Қазіргі таңда өмір сүру салтымыздың салдарынан көп зардап шегетін мүшеміз – көз. Маңдайымызда жарқыраған екі жұлдыздың көмескі тартып, жасымызға жетпей түртінектеп қалып жатсақ та, оған да өзіміз себепшіміз. Өкінішке қарай адамның жасы келгенде көзінің нұры тая бастау қалыпты жағдай болса, қазір жастар арасында көз аурулары көбейіп кеткен.
Көру – бес сезім мүшесінің негізгі ақпарат көзі. Адам ақпараттың 90%-ын көз арқылы алады. Маңдайдағы қос шамшырақты күтпесең, уақыт өте келе әлемді визуалды қабылдау қабілеті үлкен күйзеліске ұшырайды, көздің өткірлігіне кері әсер ететін түрлі өзгерістер жүреді. Осыны мамандар айтудай-ақ айтып келеді. Жыл сайын 11 қарашада Офтальмологтар күні атап өтіліп, көз ауруларына да бейжай қарамау керек екені қызу талқыланады.
Дегенмен біз офтальмологқа бару туралы тек көзімізде жайсыздық сезіне бастаған кезде ғана еске аламыз. Негізі сау адамның өзі жылына бір рет офтальмологқа барып, профилактикалық тексеруден өтуі керек. Алматы Орталық қалалық клиникалық ауруханасы офтальмологиялық қызмет бөлімінің меңгерушісі, медицина ғылымдарының кандидаты, 25 жылдық тәжірибесі бар офтальмохирург Ардақ Каировтың айтуынша, қырық жастан асқан соң жарты жылда бір рет офтальмологқа қаралып тұру керек, ал диспансерлік есепте тұрған науқастар кем дегенде жылына төрт рет көз дәрігеріне барып тұрғаны жөн екен.
Оның айтуынша, біздің елде ең көп таралған көз аурулары: көзге ақтың түсуі – катаракта (көз жанарының бұлдырап, қарауытуы), глаукома (көздегі қысымның салдарынан пайда болатын суқараңғылық), птеригиум (көздің шырышты қабатының қабынуы), халязион (мейбомия безінің қабынуы), сонымен қатар көз жарақаттары, көздің қабынуы. Миопия да – алдыңғы қатарда. Бұл гаджеттердің кесірінен, тым көп телефонға телміруден болып отыр. Соның салдарынан соңғы кездері «құрғақ көз» синдромы көп кездеседі.
Көз және көру – адамның жалпы денсаулығының көрсеткіштері. Әрине адамның ауруларына байланысты түрлі түйткілдер көру қабілетіне де әсер етеді. Әсіресе артериялық гипертензия, қант диабетіне шалдыққан адамдарда көз ауруымен ауру қаупі жоғары. Дәрігерлер көз ауруларында тұқым қуалаушылық маңызды рөл атқаратынын алға тартады. Ата-аналары көз ауруымен ауыратын балаларда да бұл аурулардың даму ықтималдығы айтарлықтай жоғары. Мұндай ауруларға миопия, глаукома, астигматизм, кератоконус, түрлі жүйелік және синдромдық аурулар жатады.
«Дегенмен мұнда адамның өмір салты мен күнделікті әдеттері маңызды. Сізде тұқым қуалайтын бейімділік болғанның өзінде, бұл көз аурулары дамымауы да мүмкін. Халық қайғыға душар болған, жақынынан айырылып, қан жұтқан адамды кейде «жылай-жылай көзі ағарып кетті» деп жатады. Дегенмен көп жылаған адамның көзі ауырмайды. Қиналғаннан, қайғыдан арыла алмаған адам көзінен ғана емес, денсаулығынан да айырылуы мүмкін. Яғни, күйзеліс көру қабілетіне де әсер етеді. Стресс жалпы адам ағзасының барлық мүшелері мен жүйелерінің өзгеруіне әкеледі. Тұрақты күйзеліске ұшыраған адам көру қабілетінің бұлыңғырлығына, көз алдында жыпылықтаған шыбындарға, шаршаңқылыққа, бас ауруына, көздің түйілуіне, құм сезуіне немесе көзге бөгде зат түсуіне шағымдана бастайды. Мазасыздық, жүйке кернеуі қандағы адреналин деңгейін, қан қысымын жоғарылатады, осыған байланысты миға қан беру нашарлайды, сондықтан көз ауыра бастайды», дейді А.Есімұлы.
Сондай-ақ адамның дұрыс тамақтануы маңызды рөл атқарады. Мысалы, түнгі соқырлық (никталопия) дәрумендер тепе-теңдігінің бұзылуынан болуы мүмкін. Дұрыс тамақтану жалпы адамның денсаулығына пайдалы. Офтальмологтың айтуынша, құрамында түрлі тағамдық қоспалар, алкоголь бар зиянды өнімдерді, тұзды шамадан тыс тұтынатын өнімдерден аулақ болған жөн. Құрамында көп мөлшерде дәрумендер бар тағамдар – балық өнімдері (Омега-3 май қышқылдарының қайнар көзі), құрамында А дәруменінің ізашары болып табылатын бета-каротині бар жемістер мен көкөністерді күнделікті жеп тұру керек. Сондай-ақ сүзбе кальцийдің, В тобындағы дәрумендердің және басқа минералдардың көп мөлшеріне байланысты пайдалы. Көкжидек көз торының жұмысына пайдалы.
Салауатты өмір салты адамның көзіне де әсер етеді. Жүгіру, жүзу, жеңіл аэробика сияқты спорт түрлері көруді жақсартады. Адам жүйелі түрде дене жаттығуларын жасап тұруы керек. Ауыр физикалық белсенділік кері әсер ететін белгілі бір санаттағы адамдар бар. Олар – миопиясы жоғары, көздің тор қабығында түрлі дегенеративті өзгерістері бар, бұрын торлы қабықшаға немесе көз жарақаттарынан кейін ота жасалған науқастар. Бокс немесе аралас жекпе-жек, ауыр атлетика кезіндегі басқа, бетке жасалған соққылар мен ауыр салмақ кері әсер етеді. Сондықтан кәсіби спортпен айналыспас бұрын дәрігерге көрініп бүкіл ағзаның диагностикасынан өту керек.
А.Есімұлы кеңседе, компьютерде көп отыратындарға төмендегідей кеңес береді. Монитор көзден 40-75 см қашықтықта орналасуы керек. Экранның ортасы көз деңгейінен 15-20 см төмен, иықтар босаңсыған болуы керек, денеңіз ыңғайлы орналасуы керек. Жұмыс орнындағы жарықты реттеп отырған дұрыс: ол тым шаңқиған жарық немесе тым көмескі, әлсіз болмауы керек. Үстелге қоятын шамның жарығы сол жақтан түсу керек. Компьютерде жұмыс істеген кезде адам келесі ережелерді сақтауы керек: әрбір 30-40 минут сайын көзді демалдырып, оған жаттығу жасаған өте пайдалы. Компьютерден алшақтап, терезеден қашықтыққа қарау керек, содан кейін мұрынның ұшында көзіңізді бірнеше секунд ұстап, көзіңізді бірнеше рет қатты ашыңыз. Максималды амплитудамен жоғары және төмен қараңыз. Көзіңізді сағат тілінің бағытымен, содан кейін сағат тіліне қарсы айналдырып, түрлі пішіндер немесе өрнектер салыңыз. Шағылысқа қарсы экран жабындарын қолданыңыз немесе шағылысқа қарсы көзілдірік киіңіз. Қасаң қабықты ылғалдандыратын дәрілерді қолданып тұруды ұмытпаңыз.
АЛМАТЫ