Ұлы дала және Қазақ мемлекеттілігі

Жиынды Қазақстан Рес­пуб­ликасының Тұңғыш Пре­зиденті – Елбасы кітап­ханасы және БҒМ ҒК Мем­лекет та­рихы институты ұйым­дастырды. Елбасы кітап­ханасының директоры, сая­си ғылымдардың кандидаты Бақытжан Темірболат алғысөзінде «Тарих тұрғы­сынан 30 жыл – азғантай ғана мерзім. Алайда соңғы үш ғасырда саяси, әлеуметтік-мәдени қысымда өмір сүрген Қазақстан үшін 30 жыл ұлт­тық идеяны жанғыртудың, тәуелсіз мемлекетті тұрғы­зу­дың межесіне айналды. Негізін 90-жылдары Тұң­ғыш Президентіміз Н.Ә.Назар­баев салған жауапты істі бүгін Мемлекет басшысы Қ.К.Тоқаев қисынмен жал­ғастырып келеді. Отарлық кезең мен кеңес дәуірі тұ­сында ұлтымыздың тарихы зерттелмей, шежіреміздің ұмы­тылғаны рас. Қазақ халқының тарихын терең зерттеуге бел буған Ермұхан Бекмаханов, Бекежан Сүлейменов сынды білікті мамандарымыздың ізденістері қуғын-сүргінмен аяқталып жатты. Түп-тамы­рымыз бен өткен күннің оқи­ғаларын ашық зерттеуге тәуел­сіздік қана мүмкіндік берді. «Тарихын білмеген ұлттың болашағы бұлыңғыр» деген Елбасымыз да өткенін жақсы білмейтін адамның болашаққа нық қадам баса алмайтынын нұсқады», деген ол ұрпаққа аманат етілген мемлекеттің өткенін зерделеп, Ұлы дала зиялыларының өмірі мен мұрасын насихаттаудың азаматтық әрі адамзаттық борыш екендігін жеткізді.

Пленарлық отырыста Ш.Ш.Уәлиханов атындағы Та­рих және этнология инсти­тутының директоры, тарих ғылым­дарының докторы, профессор Зиябек Қабылдинов, Қазақстанның мемлекет және қоғам қайраткері, генерал-лейтенант, тарих ғылымдарының докторы Абай Тасболатов сөз сөйлеп, тарихи білім мен ағар­тушылық жолындағы реформалар жалғаса беруі керек­тігін атап өтті.

Жиын барысында белгі­лі тарихшы, профессор Бүркіт­бай Аяған Алтын Орда тарихын зерттеудің маңы­зы, зерт­теу саясаты мен тұ­жы­рымдамасы бойынша арнайы баяндама жасап, ғы­лы­ми қоғамның тыныс-тіршілігіне үлкен серпіліс туғыз­ған мемлекеттік бағдар­ламалардың маңызына тоқ­талып өтті. «Тәуелсіздік жылдары ғалымдар ел тарихын объективті түрде зерттеуге мүмкіндік алды. Нақтылап айтсақ «Мәдени мұра», «Ғылыми қазына», «Халық – тарих толқынында», «Ұлы даланың жеті қыры» сияқты, «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» сынды мемлекеттік бағдарламалар бастау алып, ғылыми қоғамның тыныс-тір­шілігіне үлкен серпіліс ту­ғызды. Осыған дейін  та­рих­­­шыларға жүйелі түрде кө­мек Қазақстанның Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев  та­ра­пынан жасалынып кел­ді. Тарихқа деген терең ықы­­лас Президент Қасым-Жо­март Кемелұлы Тоқаевтың «Тәуелсіз­дік бәрінен қымбат» атты мақаласында әсіресе айқын көрінді. Мемлекет тарихы институты ғалымдары осы тақырыптың төңірегінде әлденеше жиналыс өткізген болатын. Бірақ әлі де болса тарих бойынша зерттелетін дүниелер жеткілікті. Осындай форумдарда талай мәсе­ленің басы ашылар деп үміт­тенемін», деді Бүркітбай Аяған. Алтын Орданың тарихын жан-жақты баяндау ісіне ең ауыр қысастық кеңестік дәуірде жасалғандығын айта келіп, тарихи шындықтар мен көптеген оқиғаның қасақана бұрмаланғанын, мәтіндерге немесе аудар­маларға түсініктеме беру ке­зінд­е тұрпайы ол­қылықтарға жол берілгенін айтқан ол, қазіргі тарихшы ғалымдардың негізгі міндеті – әділетке жол ашу, тарихты бұрмаламай ақиқатын айту екеніне назар аударды.

Бұдан соң аталған жиын аясында профессор Бүркітбай Аяғанның «Ұлық Ұлыс – Алтын Орда мемлекеті тарихы» атты қос тілді дәрістер жи­нағының тұсаукесері өтті. Аталған дәрістер жинағы оқырманға жаңа тұжырымдар мен тарихқа деген сыни көз­қарастар негізінде Алтын Орда мемлекетінің құрылуы, өрлеуі және құлдырауына қа­тысты мол мағлұматтар береді.

Сондай-ақ Назарбаев Уни­верситетіндегі Қазақ тілі және түркі зерттеулері кафе­драсының меңгерушісі, Вис­консин университетінің  құрметті профессоры Юлай Шамилоглу (АҚШ) Қазан хандығында, Қырым хан­дығында, Сібірде, Қасым хан­дығында билікті бөліскен жүйе жайында, ондағы ру-тайпа билеушілерінің сайлануы мен құқықтық міндеттері турасында әңгімелей отырып, Алтын Орда хандығындағы лауазымдармен байланыс­тыра баяндама жасады. Ұлт тарихын зерттеу әдіс­темесін жетілдіру ба­ғы­тында Ә.Х.Марғұлан атын­­­дағы Археология инс­ти­ту­тының бас ғылыми қыз­меткері Зейнолла Самашев, Түркі әлемі институтының директоры, Саясаттану фа­культеті Халықаралық қа­тынастар бөлімінің қауым­дастырылған профессоры (доцент) Ме­рием Хаким (Түркия), Мемлекет тарихы институтының бөлім басшысы, тарих ғылымдарының докторы, профессор Ғани Қарасаев, Ресей ІІМ Уфа заң институты Мемлекет және құқық тарихы мен теориясы кафедрасының профессоры, Башқұртстан мемлекеттік университетінің Ресей тарихы, деректану және тарихнама кафедрасының профессоры, тарих ғылымдарының докторы Роза Буканова (РФ, Уфа), Л.Н.Гумилев атындағы Еура­зия ұлттық универси­теті­нің профессоры, тарих ғы­лымдарының док­торы Мақсат Алпысбес, Мемлекет тарихы институтының жетекші ғылыми қызметкері, PhD Жақсылық Сәбитов, т.б. да баяндама оқыды. Сондай-ақ Ұлық ұлыстың тарихымен байланысты мемлекеттердің ғалымдары келешекте Алтын Орданың әрі қарайғы, жүйелі, объективті зерттеулері бо­йын­ша бірлесе жұмыс іс­теуге, әлемнің жетекші ға­лым­­­­дарының қатысуымен ірі ғы­лыми-практикалық кон­ферен­цияларды жүйелі түрде іске асырмақ.