Отыз жылда орақ пен балға төрімізден түспеді

Батыр бабаларымыз аманаттап кеткен даланың тарихын зерттеп, көне атауларын қайтарудың уақыты баяғыда келген. Жоғарыда тізіп отыр­ған ауыл атауларының бар­лығы дерлік идеологиялық тұрғыда ескірген. Соловьев­тың, Греховтың кім екенін біз­ді қойып, аға буын біл­мей­ді. Жолай жүргенде тұрғын­дарынан сұрастырып та көр­генмін. Иықтарын қиқаң еткізеді.   

«Саусақ бірікпей, ине ілік­пейді» демекші, бұл жұ­мыс­тарға жер-су атауларын зерттеп жүрген тарихшыларды, жергілікті тұрғындарды тарту керек.  Әйтеуір, Зыря­новск Алтай болып, тарихи атауы қайтарылды. Бірақ Ал­тай қа­ла­сының орталық көше­сі Со­вет­ская болып әлі тұр. Оны көк тақташаларға әп-әдемі етіп жазып қойған. Аудан­ның ішкі саясат бөлімі басшысы Еркежан Алтын­­ғажиқызының айтуын­ша, орталық көше Тәуелсіздік болып өзгерген. Тек тақта­ша­ларын ауыс­тыру­ға қаражат тапшы көрі­неді. Мейлі дейік. Ал Алек­сандровка ауылындағы Кеңес кезінен қалған ескерткіштің төбе­сінде тұрған орақ пен бал­ғаны алып тастау үшін қар­жының қажеті жоқ шығар.

Ала жаздай Алтайда турист толастамайды. Панде­мия басталғалы шетелде ты­ны­ғатын азаматтардың көбі Алакөл мен Алтайды бетке алатын болған. Жуықта біз­дің жаққа сапарлап келген жур­налистердің бірі Нұртілек Риянбек орақ пен балғаны, мұрты бұзылмай тұрған жер-су атауларын, Алтай қала­сы­ның орталығында тұрған Лениннің мүсінін бетімізге басқандай болды.

– Алтайға алғаш рет кел­дім. Өкініштісі, көршілес елге еніп кеткендей күй кешеді екенсің. Мынау орақ пен бал­ғаны көріп, тіпті жағамды ұстадым. Осынау отыз жыл ішінде ономастика саласында мүлдем жұмыс жүрмепті. Шығыс Қазақстан түркілердің төрі, сақ бабамыздың мекені дегендеріңіз қане? – дейді Нұр-Сұлтаннан ат арытып келген журналист Нұртілек Риянбек.

Облыс тұрғыны ретінде ақталып әлекпіз. Мүлдем жұ­мыс жүрмеді емес, ұсақ-түйек көшелердің атаулары өзгер­ген шығар. Ауданның өзі Ал­тай болып, айбарымызды асырды. Первороссийск дей-тұғын ауыл Полянское болып өзгерді. Алғашында ол өзгеріске көңілі толмаған зия­лы қауым «қосылғыштың ор­ны ауысқанымен, қосын­ды­ның мәні өзгермейді» дескен.

Сөйтсек, Павел Полянский облыстың Құрметті азаматы, Социалистік Еңбек Ері екен. 32 жасында «Перворос­сий­ский» совхозын басқарып, ал­дыңғы қатарға шығарыпты. Ол басқарған шаруашылық мол өнім алып, Республикада маңдайалды совхоздардың қатарынан көрініпті. Сонымен қатар ауылда сапалы тұрғын үйлер, өндіріс нысандары, дүкендер мен балабақшалар салына бастаған. Көзін көрген замандастарының айтуларынша, ауылдың ажарлана түсуіне Полянскийдің еңбегі сіңіпті. Әрине, кіндік қаны тамған жерге маңдай тері тамып, артындағы халқы қол­дап жат­са, ұлтына, ұлысына қа­ра­май-ақ құрметтейтін халықпыз.

Ал мәні, мағынасы саяси-идеологиялық тұрғыда ес­кі­­ріп кеткен елді мекен, көше атауларын ауыстыру керек­тігі даусыз. Алтайдың орта­лы­ғындағы «күн көсем­нің» тұлға мүсінін де менмұн­далатпай алып тастау қажет.

Иә, білеміз, ауыл атауын ауыстыру бір күндік шаруа емес. Үш ғасыр бұрын­ғы сая­­­саттың салдарынан тарих­­­тың кейбір тұстары тұман­данып кетті. Сулы да нулы құнар­лы жерлерге қарашекпенділер қоныс­танды. Орыс­ша атаулар да үш ға­сыр бұрын пайда бол­ғаны анық. Өкініштісі, дәл осы Алтай ауданының ауылдары 1700 жылдарға дейін қа­­лай аталғандығы бізге бей­мә­лім. Ол үшін көне кар­та­лар­ды іздестіру керек шы­ғар. Өңір­дің жер-су атауларын зерттеп жүрген белгілі ұс­таз Бердібек Бияров Алтай ауда­нының ой-қырына, қырқа-қыратына қарап, атаулар әзір­леп қойғандығын айтады.

– Алтай ауданының ауыл­­дары туралы тарихи дерек­тер жоқ. Одан бері 300 жыл өтті. Өзім жеріне қарай атаулардың нұсқасын әзір­леп қойдым, – дейді С.Аман­жолов атын­дағы универ­ситеттің доценті Бердібек Бияров.

Ендігі кезекте облыстық ономастика комиссиясы тұр­­ғындардың ой-пікі­рін тың­дай отырып, жұмыс­тарын жан­дандыру керек шы­ғар. Тәуел­сіздіктің 30 жыл­­ды­ғын­да отыз ауыл болмаса да, үш ауыл­дың атауын ауыс­тыр­ма­сақ, елдігімізге сын.  

Шығыс Қазақстан облысы,

Алтай ауданы