Алғашқы ғарыш айлағы

Көрмеде Байқоңыр ғарыш айлағының тарихына қатысты 1961-2015 жылдарды қамтитын, қазақ және орыс тілдерінде 40-тан аса экспонат жинақталған. Көрме құжаттарын шартты түрде үш топқа бөліп қарастыруға болады: КСРО дәуіріндегі құжаттар (1961–1991 жж.), Тәуелсіз Қазақ­стан кезеңіндегі құжаттар, Қа­зақстанның мемлекет және қо­ғам қайраткерлерінің жеке қор­ларынан алынған құжаттар.

1-топтамада 1961 жылдан бастап 1991 жылдар аралығын қам­титын КСРО дәуіріндегі Бай­қоңыр ғарыш айлағы мен ғарышкерлерге қатысты құ­жаттар: 1963 жылдың 14 мау­сымындағы «Қызылорда облысы, Қармақшы ауданы, Ленин кентін (25696 ә/б) жабық Ленин қаласы етіп қайта құру туралы» Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығы; Ю.А.Гагариннің ға­рышқа ұшуына 30 жыл толуы­на орай Бай­қоңыр ғарыш ай­лағында ұйым­­дастырылған Халықаралық фес­тивальді дайындау және өт­кізу туралы құжаттар; фото­құ­жаттар және тағы басқа тарихи дерек қамтылған.

2-топтамаға Тәуелсіз Қазақ­стан кезеңіндегі құжаттар: Т.О.Әубәкіровке «Халық Қа­һар­маны» атағын беру туралы құжаттар; «Қызылорда об­лысындағы Ленинск қала­сының атын өзгерту туралы» Қазақстан Республикасы Прези­дентінің 1995 жылғы 20 желтоқ­сандағы №2695 Жарлығы; фотоқұжаттар және тағы басқа құжат кіреді.

3-топтамада Байқоңыр ғарыш айлағы мен ғарышкерлерге қа­тыс­ты Қазақстанның мемлекет және қоғам қайраткерлері: Б.Қ.Тай­жанның, Д.Е.Әбдірахи­мованың, З.К.Камалиденовтің, О.Г. Дымовтың, Ұ.Қ.Қараманов­тың, А.Қ.Джулмухамедовтің же­ке қорларынан алынған құжат­тар топтамасы ұсынылады.

Осыдан дәл 60 жыл бұрын, Қызылорда облысы, Қармақшы ауданында орналасқан Байқоңыр ғарыш айлағынан 1961 жылдың 12 сәуірінде «Восток» ғарыш ке­месі сапарға аттанған еді. Адам­зат тарихында алғаш рет жер орбитасын айналып ұшқан бұл сапардың жалпы ұзақтығы небәрі 108 минутқа созылған болатын. Бұл оқиға бүкіл әлемнің қы­зығушылығын тудырып, Юрий Гагариннің аты аңызға айналды. Ал Байқоңыр ғарыш айлағының стратегиялық маңызы арта түсті.

Алғашқы ғарыш сапарынан кейінгі жылдары Байқоңыр ғарыш айлағынан 150-ден аса ғарышкер ғарышқа сапар шегіп, ғылыми-зерттеулер жүргізді. Солардың ішінде Қа­зақ­станның үш өкілі: Тоқтар Әубәкіров, Талғат Мұсабаев және Айдын Айымбетов бар.

«Роскосмос» мемлекеттік корпорациясының баспасөз қызметінің мәліметі бойынша, бүгінге дейін космосқа жалпы 568 адам ұшқан. Олардың ішінде – 148 КСРО/ресейлік азаматтар.

Тоқтар Әубәкіров 1991 жыл­дың 2 қазанында Байқоңырдан «Союз ТМ-13» кемесімен ға­рыш­қа аттанды. Халықаралық кеңес­тік-аустриялық экипаж мүше­лері: Ф.Фибек (Аустрия), А.А.Волков – экипаж командирі, Т.О.Әубә­кіров жер төңірегіндегі «Мир» орби­талдық кешенінде ғылыми-зерт­теу жұмыстарын жүргізген еді.

Екінші қазақстандық ғарыш­кер Талғат Мұсабаев ғарышқа үш рет ұшты. 1994 жылы 1 шілде 4 қараша аралығында «Союз ТМ-19» кемесінің ЭО-16 борт инженері ретінде бірін­ші рет ұшты. 1998 жылдың 29 қаңтар – 25 тамыз аралығында ЭО-25 (НАСА-7/ «Пегас») бағдар­ламасы бойынша «Союз ТМ-27» ғарыш кемесінің экипаж коман­дирі ретінде екінші рет ұшты. 2001 жылдың 28 сәуір – 6 мамыр аралығында «Союз ТМ-32» ғарыш кемесінің коман­дирі ретінде үшінші рет ұшып, жерге «Союз ТМ-31» кемесімен оралды. Осы жолғы сапарда экипаж құрамында әлемдегі бірін­ші ға­рыш­тық турист, АҚШ азаматы Деннис Тито да ұшқан болатын.

Үшінші қазақ­стан­дық ғарышкер Айдын Айымбетов 2015 жыл­дың 2-12 қыркүйек ара­лығында ғарышқа ұш­ты. Халықаралық экипаж «Союз ТМА-18М» ғарыш кемесімен ға­рышта жалпы ұзақ­тығы 9 тәулік 20 сағат 13 минут 51 секунд болды.

Байқоңыр ғарыш айлағы 1955 жылдың 2 маусымында ресми құрылды. Дәл осы күні КСРО Қарулы Күштері Бас Штабы шешімімен №11284 әскери бөлімі мен зерттеу орталығы құрылған. Бүгінгі таң­да дүние жүзінің бір­қатар елінде ға­рыш айлақтары бар, нақ­­ты айтқанда ұзын саны – 25. Дегенмен солардың ішіндегі төрт ғарыш айлағы ғана басқарылатын ұшырылымдарға ар­налған. Солар­дың ішіндегі ең алғаш­қы ғарыш ай­лағы, әрине, Бай­қоңыр.

АЛМАТЫ