра алмас едік», деді Елбасы. Сондықтан Отан соғысын­да от кешкен қаһарман жауынгер­лердің барша ұрпағы, шын мәнінде Ұлы Жеңістің мұрагер­лері болып отырған бүгінгі буын алдыңғы толқынның осынау теңдессіз де жанқиярлық ерлігін әрқашан ардақтап, өшпес рухтарына тағзым етіп, оларды мәң­гілік есте сақтаудың мүмкін болатын жол­дарын жүзеге асыруға тиіс. Қазақстанның Ресейдегі елшілігінің мақ­сат­ты да нысаналы жұмыстарының маңызды бір бөлігі, міне осы бағытта өрістеп келеді. Зауытбек ТҰРЫСБЕКОВ, Қазақстан Республикасының Ресей Федерациясындағы Төтенше және өкілетті елшісі. Мәскеу.