Шахмет Құсайынов атындағы Ақмола облыстық қазақ музыкалық драма театрында Америка драматургі Джон Стейнбектің “Адамдар мен тышқандар” атты туындысының премьерасы болып өтті. Өнер ұжымының өресін кеңіткен, көрерменді ойлы сезімге бөлеген шығарманы Нұрғиса Тілендиев атындағы Қазақ ұлттық өнер университеті актерлік өнер және режиссура кафедрасының V курс студенті Болат Абдрахманов сәтті қойып шықты.
Биыл өзінің он төртінші маусымын бастаған театр еліміздің солтүстік өңіріндегі қазақ өнерін насихаттаудың ошағы саналады. Бірақ, репертуарының кеңдігімен ерекшеленетін ұжым көптеген шет ел авторларының еңбегін сахналап үлгірді. Әйтседе, бұдан бұрын Америка драматургтерінің жалғыз еңбегі (Вестсайд тарихы) көрерменге ұсынылған еді. Міне, ұжым екінші әрі жауапты қадамға бел байлап, оны табысты атқарып шықты деуімізге болады.
Көрермен “Адамдар мен тышқандарға” үш күн бойы қол соқты. Бұл әсте оңай шаруа емес. Стейнбектің терең философиялық ойларын жас режиссер қалайша ойната білді? Адамды сан қырлы дүниенің шаттығы мен наласын, жақсылығы мен жамандығын айыруға үйрететін, келер күнге құлшыныс пен талпынысқа баулитын арман, үміт, сенім ұғымдары ұмтылысқа жетелейді. Әр адамның жолы әр басқа, оның сәттілігі мен жаңсақтығы санадағы ұстындарға байланысты. Драманың басты айтпағы адамдардың күйкі тірліктің құрсауында қалып, рухани азғындап, өзінің “меніне” мән бермей, тіпті армандауға да мұршасы келмей, бір күндік тышқаншы өмірдің жетегінде жүріп жығылатынын көрсету болатын. Армансыз тіршілік жоқ. Бұл – мәңгілік тақырып.
Сюжет басталғанда екі дос – Джордж (Бағлан Иманғазинов) бен Ленни (Төлеубек Көңбай) күнкөріс қамымен жұмыс іздеп, жер бетін аралап жүреді. Джордж өз пайымы бар романтик жігіт, ал Ленни алаңғасар, ұмытшақ та ұрыншақ, кемірушілер ішінен тышқандардың терісі жұмсақ әрі нәзік болғандықтан, өзін де аялап, сипағанды жақсы көретін бейбақ. Болмыс-бітімі әртүрлі екі достың арманы біреу ғана яғни, азын-аулақ ранчо сатып алып, жеміс-жидек, жаңғақ бауын өсіру, миллиондаған жасыл, көк түсті қояндар асырау. Қызыл-жасыл қиялдың жетегіндегі жігіттерді тағдыр Қара торының (Мұхит Палымбетов) ранчосына кезіктіріп, сонда жұмысқа орналасады. Ондағы шым-шытырық оқиғалар армандарды да ағызып өтетіндігі шынайы сахналанып өтеді. Ленни Қара торының жеңіл жүрісті “айдай сұлу” әйелін (Айман Маймамырова) кездейсоқ кішкентай тышқан секілді қылқындырып, өмірін қияды. Өзінің ең жақын досын ауыр жазадан алып қалу үшін Джордж оны өлтіруге бел буып, тосын шешімін жүзеге асырады. Леннидің көлдің арғы бетіндегі орындалмас арманына қарап тұрып көз жұмуы жан дүниеңді шымырлатады. Джордж байғұс өмірдің мән-мағынасынан айырылып, бұлыңғыр арманынан алыстап қала береді.
Жұмыстың жоқтығы, табылғанның өзіндегі ауырлығы мен азаптығы, қара жұмысшылардың, жеңілтек мінезді қыз-келіншектердің тағдыры, өзін жоғары санайтындардың әлсіз бен дәрменсізге дауыс қана емес, қол көтеріп, қысым жасауы, ақша мәселесі, әділетсіздікпен күрес сияқты проблемалар шығарма желісінде барынша ширатыла түседі. Адам бойындағы ақыл мен парасат, өзара сыйластық, түсіністік ұғымдарының жиынтығы Бойшаң (Зүлкәпіл Батихан), Кенди (Қайрат Мырзаболатов) образдары арқылы реалистік және романтикалық желімен берілетіні жұртшылықты жылы әсерге бөлейді.
Ленни – арман, Кенди – үміт, Джордж – уақыттың нышаны деп алсақ, шығармада осынау үш ұғымның жалғастығы мен жалғандығы шебер бейнеленетінін атап өткен жөн. Театр қойылымы шығарманың нақты сюжеттік желісімен ғана сахналанбайтыны анық. Спектакльде бүгінгі күннің көріністері, тыныс-тіршілігі, қоғамдық-саяси, әлеуметтік мәселелері қамтыла отырып суреттелуі режиссердің талантына байланысты. Бұл орайда болашағынан үміт күттіретін дарынды жас режиссер Болат Абдрахманов уақыттың айшықты, өзекті бейнесін нанымды суреттей білгендігіне шәк келтірмейміз. Мұнда театр труппасының, әуен, киім, декорация, грим, жарық беру мәселесімен айналысатын адамдардың жанқияр еңбегі бөлектеп айтуға тұрарлық.
Қойылым соңында Болат Абдрахмановпен аз-кем тілдесудің сәті түскен. “Дипломдық жұмыста алдымен нені қою керек екендігі таңдалады, дейді ол. Көкшетауға келгенімде қобалжығаным рас. Бұл өңірдің өнерге қатысты ерекшелігі, өз көрермені бар. Театрдың репертуарлық саясатының қарымы жоғары екен. Төрт ай бойы әріптестеріме бауыр басып, көп нәрсені үйрендім. Ағайындарыма алғысым шексіз. Көкшетау театры мені ізденіске бастады. Гордон Крэг айтқандай, режиссер толық тәуелсіз бола алмайды. Оның еңбегі драматург жазған мәтінге, труппаға, суретшіге, композиторға байланысты. Кәсіби тұрғыдан келсек, режиссер өз ойының 60 пайызын жүзеге асыра алса, бақытты саналады екен. Мен Көкшетаудан осы деңгейлес адам ретінде аттанатыныма қуаныштымын”.
Бақберген АМАЛБЕК, Ақмола облысы.