МӘМС жүйесінің тиімділігі байқала ма?

Осы орайда Әлеуметтік ме­ди­ц­иналық сақтандыру қоры жа­нындағы Қоғамдық консуль­тативтік кеңестің бар екенін көпшілік біле бермейді. Бұл институт қаншалықты тиімді, әлде формальды құрылым рөлін атқара ма? Әлбетте, денсаулық сақтауды басқарудың түрлі саласында және жалпы әлеуметтік са­лада біліктілігі жоғары, яғ­ни білікті медицина мамандары, Парламент депутаттары, қо­ғамдық бірлестіктердің өкіл­дері, зерттеушілер, сарапшы­лар­дан құралған Қоғамдық консуль­тативтік кеңестің мүше­лері – денсаулық сақтау саласын әр қырынан білетін, тәжі­рибесімен және білімімен бөлісе алатын, сырттай баға бере алатын, міндетті медициналық сақтандыру жүйесінің жұмысын жақсарту үшін сындарлы ұсы­ныстарын бере алатын кәсі­би мамандар. Десе де түп­кі­лікті шешім қабылдауға құқы­ғы жоқ. Қор басшылығы (Бас­қарма мүшелері де, құрылым­дық бөлімшелердің басшылары да) кеңес мүшелері көтер­ген мәселелерді шешуге қанша­лық­ты қызығушылық танытады?

ӘМСҚ жанындағы Қоғамдық консуль­тативтік кеңестің төр­ағасы Серік Бектұрғанов бұл кеңес­тің шешімдері өкім беру емес, ұсынымдық сипатта еке­нін түсіну қажет екенін айтады.

– Біз Әлеуметтік медици­налық сақтандыру қоры жауап­кер­ші­лігінен тыс мәселелерді де жиі талқылаймыз. Кейде күрделі мәселелерді шешудің тә­сіл­дерін іздестіру қиын. Бірін­ші ке­зекте зерттеуді қажет ете­тін негізгі мәселелерді, оның ішінде ӘМСҚ қызметіне қатыс­ты мәселелерді қамтитын бекі­тілген жұмыс жоспарына сәй­кес қызмет атқарамыз. Десек те бұл қатып қалған қасаң қағи­да емес. Кейде маңызды мәсе­лелер туындаған кезде жоспар­дан алыстап кетеміз. Қордың жұ­мысы мен денсаулық сақтау жүйе­сін бір-бірінен бөліп қарау­ға болмайды. Алайда кей ұсы­ныс­тарымыз Әлеуметтік меди­циналық сақтандыру қорының қызметі шегінен асып түсіп жатады. Сондықтан Денсаулық сақтау министріне Қоғамдық консультативтік кеңес отырысында талқыланған бірқатар проблемаларға назар аударуды сұраймыз, – дейді ол.

Әрине, медициналық сақтан­дыру жүйесінің жұмысы­на қа­тысты әркім әртүрлі пікір­де. Денсаулық сақтау­ды жақ­сартудың алғышар­ты – меди­ци­на саласын қаржылан­ды­ру­дың ұлғаюы. Міндетті ме­ди­циналық сақтандырудың нәти­жесінде тегін дәрі-дәр­мекке, үнемі жетіспей жататын ауруханалардың техникалық жабдықталуына, кадрлармен қамтылуына, жаңа технологияларды енгізуге және басқа да көптеген денсаулық қажет­тіліктеріне қомақты қар­жы аударылуда. Бұл қаражат халыққа көрсетілетін медициналық кө­мек­тің көлемін ұлғайтуға, па­циент­терді қабылдауға, олар­дың қымбат тексерулерден, зерт­­ханалық зерттеулерден өтіп, тегін берілетін дәрі-дәрмектер тізімін көбейтуге мүмкіндік бер­ді, операциялар көптеп жасалуда, оңалту шаралары жандана басталды. Медициналық сақтандыру қаражаты пандемия кезінде адам өмірін құтқаратын «қауіпсіздік жастығына» айналды. Мамандардың айтуын­ша, 2019 жылы Міндетті меди­циналық сақтандыруды енгізу бойынша жұмысты қолға ала бастаған кезде, денсаулық сақ­тау жүйесінің қалыпты жұ­мыс істеуі үшін шамамен 1,5 трлн теңге жетіспеді. Бұл қара­жат денсаулық сақтау объекті­лері­нің жабдықталуын ретке келтіруге қажет болды.

ДДҰ сарапшыларының мәлі­меті бойынша, 2019 жыл­дың соңында МӘМС жүйесі енгізілгенге дейін халықтың өз қалтасынан жұмсалатын шығындары 700 млрд теңгеден асқан. Яғни егер қандай да бір емханада қажетті құрал-жаб­дық­тар немесе маман бол­маса, онда науқас медици­на­лық қызметтерді ақылы алуға мәжбүр болады. Бұл – меди­ц­ина ұйымдарының жеткі­лік­сіз жабдықталуынан, денсаулық сақтау жүйе­сін тиісін­ше қар­жыландырудың жеткіліксіз­дігінен туатын келеңсіздік.

– Медициналық көмек сапа­сы­ның жақсарғанын сезіну үшін біз азаматтардың денсаулық сақ­тау жүйесіне көбірек қара­жат салуымыз керек. Бұл біз қалағандай жылдам болмаса да, қазірдің өзінде болып жатыр. 2018 жылы сала бюджеті 925 млрд теңгеден асты. Биыл екі есе көп – 1,8 трлн теңгеден астам. Оның ішінде, жарналар мен аударымдар арқылы денсаулық сақтау саласына шамамен 700 млрд теңге түсетін болады, оның 50%-ы жеңілдік санаттары бар азаматтарға арналған мемлекеттік бюджет. 2020 жылдың 1 қаңтарында МӘМС жүйесі іске қосылған­нан бірден ештеңе түбегейлі және сапалы өзгеріп кетпейті­нін атап өткім келеді. Өйткені МӘМС жүйесі енгізілген кезде медициналық мекемелердің, кадр мәселесі, қызметкерлер жағ­дайы, ауруханалар мен ем­ха­налардың жабдықталуы сол соңғы жылдардағы күйінде еді. Сондықтан азаматтардың МӘМС жүйесін енгізгенде және олардың жеке жарналарын шегергенде бәрі күрт жақсарады деген үміттері ақталмады. Ме­ди­цинадағы қаражат жетіс­пеу­шілігі тарифтердің төмендігіне байланысты орын алады, тарифтер 2014 жылдан бері өз­гер­меген, дәрігерлер мен медици­на қызметкерлерінің жалақы­сы төмен, материалдық-техни­калық жабдықталу проблема­лары бар. Сондықтан бүгін­де, негізінен, емхана­лар мен олар­дағы мамандар жағ­дайы МӘМС жүйесі енгізіл­генге дейін қалай болса, әзірге сол күйінде деуге болады. Ал сақ­тан­­дырудан түскен қосымша қара­жат жалақыны көтеруге және ең өткір тапшылық мәсе­ле­лерін шешуге жұмсалды. Мы­салы, былтыр денсаулық сақтау бюджеті 1 трлн 734 млрд теңгені құрады, оның 400 млрд теңгесі (жарналар мен аударымдар) МӘМС жүйесінде көрсетілген ме­ди­циналық қызметтер ақысын тө­леуге жұмсалды. Бұл ретте оның 300 млрд теңгеге жуы­ғы ха­лықтың 15 жеңілдік са­на­ты бар азаматтары үшін мем­ле­кет бюджетінен төленеді. Яғни мін­детті әлеуметтік меди­цина­лық сақтандыруға кете­тін шығын­дардың көп бөлігі әлі де мемлекет есебінен жүргізі­леді деуге болады, – дейді С.Бектұрғанов.

Кеңес төрағасының айтуын­ша, ең әуелі, бүгінде ӘМСҚ стра­тегиялық сатып алушы ретін­де жеткізушілермен меди­ци­­налық қызмет көрсету­ге ке­лісімшарт жасайтынын, сонымен қатар сапа стандарт­тарының сақталуын талап ете отырып, олардан аударылатын қаражаттың сұралатынын атап өткен жөн. Медициналық қауым­дастық бұл туралы бі­леді, азаматтар да білуге тиіс. Қор сақтандыру ұйымы бола оты­рып, емделушілердің құқық­тарын қорғауды өз мойнына алып отыр, азаматтардың ша­ғым­дары мен өтініштерін қарай­ды, демек ол азаматтардың мүд­де­лерін қорғайды. Бұрын меди­циналық қызметтің сапасын мұқият тек­серетін мұндай тетік болмаған.

Медициналық көмектің қол­же­тімділік деңгейі де артып келеді. Былтырдан бастап Ден­саулық сақтау министрлігі Қор­мен бірге жекеменшік емханаларды жүйеге тарту және олардың қызмет аясын кеңейту бойынша жұмыс жүргізуде. Сондай-ақ медициналық ұйым­дар диагностикалық қызмет­тердің тарифтерін айтарлықтай көтерді. Тағы бір мысал, емхана­лық және стационарлық қызмет көрсетуге тарифтер шамамен 2014 жылдан бері өскен жоқ. Осы уақыт ішінде коммуналдық қызметтер қымбаттады, жалақы өсті. МӘМС жүйесін енгізген кезде бұл проблемалардың бар­лығы ескерілді. Жағдай жақ­сарып келеді, бірақ ол халық­тың денсаулығына деген қа­жеттілікті толық қанағаттан­дыра қойды деуге болмас. Мұ­ның бәрі қаражаттың жетіспеушілігіне  тіреледі, бұл мәселе кез келген салаға әсер етеді.