Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына арналған Жолдауы қоғамдағы басым бағыттар мен өзекті мәселелерді кең көлемде қамтығаны анық. Атап айтқанда, ұлт мұратының айбыны мен айдыны, қадірі мен қасиеті, тарихы мен тағылымы зор тәуелсіздік құндылығы бар қырынан айрықша мәнге ие болады. Ата тарихтағы даңқты бабаларымыздың арман-аңсарының бедерлі белгісі, «Мәңгілік ел» құру жолындағы жанкешті һәм жауапкершілік жүгі мол күрделі де қастерлі жолдың алтын арқауы – Тәуелсіздік тұғыры, мәні мен маңызы кеше мен бүгін байланысы аясында кең түрде көрсетілді.
Қазақстан Тәуелсіздігінің 30 жылдығы – құрмет пен тағзымға лайықты мерейлі мереке екені де қалың көптің көңіліне жылы ұялайды. Қоғамдағы тұрақтылық пен тыныштық негізі елдегі бейбіт өмірмен тамырлас екені мемлекет ұстанымымен, сарабдал саясат бағдарымен, жүйелі реформалар тамыр-тынысымен берік байланыстырылады. Еліміздің даму жолы, табыс көзі, қоғамның қозғаушы күші елдік пен бірлікке негізделгені халықтың тұрмыс сапасы, жастардың болашаққа сенімі аясында кең өріс алады. Нәтижесінде: халық бірлігі мен жүйелі реформалар ел дамуы мен өркендеуінің берік негізі екені анық аңғарылады. Осы орайда еліміздегі әлеуметтік-экономикалық һәм қоғамдық-саяси жүйенің бағыт-бағдары – «Пандемиядан кейінгі кезеңдегі экономикалық даму», «Денсаулық сақтау жүйесінің тиімділігін арттыру», «Сапалы білім беру», «Өңірлік саясатты жетілдіру», «Еңбек нарығында тиімді экожүйе қалыптастыру», «Саяси жаңғыру және адам құқығын қорғау», «Ұлттың ұйысуы – одан әрі дамудың басты факторы» сынды терең тақырыптар төңірегінде кең өріс алып, өзекті де өткір жайттардың негізін құраған бес бастамаға басымдық беріледі. Аталған тарауларда өзара байланыс, даму үрдістерінде сабақтастық һәм бастамалар жүйесінен байыптылық бары байқалады. Ел дамуының іргелі үрдістері көрсетіледі.
Алғашқы бөліктен жер-жаһанға жайылған қауіпті індет – коронавирустың зардабы мен зияны, оны жою мен сақтанудың жолдары көрсетіледі. Екпе алу – әлемдік ұстаным әрі ұжымдық иммунитет қалыптастырудың бірден-бір жолы екені анық айтылады. Қоғамдағы қилы көзқарасқа, алуан бағыттағы алып-қашпа сөздер легіне де ден қойылады. Адам өмірі мен денсаулығы қоғам байлығы, даму үрдістерінің қозғаушы күші, басты фактор ретінде сенімді сөз етіледі. Сондай-ақ Ұлт жоспары мен жобалар жүйесі, Стратегиялық инвестициялық келісім мәні айқындалады. «Қарапайым заттар экономикасы», «Бизнестің жол картасы» сынды бағдарламалар маңызы мен зейнетақы жүйесіндегі айқын бағыт пен тиімді тұстарға мән беріледі. Бұдан байқалатыны, қоғам дамуы, ұлттық мұрат пен елдік мүдде алға шығарылады. Адам капиталы, еңбек нарығы, тұрмыс сапасы басымдықтарға ие болады. Ұлт мұратының алтын тамыры, ел дамуы мен өркендеуінің негізі – халық бірлігі мен тыныштығына келіп саяды. Елдік пен бірлік қоғам дамуының қозғаушы һәм негізі екеніне мән беріледі.
Бұған қоса Ұлт жоспары аясындағы жұмыстарды жүйелі жүргізу, ел бюджетінің шығыс бөлігіндегі міндеттерді мерзімінде орындап, кірісін арттыру ісі, Ұлттық қордың активтерін қалпына келтіру, жер қойнауын кешенді зерттеу, инфляция проблемасын шешу, ауыл шаруашылығының әлеуетін көтеріп, өнім өндіруші мен тұтынушыға қатысты түйткілді түйіндерді тарқату, жайылымды жерге қатысты ықпалды адамдар төңірегіндегі ахуалды реттеу, ветеринария жүйесін реформалау, аграрлық саясаттағы сабақтастықты сақтау, цифрлы технологияны дамыту ел дамуының өзекті арнасын құрап, байыпты бағдарлар негізінде сөз етіледі. Бұл тұста, сөз жоқ, «Халық үніне құлақ асатын мемлекеттің» басты ұстанымы негізгі назарға алынғанын айтқан жөн.
Жауапкершілік жүгі баршаға ортақ екенін еске алсақ, бір ғана жайылымдық жер төңірегіндегі келеңсіздік пен қисынсыздық көңілге көлеңке түсіреді. Қалың көпшілік көріп-біліп жүр. Ақпарат айдынында желдей есіп тұрғанын да әркім-ақ біледі. Жер мемлекет меншігі екенін де жоққа шығаруға болмайды. Үкімет құзырының екпіні мен пәрмені осы тұстан көрінері хақ. Бюрократизмге бел алдырмай, тиімді шешу – жұрт тілеуі. Жолдаудағы жолдарды қайыра еске алсақ: «Жайылымдық жерді тиімді пайдалану да өте маңызды. Қазір мал жаятын жерге шаруалардың қолы жетпей жүр. Өйткені мұндай алқаптарды кейбір белгілі адамдар иеленіп алған. Тіпті оны адам аяғы баспайтындай етіп қоршап тастаған. Әкімдер түрлі себептерді сылтауратып, ықпалды адамдардың ығына жығылып, бұл мәселені шеше алмай отыр», деп анық айтылды. Осындағы «...белгілі, ықпалды адамдар» кімдер? Қалың бұқараға аты-жөні айтылып, ақпарат құралдарына тізімі жарияланса, қоршау есігі айқара ашылар ма еді? Бәлкім, айылын жиып, аяғын тартар ма еді?! «Жемқорлық – қоғамның қас жауы» дегеннен де алыстай түсер едік-ау! «Ауырдың үсті, жеңілдің астымен» жүретіндер саябыр табар, бәлкім?! Анығында, адал еңбек мәні, жауапкершілік жүгі айқындалар еді. «Қылмыс хроникасы» халық айнасынан көрінетіні хақ. Қылмыс пен жаза айырмасы да анық-қанық жұртқа жетер. Шындық шырағы да алыс-жақынға түсер еді. Бастысы, билік пен халық арасында берік байланыс орнайды. Үміт пен сенім аясы кеңиді. Еңбек пен өмірге құштарлық та артары анық.
Адам өмірінің маңызды тұсы – денсаулық сақтау жүйесіндегі індетпен күрес, екпе алу мәніне кең орын беріледі. Ұжымдық иммунитет саламатты қоғам көрсеткіші екеніне ден қойылып, ерекше екпін түсіріледі. Осының негізінде фармацевтика өнеркәсібіне жіті көңіл бөлу ісі кеңінен қозғалады. Халық қағидатында айтылғанындай: «Денсаулық – зор байлық», «Сақтансаң – сақтаймын», «Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде», деген тәмсілдерде айрықша маңыз-мәнмен қатар, терең сырлар да жатқаны анық.
Ал «Сапалы білім беру» бағытында еңбек нарығына, педагогика мамандықтарына мән беріледі. Білім беру жүйесінің қолжетімді әрі инклюзивті болуы назарға алынады. Дарынды балаларды қолдау, конкурстан тыс гранттар бөлу мен ақшалай сыйақы төлеу, білікті маман мен мектептердегі орын тапшылығын жою ісі негізгі назарға алынады. Офлайн мен онлайн бағытындағы білім бері мәні айқындалады. «Бармақ басты, көз қысты» сынды қоғамға жат та теріс әрекеттің жолы кесіліп, көп мүддесі, ортақ мұраттар алға шығады. Бұл тұста Ғылымды дамыту ісі маңызды басымдықтарға ие болады. Жетекші ғалымдарға тұрақты әрі еңбегіне қарай жалақы төлеу, іргелі ғылыммен айналысатын ғылыми-зерттеу институттарын қаржыландыру тәртібі, гранттық қаржыландыру мерзімін үш жылдан бес жылға ұзарту мәселесін қарастыру жайы кеңінен қозғалады. Елдегі білім беру мен ғылым саласының келелі міндеттеріне маңыз беріледі. Бұл, сөз жоқ, білім-ғылым жүйесін жетілдіріп, оны дамыту ісіне қозғау салары анық. Ақиқатын айтсақ, білім беру ісінде жетістік те, жетілдіретін тұстар да жетерлік. Әсіресе пандемия кезеңінде білім саласы мен сапасы тым төмендегені айқын көрінді. Ауыл мен қала арасындағы айырмашылық интернет желісінен-ақ танылды. Несін жасыралық, цифрлы технология щифрдан бірақ шығарды. Жұрт көрді. Көпшілік көнді. Мұның тысында, сапасы төмен оқулықтар әр кез-ақ айтылып келеді. Жасанды интеллектіге ден қойылды. Оқыту ісінде жақсарту мен сапаға басымдық берілді. Бірақ ұстаз орнын алмастыра алмайтыны жасырын емес. Ұстаз тұлғасы жас ұрпақ есінде қалады. Өйткені атақты британдық шахматшы Уильям Артур Уорд айтқандай: «Жай мұғалім хабарлайды. Жақсы мұғалім түсіндіреді. Керемет мұғалім көрсетеді. Ұлы мұғалім шабыттандырады». Мұның білім беру ісінде, ғылым жүйесінде жөні де бөлек, маңызы да айрықша.
Байқалатыны, педагогикалық мамандықты таңдап, оқуға түскендердің саны арта түсті. Ұстаздық қызметке сұраныс жоғары. Жас маман мектепке бара бастады. Еңбек нарығы назарға алынды. Оқу бағдарламаларының жаңартылған мазмұны көпке жетті. Халықаралық пән олимпиадалары жеңімпаздары мен жүлдегерлеріне қолдау артты. Конкурстан тыс гранттар мен бір реттік сыйақы белгіленді. Ұстаздарға моральдық және материалдық ынталандыру ісі айқындалды. Бұл бағытқа кең өріс ашып, қолдаған жөн.
Білім жолына түсіп, ғылым ісіне ден қойған жас ұрпақ мақала жазуда, диссертация дайындауда бірқатар кедергіге тап келеді. Отандық ғылыми журналдар мазмұны толық болғандықтан, таяу уақытта қабылдауы қиын. «Жыртқыш журналдар» (скопустық мақала) араны ашық болғанымен, жариялануында күмәнді тұстар мол. Жас ғалымдар шетелдік басылымдарға жолдаған мақалаларын (зерттеу жүйесін) жыл құсындай күтеді. Жарияланбай, жарамсыз, жұтылып кететіндері қаншама. Еңбегі мен қаржысы зая кетеді. Уақыт жағынан да ұтылады. Өмір-тұрмыстың салмағы да иықтарына түседі. Еріксіз, басқа кәсіпке бет бұрады. Осы орайда білім-ғылым жүйесіне кең өріс ашудың тура жолы – отандық ғылыми журналдардың талап-өлшемін әлемдік стандартпен сәйкестендіру. Нәтижесінде, жас ұрпақ ғылымға еркін келеді. Әрі болашаққа бек сеніммен қарайды. Білім-ғылым жолын алаңсыз жалғастырары да анық.
Рақымжан ТҰРЫСБЕК,
филология ғылымдарының докторы, профессор