Қазақтың қазақтан басқа жанашыры жоқ

Алай-дүлейі көп өткен ғасырдың ба­сында Мұстафа Шоқай: «Біз – құл болып тұра алмаймыз. Біз – ұлт азаттығымызды аламыз!» деп жар салған екен. Азатты­ғы­мыз­ды алдық. Мамыр айында өткен Дү­ние­жүзі қазақтарының ІV құрылта­йында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев: «Біз ғасыр­лар бойы замана дауылымен жөңкіле кө­шіп, ғасырлар тоғысында туған елдің төрі­не біржола табан тіредік. Мен бір айтқан сөзімде: «Күйінсін жауың, сүйінсін досың, Жиылсын қауым, құйылсын көшің» деп едім» деді тебіреніп тұрып. Шынында, дос сүйініп, дұшпан күйінетін биікке көтеріл­дік. Экономикамыз еңсе тіктеді. Алла жар болып, әлем алдындағы абыройымыз ас­қақ­тады. Иә, іргелес елдермен қатар тұ­рып, иық тірестіретін күнге жеттік. Тәуба, қазір өзге мемлекеттер өз алдына, біз өз алдымызға өмір сүріп жатырмыз. Белді бекем буып, береке, бірлікке ұюдың арқа­сында балаң жастан өттік. Жігері жалын, кеудесін от кернеген жігіттік жасқа қол арттық. «Қазақ – жоқшы, жоғын іздеген қу­ғыншы, қуғыншы қандай болса, мал қайтпақшы» деп Ахмет Байтұрсынұлы айт­қан­дай, жо­ғы­мызды түгендеп, бары­мыз­ды бе­кемдеп жатырмыз. Қазақтың қазіргі ақиық ақын­дары­ның бірі Серік Ақсұңқарұлы меңзе­ген­дей, қазақтық қалыпты, ұлттық салтты, мейірім-шапағатты ту етіп, «Жылағанды – жұбат. Жығылғанды – деме. Адасқанды – ізде. Айрылысқанды – табыстыр. Сазды құ­рап – жер ет. Азды құрап – ел ет» деген қағиданы алға ұстап келеміз. Мұның негізгі арқауында: қазаққа тән ары үшін ба­рын салатын, бақ пен тағы кетсе де на­мы­сын қорлатпайтын, ұлт ұраны, ұрпақ тұ­рағы, әр нәрсенің бар сұрағы деп обал мен сауапты алға оздырып, ақылдың кеніне, сөздің жө­ні­не ден қоятын ұлттық рух жатқаны рас. Иә, қазақтың басынан ойран-топыр өмір аз өткен жоқ. Қазір де майда жел күнде есіп тұр дей алмасақ керек. Әлемді алақанында ұстағысы келетін әккі саясат, аумалы-төкпелі экономика құйындай ауық-ауық үйіре береді. Бұған төтеп беретін ақыл мен айла ғана. Қара­дүрсіндік қапы қалдырады. Осы тұрғы­дан келгенде, Қазақ елінің бүгінгі бағыт-бағ­да­ры адастырмайды деген берік байламдамыз. Жоғарыда айтқан қазақ құрылтайында Қазақ елінің басшысы Нұрсұлтан Назарбаев: «Құрылтай – тойлау үшін емес, ойласу үшін шақырылған жиын екенін баршаларыңыз білесіздер» деді. Бұл шындық еді. Сол алқалы жиында атқарған ісіміз бен алда тұрған міндеттеріміз азды-көпті сара­лан­ды. Мемлекет басшысы құрылтайға келген жастардың көп екеніне сүйсіне отырып, «Екіншіден, шетелден келген құрылтай қонақтарының басым көпшілігі – 60 пайызы жастар екен. Жастар – біздің болашағымыз. Біз әлемдегі барша қазақ жастарының сапа­лы білім алуына тиісті жағдай жасауы­мыз қажет. Қазақстанда біз оны жүзеге асыра­мыз. Осыған байланысты Білім және ғылым министрлігіне қандастарымызға бөлінетін гранттық квотаны нақтылап, жастармен жүйелі жұмыс жүргізуді тапсырамын. Қазір білектің емес, біліктің озатын зама­ны» деп,  өзге де міндеттерді алға тартса, алыстағы ағайындар да атажұртына өз үлестерін қосу мәселесін қозғаған болатын. Құрылтайға келген қандастарымызды елордадағы белді де беделді министрліктер қабылдап, өтініш-тілектерін тыңдады. Сондай мәнді мәселелер көтерілген оты­рыс Білім және ғылым министрлігінде бол­ған еді. Сол жерде Қазақ елі Отаным деп келген азаматтар ойларын бүкпесіз ор­таға салды. Олардың басты көтерген мәсе­лелері: шетелде тұратын қандастар­дың тілден айырыла бастағанын, әсіресе, отба­сы­на ұйытқы бо­лып отырған үлкендер азайған сайын жас­тардың тұрған жеріне «тастай батып, судай сіңіп» бара жатқаны жанға бататынын тілге тиек етіп жатты. Сол секілді шетелдерге өздерінің қаржы­сы­мен барып оқып жатқан­дар­дың пробле­ма­сы да алдан шығатынына Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы Төр­алқа Төраға­сы­ның бірінші орынбасары Тал­ғат Мамашев нақты мысалдар келтіріп, шет мемлекеттерде өмір сүріп жатқан бауырлас­тар­дың баласына оқулық, ақпарат құрал­дар­дарының жетпейтінін айтты. Сондай-ақ, ол атамекеніне келген жастар үшін арнайы кәсіптік мектептер ашу жайын, оны шекаралас облыстарда жүзеге асырудың тиімділігін атап өтіп, өзінің шетелге барған сапар­ларын­да жүздеген жастармен дидар­ла­саты­нын, олардың жоғары білім алған­нан кейін Отанына оралған кезде жұмыс­пен қамта­ма­сыз ету мәселесі өз шешімін таба бермейтініне өкініш білдірді. Санкт-Петербургте үш мың жастың жоғары білім алып жатқанын, олармен ой бөліскенде өз­деріне Қазақ елінен сұраныстың бола бер­­мейтінін, керісінше оқытып жатқан мем­лекет бізде қалып, аза­мат­тық алып қыз­мет істесеңдер, барлық жағ­дайды жасай­мыз деп белсеніп отырған­дарын алға тартты. Мұндай күрделі мәселе­лер Прагада оқып жатқан 300 студентпен тілдескенде де ал­дымнан шықты. Сол секілді атажұртына келіп білім алып жатқан жастардың құжа­тын ресімдеу барысында да қиын түйіндер аз емес. Оқу орындары бір анықтама үшін талапкерлерге Астанаға, басқа жерлерге бар деп жатады. Ал олар келген кезде орал­мандармен нақты жұмыс істейтін адамдарды таппай, әркімнің есігін бір қа­ғып жүреді, деген Талғат Мамашев, шеттен келетін қандастарымызға қатысы бар мекемелерде белгілі бір адам осы жұмыс­пен тиянақты айналысса деген тілегін жет­кізді. Ал Түркияда тұратын ғалым Әб­дуа­қап Қара шетелде тұратын ғалымдар мен Қазақ елінде тұратын оқымысты­лар­дың арасындағы байланысты нығайту мәсе­лесіне тоқталды. Бұл құрылтайдың Елбасы айтқандай, тойлау үшін емес, ойлау үшін өткізіліп отырғанын, қазақтың үштен бірі сыртта жүргенін, Түркияда түркі дүниесі­нің құрылтайы жиі өткізі­летінін, оған мыңнан аса адам қатысып, бірнеше секция бойынша жұмыс істеп, оқу-ағарту, мәде­ниет, экономи­ка, тағы басқа салалар бойынша пікір алма­сып, кейін алқалы жиын материалдары том-том кітап болып жарық көретінін айтты. Сондай-ақ, ол бұл кітаптармен тиісті мекемелер танысаты­нын, сол бойынша іс-шара­лар­ды жүзеге асы­ратынын, зерттеу орталық­тары алда істелетін жұмыстың жол-жорал­ғы­сын зердеге салып дайындайтынын, алдағы уа­қыт­та көші-қонмен айналысатын министрлік немесе агенттік құру қажеттігін, сырттағы қазақтардың «Қазақстанда қыз­мет ету саясатын» жасау керектігін де атап өтті. Бұл қандастардың бір-бірімен табы­суына үлкен септігін тигізер еді. Тіпті, көші-қон бағдарламасымен келгендердің өзі құжат жинау, үй іздеу, тіркелу, тағы бас­қа ұсақ-түйек жұмыстармен көп уа­қытын жоғалта­ды. Осыны болдырмас үшін жүйелі зерттеулер жүргізіп, келген қандастарымыздың кәсібіне, мамандығына қарай қай аймаққа орналасуға болады деген мәселелер алдын ала зерделенсе, ұтылмас едік. Келген бауыр­лар не заңды, не тілді білмей сабылып жүр­геніне біз ғана емес, осындағы жұрт та куә. Әрине, шетелдегі қазақтың бәрін бір күннің ішінде көшіріп алу әсте мүмкін емес. Жы­лы­на бөлінетін квота – 20 мың. Қалай десек те квота санын көбейтпесек, қандастарымыз жылдар өте келе тұрған еліне сіңіп кетпей ме деген күдігін бүкпесіз  жайып салды. Ал құрылтайда білім мәселесін, тіл мә­селесін батыл қозғаған ресейлік Нұр­ғай­ша Бариновамен пікірлескенімізде: ар­тымда сенім артып жіберген жүздеген қан­дас­тарым бар. Олар маған арқа сүйер Ота­ны­мызға барғанда біздің жалтақтаған жайы­мызды, әсіресе, ұрпақ мәселесін айт деген еді. Мен соны жеткіздім. Ресейде екі мектеп бар дейміз. Айталық, бізбен көрші ауылда Байғанов атындағы мектепте 19 оқу­шы ғана оқиды. Ауылда 30-шақты от­басы тұрады. Ендеше, осы білім ұясы­ның бола­ша­ғы мықты дей аламыз ба? Тағы бір мәсе­ле, қазақ тілінде мектеп бітірген оқушы орыс тілінде емтихан тапсыруы керек. Қазақ­станға келсе, тестке кіруі тиіс. Келешекте екі мемлекет арасында осы білім ісі бойынша бір келісім болса дейміз. Қазақ еліндегі үлгіден өзгелер сабақ алып, көрші қақысын ұмытпа­са жөн болар еді, деп ой түйді. Сол секілді Қытай мемлекетінен келген ақсақал Сұлтан Жанболатов, қытай еңбекші халық, үш мың жыл дамымаған эконо­микасын 30 жылда биікке көтерді. Сондай өркенді елде тұрсақ та, жүрек қазақ деп соғады. Біз жастарды қазақ топырағына жібергенде, бірінші – білім алсын, екінші – орнықсын, сөйтіп, артында қалған елдің келуіне септігін тигізсін дейміз. Шыны керек, көш мәселесі баяғыдай емес, оның бойына қан жүгірту керек. Әсіресе, оқығандарды, ғалымдарды атажұртына бірінші кезекте шақыруды  қолға алсақ екен. Ол жақта оқы­ғандарды қазір АҚШ өзіне тартып жа­тыр. Әсіресе, жүрек-қан тамырлары ауруы ма­ман­дарына қызығушылығы өте жоғары. Сон­дай мықты дәрігерлердің Қазақ еліне керек екені сөзсіз, деген ол – өткен ғасырда оқу-ағарту, білім беру жақсы дамыды. Біз де сол тұста жетілдік. Бұл ғасыр басталған­нан кейін жаңа саясат аясында тек қана қытай тілінде оқыту өрістеуде, деп аймақ­тардағы қазақ мектептерінің жағдайына алаңдаушы­лығын білдірді. КСРО зама­нын­дағыдай онда қос тілде оқыту бел алып бара жатқанын, ана тілі мен әдебиет қана қазақша жүретінін, мұның арғы жағы қайда апарады. Тіл өзгер­се, дін өзгереді. Бірте-бірте бүкіл болмысың өзгереді. Бауыр­лар, ағайыннан айырылып қалма­ңыз­дар. Бұған айрықша мән бері­ңіз­дер. Қос тіл деген қос қанат емес пе дейді бі­реулер. Қос қанатсыз құс қалай ұшады дей­ді және. Бұл да жөн. Бірақ, қазақ тағды­рын қайда қоямыз деп көкірегі қарс айырылды. Сөйлеушілердің арасында шетелге жіберілген оқулықтар қолға тие салысымен оқылмайтынын, мемлекеттің ішкі иірімдеріне сай сараптаудан өткізілген соң ғана рұқсат етілетінін баса айтып жатты. Мысалы, Ресейге апарылған оқулық­тар­дың біразы екі жылдан бері сондай тек­серу­дің қорытындысын күтіп жатқан көрінеді. Өзбекстаннан келген профессор Бәкір Серікбаев бір замандары ол елде 750 мектептің жұмыс істегенін, қазір 551-і ғана қалғанын, күн көру үшін бауыр­лары­мыз­дың өзбекше оқуға бет бұрғанын, қыз­дарымыздың қазақтан гөрі жергілікті ұлтқа тұрмысқа шығуға бейім тұратынын, сол елдің бағдарламасымен оқу бітірген түлектер Қазақстанға келіп сынақ тапсыр­ғанда қиналатынын, Өзбекстан тарихы қазақ тілінде оқытылатынын айтып, Ресей мемлекетінің шеттегі қандастарына ерекше назар аударатын тәсілін бізде де жүзеге асырсақ деген байламын айтты. Осы арада Түркістан қаласында болған екінші құ­рыл­тайда (2002 жылы) сөз алған М.Бә­кіров бауырымыздың Өзбекстанда қазақ тілінде білім беретін 586 (бұрын 750) мектептің барын айтып, «Кейбір қазақ ата-аналары қазірдің өзінде балаларын латын жазуындағы өзбек мектептеріне бере бас­тағанына көз жұма қарауға болмайды. Өзбек, қазақ мектептерінде орыс тілі шет тілі ретінде оқытылатындықтан Өзбек­стан­дағы кириллица жазуы ұзақ сақта­ла­ды деу қиын. Бұл мәселені екі ел бірлесе шешпесе, біз қолда бар мектептерімізден айырылып қалуымыз сөзсіз» деген жанайқайы ойға оралып отыр. Қанша айқайласа да бауыр­ларымыз 9 жылда 35, 20 жылда 200-ге таяу білім ордасынан көз жазып қалыпты. Осы дөңгелек үстелді қорытқан тұста Білім және ғылым министрі Бақытжан Жұ­мағұлов, алыс елде жүрсе де өз тілін ұмыт­пай, тарихына терең мән беріп, салтын қадірлеген қандастарына ризалы­ғын білдіріп, бұл біз үшін сабақ болар үлгі деп, шетелдегі бауырлардың баласын оқыту мәселесін, қазір қайта қаралып жатқан «Білім туралы» заңда дәйектеудің еш артықтығы жоқтығын жеткізіп, осы салаға жауапты қызметкерлерге тиімді жолды қарастыруды тапсырды. Ол соны­мен қатар, шетелден келетін талапкер­лер­дің бәрін жоғары оқу орындарына оқыту керек пе деген ойды талқыға тастап, әр үміткердің қарым-қабілетіне қарай шешім қабылдау қажеттігін, кәсіптік білімге бейімдеуді қолға алуды қозғады. Пікір біл­дірушілердің шекаралы облыстардан кәсіп­тік мектеп ашу туралы ойлары құп­тауға тұратынын, оған мүмкіндіктің жете­тінін, пәрмен беруге болатынын айтып, оқуға келген жастарды бір құжат үшін әрі-бері сандалтуға тыйым салынатынын, оны жергілікті жерде шешуге тапсырма түсіретінін алға тартты. Жоғарыда Президенттің осы құрыл­тай­ға жастардың көп келгені жөніндегі пікірін мысалға келтірдік. Мемлекет басшы­сы 1996 жылдың желтоқсан айында «Шетелде тұратын отандастарды қолдаудың мемлекеттік бағдарламасы туралы» Жар­лық шығарғаны белгілі. Сол Жарлықтың негізінде Білім және ғылым министрлігіне қарасты «Дарын» орталығы 8 жылдан бері «Қазақстан – ата жұртым, қасиетім – ана тілім» деген тақырыпта қазақ тілі мен әдебиетінен халықаралық олимпиада өт­кізіп келеді. Олимпиаданың негізгі мақ­са­ты: жақын және алыс шетелдерде тұратын қазақтардың балаларын атажұртына ша­қырып, ана тілімен табыстырып, бабалар­дың кіндік қаны тамған байтақ даламен қауыштыру. Осы игілікті қадамның нәти­же­сінде әлемнің біраз елінде тарыдай ша­шырап жүрген бауырлардың мектепте оқи­тын ұл-қызы атамекеніне келіп, қа­сиетті тілінен нәр алуда. Осы істің басы-қасында жүргендіктен біраз нәрселерге қанықпыз. Ең бастысы, жүздеген талапты жастар еліміздің жоғары оқу орындары мен кәсіптік мектептеріне түсіп, оқуларын бітіргеннен кейін атажұртында қалып, еңбек етіп жатыр. Алды отау құрып, ұрпақ өсіруде, ұлт демографиясына өз үлестерін қосуда. Алғашқы жылдары 5-6 балаға мемлекет есебінен оқуға арнайы грант тағайындалса, кейін ол екі есеге көбейді. Бір қуанарлығы, сол шеттен келген аға­йын­дардың балалары жоғары оқу орын­дарын жақсы бітіріп, үмітті ақтаумен келеді. Соңғы жылдары кейбір азаматтар заң талабы осылай деп, оларға беріліп келе жатқан грантты сан құбылтумен жүр. Айтар уәждері тестке кіру керек дейді. Ал шетелдің стандарты мен бағдарламалары аясында білім алып, өзге елдің әрпінде сауат ашқан жастар бұл талапқа қалай жауап береді? Одан да олардан емтихан алудың өзге жолын қарастырсақ деген уәжға құлақ аспайтын, менің айтқаным ғана сөз дейтін қыңыр қандастарымыздың қатал­ды­ғына аз кездесіп жүргеміз жоқ. Әйт­кен­мен, тәуелсіз елдің ертеңі, ұлттың бола­шағы деген азаматтар ондай кері кет­кен­дердің ісін оңға бағыттап, қамқор­лық­тарын көрсетіп келеді. Биыл да ана тіліміз бен әдебиетке арналған олимпиада Ал­маты­да өтіп, онға таяу бала жүлдегер атан­ды. Елбасының құрылтайдағы сөзінен кейін біраз жұрттың жүйкесін жұқартқан бұл мәселе өз шешімін табар деген ойда­мыз. Осындай тынымсыз тірліктің аста­рын­да жастарды Отанына тарту, яғни Шерхан Мұртаза ағамыздың сөзімен айтсақ, ботасын әкеліп, атасына ал енді келмей гөр деген ойдан туған идея төбе көрсетеді. Және бір баса айтарымыз, жас­тарды елге тарту ісі соңғы екі құрыл­тай­дан бұрын қолға алынғанын жұрт наза­рына, әсіресе, бұдан хабары аз лауазым иелерінің есіне сала кету еді. Біз осы құрылтайға келген біраз қан­дас­тарымызбен ой бөліскенде олардың ағынан жарылып айтқаны аз болмады. Мы­салы, іргелес өз ағамыз делінетін Өз­бек­станнан келген Ә.Гаппаров отанға оралу­дағы кедергінің аз еместігін сөз етсе, мәскеулік Ә.Ислам: «Нұрлы көш» бағдар­ла­масы 80 пайыз іске асырылса ұтылмас едік, дей келіп, Мәскеуде 15 мың, Ресейде 1 миллионға жуық қазақ­тың бар екенін, бірақ онда қазақ еліндегідей тілге мән беріле бермейтінін жеткізсе, қырғыздан келген бауырымыз Е.Бөлекбаев тіліміз – қырғыз, орыс тіліне бейім, себебі мектеп, ақ­парат көзі жоқ, деп қынжылды. Ұлыбри­таниядан келген С.Кесидже отанына келсек дегендердің арасында жастардың аз еместігін, бірақ олардың алдынан азды-көпті кедер­гілердің қарсы шығып жата­тынын, әсіресе, виза алу оңайға соқ­пай­тынын, соңғы жыл­дары үш жас азаматтың Алматыға ора­лып, компьютер, жаңа технология саласында жұ­мыс істеп жүргенін мақтанышпен айтқан еді. Даниялық қан­дасымыз Н.Арман болса, Қазақ еліне бет бұрғанда өздерін бірінші кезекте қазақ тілі емес, орыс тілін білмеулері қинай­тынын ай­тып, әсіресе, Астана мен Алматыда ал­дың­нан анталап шығатын орыс тілі қиындық келтірмегенде, осыдан 10 жыл бұ­рын атамекендеріне келіп, орнығып ала­тынын еске салып, замандас қандас­тары­ның өз топыра­ғын­да жүріп, ана тілінен мақұрым қалған­дарына өкінішін білдірді. Ираннан келген Р.Ақынай бұл құрылтайда аңсап жеткен қазақтармен емін-еркін жүрем бе деген ниеті­нің орындалмай, ұйым­дастырушы­лар­дың жетегінде қалға­нын алға тартты. Құрылтайға келген азаматтардың қай-қайсысымен де ой бөліскен тұста олар жы­лына бөлінетін 20 мың квотамен қала берсек, бір жылда 100 мың адам отанына орала­ды. Бұл аздық етеді, квотамен қоса Ел­басы айт­қан өз бетімен келгендерге мүм­кіндік жа­сау­дың нақты жолдарын ұсынса екен деген тілектерін қайталаумен болды. Егер мұн­дай жағдай болмаса, бірте-бірте Түркиядағы қан­дастарымыз – түріктеніп, Германиядағы бауыр­ларымыз – немістеніп, Франциядағы отан­дастары­мыз – француз­да­нып, Қытай­дағы кіндіктестеріміз – қытай­ланып кетуі ға­жап емес деген олар, қазір жас­тар мен Қа­зақ елінің арасына алтын кө­пір болып отыр­ған үлкендер ғой, деді. Олар кеткеннен кейінгі жерде «балапан басына, тұрымтай тұсы­на» кете ме деп қауіптенеді. Ел, жер дегенде өзектерін үзіп беруге әзір қаны да, жа­ны да таза азаматтар шетелдерде жүрген бауырлар арасында білікті маман­дар­дың аз еместігін, өзгелердің орнына соларды тарта білсек Президент алға қойған ин­дустриялық-иннова­ция­лық бағдарлама­ға олардың да өз үлес­терін қосатынына сенімді екендерін білдіреді. Тек ұйым­дас­тыру жағы кемшін болып отырғанын, оны жетілдіру жолдарын ұсына­ды. Қазір сөзіміз жара­сып, ниетіміз ортақ болып отырған көршіміз Қытай мемлекетінің шетте жүрген 50 миллион адамы атажұрты­ның алтын қорының бір бөлігіне айналғанын естіп те, көріп те жүрміз ғой. Жасыратыны жоқ, сонау жылдардағы ағыл-тегіл көші-қонның саябырсып қалға­ны қалай, қазаққа қазақтан басқа кімнің жаны ашиды, біз алыста жүрсек те арқа­мыз­ды қасиетті де киелі саналатын атақо­ныс­қа тірейміз, дейді олар жарыса сөз алып. Ендігі жерде алыс-жақын шетелдердегі қандастар үміт артып отырған жәйт – Президенттің ел дамуының 2020 жылға дейінгі стратегиялық жоспары мен «Қа­зақ­стан Республикасының 2007-2015 жыл­дарға арналған көші-қон саясаты туралы» Жарлығы және «Нұрлы көш» бағдарла­масы екен. Шыны керек, сол ағыл-тегіл көшті саудаға салып жібергендердің қатарында жеті басты жемқорлардың болғанын заңгерлер ашып берді. Ендігі жерде жаңа бағдарлама аясында ондай алаяқтыққа жол бермей, тазалық орын алса, ұлттық мүд­де жеңіске жетер еді. Бұл істе шеттен келген қандастарды сіңіріп жіберудің даң­ғыл жолы бізде орнықпай, ауыс-түйіс­пен қожырап отыр. Мұны бір ізге түсіре алма­сақ, жақсы бастаманы құлдырата береріміз хақ. Келген ағайындарды ірі шенеуніктерді былай қойып, кіші шенеуніктер қақ­палап бағуда. Шіркін, сондай кеудемсоқ, ұлттық рухы өлген, санасын қалта қамы ғана билегендердің мойнына Ататүріктің: «Мен үшін ең ұлы қорғаныс ұясы, ең ұлы көмек көзі – ұлтымның кеудесі. Сон­дық­тан да мен ұлтымның кеудесін ешкімге бастырмау үшін барымды саламын. Ұлтқа қожалық жасауға, қоқаңдауға болмайды! Ұлтқа  тек қызмет ету керек. Ұлтқа қыз­мет еткен адам ғана ұлтқа бас ие бола алады» деген сөзін салақтатып іліп қойса ғой. Осы арада мына бір үйренер үлгі ойға оралып отыр. Өткен ғасырдың басында Столыпин қазақ жеріне келімсектерді әкел­генде арнайы анықтама кітапша шы­ға­рып, қарашекпендердің қалтасына са­лып береді екен. Ол кітапшада қай жерге баратынын, кімнен көмек алатынын, нендей жұмыспен айналысатынын тайға таң­ба басқандай көрсетіліп отырған. Бүгінгі­дей алып техникалар болмаса да арнайы жол-жобаның арқасында келімсектер шұ­рай­лы жерімізді иемденіп кетті. Мысалы, 1907 жылы 400 мың қарашекпенді Жа­йықтың сол жағасына келіпті. Оларды айғай-шусыз сіңіріп жіберіпті. Кейін ол миллиондарды құрады. Қазақ тау-тасқа, құм-шөлге ығысты. Құнарлы жеріне қазір де жете алмай жүргендер баршылық. Құрылтайда қарымды қаламгер Сма­ғұл Елубай жанайқайын айтты. «Бүкіл қа­зақ­ты бір тұлға десек, сол тұлғаның кеудесі – Қазақстанда, аяқ-қолы сыртта. Яғни, етек-жеңіміз жиналмай жатыр. Біз болсақ, бір болғымыз келеді! Бүтін болғымыз келеді. Сол бүтіндіктің жоқтығы, жеріміздің көпті­гі, Алаштың аздығы жанға батады. Шиқан­дай батады...», деп кейбір кедергілерден ұлы көштің сиреп бара жатқанын, жоғарыда біз айтқан үлкендер азайғаннан кейін жастар­дың өзгелермен мидай арала­сып кететінін, «атамекен» «Қазақ­стан» деген ұғымдардың олар үшін бұрынғыдай жүрек тебірентпейтінін  алға тартып, «... Енді бір 15 жылда шетелдегі 5 миллион қазақ ұрпағынан біз, сөй­тіп, біржола айырылып қалу алдында тұр­мыз! Өткен ғасырда біз іштегі осынша ха­лық­тан... өлідей айырылсақ... бұл ғасырда біз бұн­дай жайбасарлықпен сырттағы сонша халықтан тірідей... айырылып қалуымыз мүм­кін... Жаңа заман алға тартқан осынау жаңа апаттан қазақты құтқаруды абыз тарих... сіздер мен біздердің пешенемізге жа­зыпты. Ол парызды орындай алсақ, ер бола­мыз. Ел боламыз. Алаш тарихы алдын­да жүзіміз жарқын болады!» деп еді. Бұл да бозторғай шындық. Иә, кең жерді ұрпақпен толтыра алма­сақ ұтыламыз. Себебі, атақты демограф Мақаш Тәтімовтің қазір әр ата-ана екі балалық деңгейден 2,7, яғни әр отбасында 3 балалық деңгейге бет алғанымызды айтады. Осы қарқын көбейсе, нұр үстіне нұр. Егер кемісе – қасірет. Кейде ұрпақ өсіру ісінде сапа керек деп жатады. Сан болмаған жерде сапа қайдан шықсын. Әйелді алға оздыруды қолға алып, енді өзге жұрттарға соны теліп жатқан АҚШ пен Еуропадағы өсім олардың өзін қазір алаңдатып отыр. Өйткені, ол құрлықтар­дағы әйелдер ат басындай алтын берсең де ұрпақ өсіруге құлшына қоймайды. Неге? Еркектен кем емеспіз, артық болмасақ деген психология ой-сананы мүлде өзгертіп жіберген. Оларға ұлт, ұрпақ емес, мансап, тыныштық керек. Біздің психологиямыз да дәл қазір қырық құбылып тұр. Ұрпақ өсіру бәсекесі сөз жүзінде болғанмен, шын мә­нінде ер мен әйел байлық қуған перделі бәсе­ке үстінде. Сол пердені сыпырып  тастасақ, әсіресе, іс басындамыз дейтіндер, ауқаттылар, лауазым иелерінің бикелері ұрпақ үшін бір ерлік жасаса ғой. Осы жерде Шәкәрім қажының: «Еуропа білімді жұрт осы күнде, Шыққан жоқ айуандық­тан о да мүлде. Терең ойлап, сөзімнің тү­бін біл де, Іштен жыла, жарқыным, сырт­тан күл де» деген төрт жол өлеңі еске түседі. Сонымен, төртінші құрылтайда да көп мәселе көтерілді. Бес жылдан кейін бесінші құрылтайға жиналады қазақтар. Соған дейін Елбасы тайға таңба басқандай етіп, міндеттеген жұмысты мүлтіксіз орындасақ, биік мінберден есеп бергенде күмілжімес едік. Өзіміз де, алыстан келген ағайын да риза болып, тарасар еді. Ол үшін осы салаға жауап беретін билігі мен қаржысы екі қолында тең тұрған, ұлттық рухы мықты азаматтар нақты іске кірісіп, қазірше тоқырап тұрған ұлы көшке қолдау көрсетсе, қазақтың байтақ даласы малға да, жанға да толар еді. Бұрынғы кеткен есесі қайтып, бүгінгі тіктелген еңсесі Алатаудың шыңындай асқақ­тар еді. Тіпті, осы жұмысты құрылтайға келген делегаттар айтқан бір қолға беру мәсе­лесін шешуді қарастырсақ та жөн болатын тәрізді. Себебі, біреу біреуге сілтеген жерде іс тиянақты атқарылмайды. Жұрттың титығына тиіп, жүйкесін жұқарта береді. «Дүниеде, тарихта ер елден артық ел бар ма? Елін «ел еткен» дегізіп өткен ұлдарға өлім бар ма, сірә да?! Елдің белін көтеретін ер ұл туған аталық пен аналық қандай ба­қытты!» деген ұлы жазушы Мұхтар Әуезов­тің аталы сөзімен ойымызды түйіндесек дейміз. Осы сөз қазақпын деген әр азамат­тың мойнына тұмар болып тағылса, ұлы көш жалғасын тауып, қазақтың ұлы дала­сы­ның иесі ұлы қазақтың ұрпағы болар еді. Сүлеймен МӘМЕТ.