Дағыстандықтар дес бермей тұр

Әрі қарай ептеп тереңдеп көрсек: ғаламда жан саны 946 мың (850 мыңы Дағыстанда тұрады) авар дейтін халық бар. Имам Шәміл мен Расул Ғамзатов осы халық­тың ұл­дары. Осылардан 42 Олим­пиа­да және әлем чемпиондары шыққан екен. Бергі жағын ғана суыртпақтап айтсақ: Хад­жымұрад Могомедов (еркін күрес, Атланта – 1996), Сагид Мұр­тазалиев (еркін күрес, Сид­ней-2000), Мәулет Батыров (ер­кін күрес, Афина – 2004, Бей­жің – 2008) Олимпиада жеңім­пазы атаныпты. Бұған әлем­­нің көп мәрте чемпионы Али Алиевті қосып қойыңыз.

Ал бар-жоғы 431 мың құ­мық­тан: тек қана бір еркін күрес түрінен Олимпиада чемпиондары мен жүлдегерлері – Сайпулла Абсайтов, Магомед-Гасан Абу­шев, Расул Батталов, Ильяс Бек­­булатов, Бахтияр Ахметов, әлем және Еуропа чем­пиондары мен жүл­де­гер­лері – Насрулла На­срул­лаев, На­ри­ман Исрапилов, Мұ­рад Ра­ма­за­­нов шықса, барлық кү­рес түр­­лері бойынша 17 ба­луан Олим­пиада және әлем чемпио­ны атаныпты.

Легзиндер болса 385 мың адам­ды құрап отыр. Бізге қа­рағанда жан саны 26 есе аз. Ал балуандарының нәтижесі біз­ден кем емес. Дзюдодан әлем чем­пионы Садир Айвазов, Тель­ман Курбанов және тәуел­сіз Әзербайжан (осы елдің аты­нан күрескен) тарихында тұңғыш Олимпиада жеңімпазы болған Назим Курбанов бар. Самбодан әлем чемпионы атан­ған: Эльдар Алиев, Назир Ма­медалиев, Ислам Мамедов. Ер­кін күрестен әлемнің екі дүр­кін жеңімпазы Руслан Ашу­ралиев, т.б. кете береді.

Таулықтардың құрамын­да­ғы дарғындар саны 490,4 мың адамды құраса, 14 жі­гіті әрқилы күрес түрле­рінен Олипиада және әлем, Еуропа чемпионы атанып үлгеріпті. Атап айтқанда, 1995 жылы әлемнің ең үздік ба­луаны атағына ие болған, еркін күрестен әлемнің екі дүр­­кін жеңімпазы, Еуро­па­ның 4 дүркін чемпионы Ма­гомед Азизов, Еуропа чем­­пионы Али Исаев, Әлем ку­богының екі мәрте иегері Рус­лан Караев, Еуропаның екі мәрте жеңімпазы, әлем чем­пио­натының күміс жүлдегері Бузай Ибрагимов, т.б.

Дағыстанның құрамына кіретін жоғарыдағы төрт ха­лық­­тан басқа: ноғай (40,4 мың), лак (161 мың), табасаран (118 мың), агул (28 мың), ца­хур (9,8 мың), тат (0,2 мың)... т.б.  жұрттардың ұландары да қа­­шан­нан бері ту ұстап, тұлпар мініп үйренген. Атап айтқанда, еркін күрестен Олимпиада чемпионы Ширвани Мұрадов (лак), Олимпиаданың күміс жүлдегері Наси Булгаев (агул), дзюдодан Әлем кубо­гы­ның иегері Камал Хан-Ма­гомедов (табасаран) және 2002 жылы футболдан өткен әлем бірін­шілігінде «Алтын гол» соғып, түрік құрамасын қола медальға жеткізген Ильхан Мансыз (ноғай), т.б.

Жоғарыдағы ұлт-ұлыстар сияқты Дағыстанның құра­мын­да болмаса да, жалпы таулықтар дейтін атқа ие қа­бардин-балқар (545 мың), адыгей (128,5 мың), осе­тиндердің (516 мың) спорт­та жеткен жетістіктері біз­ді он орайды. 128 мың ады­гейдің 48 ұланы самбо, еркін күрес, грек-рим, дзюдодан Олимпиада, әлем, Еуропа чем­пионы немесе жүлдегері (әлем, Еуропа кубогының ие­герлері) атанып үлгерген екен. Жетістіктің басы 1948 жылы Олимпиаданың жеңіс тұғырына көтерілген Гуше Яшардан басталса, әрі қарай Аталай Махмұд, Арам­бай Емиж, Асланбек Хуштов, т.б. кете береді.

Ал әлемде жарты-ақ миллион осетиннің жетістігі адыгейлерден кем түспейді. Еркін күрестен әлемнің төрт дүркін чемпионы Бесик Кудухов, екі дүркін чемпионы Таймураз Дзгоев, Олимпиаданың екі дүр­­кін жеңімпазы Сослан Ан­диев, үш дүркін чемпионы Артур Таймазов (Өзбекстан атынан күрескен), әлем және Еуропа чемпиондары: Ибра­гим Ал­датов, Ю.Гусов, Алан Ду­даев, Арават Сабеев, Ирбек Фарниев... т.б.

Қабардин-балқар бауырла­рымыздың да оншақты жігіті күресте әлемдік деңгейге көте­рілген екен. Атап айтқанда, Би­лял Махов, Мулид Лам­пежев, Анзор Уришев, Алексей Ка­зиев, Арсен Маиров, Расул Машезов...

Осы орайда, «таулықтар неге мықты» деген сұрақ туары анық? Әрине, бұған өз тарапымыздан да жауап беруге болар еді. Бірақ елімізге танымал бапкер мамандар және спорт саласын зерттеп жазып жүрген қаламгер-журналистер не айтар екен?!